maciamúrru , nm: matemurru,
matimurru,
matzamurru,
matzimurru Definitzione
genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu
Sinònimos e contràrios
martiguserzu,
matimbródhiu,
milciamuredhu
/
abbunzadura
Frases
cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru
2.
e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
soupe de pain cuit avec de la sauce
Ingresu
bread cooked with sauce,
mess
Ispagnolu
calandraca,
sopa de pan y galletas,
barullo
Italianu
mazzamurro
Tedescu
eine Brotsuppesorte,
Brotbrei mit Tomatensauce,
Hudelei,
Heidenlärm.
mamúdu , agt, nm: mamutu,
mumutu Definitzione
nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore
Sinònimos e contràrios
mamucu,
mútiu
Frases
in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu
2.
semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nuit noire,
noir comme dans un four,
noir comme dans la gueule d'un loup
Ingresu
pitch dark
Ispagnolu
obscuro como boca de lobo
Italianu
bùio pésto
Tedescu
stockdunkel.
manigiàda , nf: manizada Definitzione
su manigiare; sa móvia de sa manu po fàere calecuna cosa, fintzes chentza dha fàere de abberu
Sinònimos e contràrios
ammiada,
ingestu,
mesurada,
movitada,
tramesada
Frases
ti ses che colora ischirchinadu ebbi'ebbia pro sa manizada de duas "capas" e duas "tizetas"
2.
si li fato sa manizada, cussu cane si che fuit ◊ ti bastet sa manizada! ◊ sa gente fut totu a manigiadas e a boghes po su piciochedhu a cuadhu ca fut binchendho
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
signe,
geste de la main
Ingresu
wave (of the hand)
Ispagnolu
ademán,
seña con la mano
Italianu
cénno della mano
Tedescu
Handzeichen.
mannarésu , nm Definitzione
segure manna
Terminologia iscientìfica
ans
Ètimu
itl.
mannarese
Tradutziones
Frantzesu
hache (du bourreau),
couperet (de la guillotine)
Ingresu
axe
Ispagnolu
hacha,
segur
Italianu
mannàia
Tedescu
Beil.
maretàre , vrb: ammaretae,
maretzai Definitzione
mòvere che is undhas de su mare
Sinònimos e contràrios
marugliai
Frases
su trigu est maretendhe ◊ bido sos fiores maretados ◊ maju bellu in sos campos laorados maretendhe presentat su laore
Tradutziones
Frantzesu
flotter,
il y a eu de la tempête ou la tempête a fait rage (v. imp.)
Ingresu
to be wavy
Ispagnolu
olear,
encresparse
Italianu
fluttuare,
mareggiare
Tedescu
wogen.
marína , nf Definitzione
su mare pruschetotu ororu de sa terra, su prus acanta; genia de corpus militare chi manígiat is naves e andhat peri is mares
Frases
Deus a nosu at cuncédiu unu mannu capitali de sa marina a Fonni ◊ deris unu canàriu falat a sa marina, faghe e no faghe die…
2.
Sesetu est tenenti de Marina ◊ a Tamasu ndi dh’iant pigau sordau in sa Marina e dh’iant imbarcau cumenti a cannoneri
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
bord de la mer,
marine
Ingresu
coast (line),
navy
Ispagnolu
marina
Italianu
marina
Tedescu
Meeresküste,
Marine.
mèa , agt, prn: mia Definitzione
agt. e prn. sing. f. de 1ˆ persona sing. chi giaet un'idea de possessu meu, de apartenidura a mimi, a mie, a bortas nau prus che àteru po istima, cun làstima / a./c. a logos sa forma mea currespondhet a sa forma mimi, mimme, mie in cmpl (es. ant faedhau apustis de mea = apustis de mimi, apustis meu)
Frases
parto torra pessandhe chin tristesa a cantu ses ciambada, bidha mea ◊ mamma mia bella! ◊ Nostra Segnora mia, azuàdennos bois! ◊ sorre mia, ite ti poto fàghere deo si mancu sos tuos ti ant pótidu azuare?
2.
custa domo est sa mia ◊ sa cosa tua a tie, sa mia a mie
Ètimu
ltn.
mea
Tradutziones
Frantzesu
ma (adj.),
la mienne (pron.)
Ingresu
my
Ispagnolu
mi
Italianu
mia
Tedescu
meine,
meine,
die meine,
die meinige.
mediài , vrb: ammediai 1,
mediare 1,
meriai,
meriare,
merijare,
miriare Definitzione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinònimos e contràrios
acamai,
meliagrare
Frases
sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
ltn.
meridiare
Tradutziones
Frantzesu
faire la méridienne,
faire la sieste
Ingresu
to have a siesta,
to stay in the shade
Ispagnolu
sestear
Italianu
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedescu
im Schatten Mittagsruhe halten.
medràre , vrb Definitzione
mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius
Sinònimos e contràrios
afrenai,
arregulai,
insabiai,
medrire,
moderai
Ètimu
spn.
medrar
Tradutziones
Frantzesu
s'assagir,
revenir à la raison
Ingresu
to recover one's wits
Ispagnolu
sentar la cabeza
Italianu
rinsavire
Tedescu
wieder vernünftig werden.
