scaradéri , agt, nm Definitzione
chi o chie treballat a iscarada, fatu e a bidha
Frases
su meri bolliat màniga arrullada, de su scaraderi e de su serbidori, messendi ◊ su scaraderi leat pro paga su tantu de su sèmene de su trigu chi ndhe messat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrier travaillant à la pièce
Ingresu
jobber
Ispagnolu
destajista
Italianu
cottimista
Tedescu
Akkordarbeiter.
scàru , nm Definitzione
in bidhas de mare, orruga o istrada a oru a mare
Frases
in Portescusi ant fatu sa festa de su scaru
Tradutziones
Frantzesu
promenade du bord de la mer
Ingresu
seafront
Ispagnolu
paseo marítimo
Italianu
lungomare
Tedescu
Strandpromenade.
scerbedhài , vrb: igerbedhare*,
sciorbedhai Definitzione
segare, bogare, pistare is crebedhos, sa conca, fintzes in su sensu de bochíere; pigare a conca, a crebedhos, su si pigare pentzamentu mannu o meda po calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
ischerbicare,
ispistidhai
/
irmedhighinare
Frases
si dh'incòciu, cussu molenti dhu tzucu a puntara de pei, dhu sfiguru, dhu sciorbedhu!
2.
custu est trabballu chi sciorbedhat ◊ no s'eus a sciorbedhai mera: si est mascu dhi poneus su nòmini de ajaju
Tradutziones
Frantzesu
casser la tête
Ingresu
to smash one's head
Ispagnolu
abrir la cabeza,
devanarse los sesos
Italianu
pestare,
rómpere la tèsta
Tedescu
schlagen,
jdm. den Kopf einschlagen.
sciampitài , vrb: isciampitai Definitzione
fàere sa sciampita, mòvere is cambas coment'e ballandho, fàere is passitedhos de su ballu, fàere genia de giogos cun su ballu
Sinònimos e contràrios
aciapitai,
atzopitai,
brinchitare,
istripitare
Frases
sciampitat sa cónduma e faint s'anchita e su passu torrau (A.Cannas)◊ ci fiat essiu cuntentu e sciampitendi ◊ no sciampitat foras unu pipiu ca est tempus mau ◊ beni a mesu de su ballu ca ti fadeus biri comenti si sciampitat! ◊ is pobidhas sciampitendisí su paneri e nosu ingunis!
2.
fatzu unu ballu de cussus sciampitaus
Ètimu
itl.t
zampettare
Tradutziones
Frantzesu
danser la danse sarde
Ingresu
to have a sardinian dance
Ispagnolu
bailar el baile sardo
Italianu
scambiettare
Tedescu
Kreuzsprünge machen.
scoetài , vrb