meliagràre , vrb: ammeriagare,
meriaciare,
meriacrare,
meriagare,
miliacrare,
miliagrare,
miriaciare,
miriacrare,
miriagare,
miriagrare Definitzione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinònimos e contràrios
ammediai 1,
merajare
Frases
sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire la méridienne,
faire la sieste
Ingresu
to have a siesta,
to stay in the shade
Ispagnolu
sestear
Italianu
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedescu
im Schatten Mittagsruhe halten.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definitzione
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Sinònimos e contràrios
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Frases
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Tradutziones
Frantzesu
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
Ingresu
to beg,
to be in shortage
Ispagnolu
mendigar,
vivir en la estrechez
Italianu
mendicare,
èssere in ristrettézze
Tedescu
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mi , prn Definitzione
prn. de 1ˆ persona sing. siat m. che f. manigiau coment'e cmpl. diretu o indiretu: iscriendho si ponet méngius abbandha candho si narat innanti de su vrb., totu a unu cun su vrb. candho si narat apustis cun imperativu o gerúndiu (postu deosi a úrtimu, dhue at logos chi diventat mia); segundhu su vrb. (prnl.) si ponet chentza un'impreu precisu: mi creu, m'impesso, mi pesso, mi parzo, mi fato (= creo, pentzo, pàrgio, fatzo, ma cun significau distintu de custos verbos)
Frases
tue a mie mi ses bidindhe ◊ lèami cun tegus! ◊ bidindhe mi sezis? ◊ dha chistionu e issa parit ca est ascurtendimia ◊ Gesugristu miu, agiudamia tui! ◊ cun custa lepa est fàtzile chi mi sego ◊ seis agiudandhomi totus ◊ credeimia totu su chi seu nendi ca est berus!
2.
ite mi ndhe narais? ◊ ita mi fais? ◊ donamidha tui cussa cosa! ◊ mi segu un'arrogu de casu ◊ mi dhu pigu ◊ de cussa cosa no mi nd'apu lassau ◊ chi mi dhu giaes mi dhu leo
3.
como tenzo sonnu e mi drommo ◊ mi creu chi no tengas arrexoni ◊ innantis mi pesso, apustis andho ◊ m'impesso deo su mastru! ◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ oe mi parzo menzus, mi est essida sa frebba ◊ dhu biu aici a mi fatzu: Custu depit èssi macu!
Ètimu
ltn.
mihi, me
Tradutziones
Frantzesu
moi (oggetto e nei complementi retti da prep.),
me (termine,
in presenza di lo,
la,
li,
le,
ne),
me (compl.),
moi (con un verbo all'imperat. positivo)
Ingresu
to me
Ispagnolu
me
Italianu
me,
mi
Tedescu
mich (Akk.),
mir (Dat.).
mischinzàre , vrb Definitzione
èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de…
Sinònimos e contràrios
arrunzinare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avoir de la pénurie
Ingresu
to be in shortage
Ispagnolu
vivir en la estrechez
Italianu
avére penùria
Tedescu
mangeln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definitzione
avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale
Sinònimos e contràrios
ci
/
bi,
ince
Frases
nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra
2.
dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini!
Tradutziones
Frantzesu
y,
là,
en
Ingresu
there (here)
Ispagnolu
aquí,
acá,
en este lugar,
allá,
allí,
en ese lugar
Italianu
ce,
ci,
ne (avv. di luogo)
Tedescu
dort,
dorthin,
hier,
da,
hierher,
da durch,
von.
Nostrasennòra, Nostrasignòra , nf Definitzione
nostra segnora: sa mama de Cristos, cunsiderada mama de is cristianos puru
Tradutziones
Frantzesu
la Vierge
Ingresu
our lady
Ispagnolu
la Virgen
Italianu
la Madònna
Tedescu
die Madonna,
die Gottesmutter Maria.
odhiólu , nm Definitzione
sa trota candho est de naschidórgiu, ancora pitica
Sinònimos e contràrios
groli,
seju 1,
sodhiscu,
trotischedha,
tzurrita
Terminologia iscientìfica
psc
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
alevin de la truite
Ingresu
fry trout
Ispagnolu
alevín de la trucha
Italianu
avannòtto della tròta
Tedescu
junge Forelle.
oldíu , nm: ordidu,
ordiu Definitzione
su filau chi s'isterret de unu ixubru a s'àteru in su telàrgiu (tramítidu in is litzas) po fàere su tessíngiu
Sinònimos e contràrios
odríngiu
Terminologia iscientìfica
ts
Tradutziones
Frantzesu
chaîne,
ensemble des fils parallèles disposés dans le sens de la longueur d'un tissu
Ingresu
warp
Ispagnolu
urdimbre
Italianu
ordito
Tedescu
Kette,
Zettel.
orminàre , vrb: urminare Definitzione
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Sinònimos e contràrios
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Frases
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
traquer,
laisser la trace
Ingresu
to leave marks
Ispagnolu
rastrear,
dejar huellas
Italianu
ormare,
lasciare le órme
Tedescu
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definitzione
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Sinònimos e contràrios
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Frases
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
Ingresu
to darken
Ispagnolu
obscurecer,
anochecer
Italianu
oscurare,
farsi bùio
Tedescu
dunkeln,
dunkel werden.
palivalàdu , agt Definitzione
nau de ccn., chi tenet pecu a is palas, chi dhas portat coment'e a gobba
Sinònimos e contràrios
aggobbedhau,
bàdulu,
corcobau,
giumburudu,
palibróchinu,
palietadu,
paligrobedhatzu,
tzumbosu
| ctr.
ténneru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a la cyphose
Ingresu
kyphotic
Ispagnolu
jorobado
Italianu
cifòtico
Tedescu
kyphotisch.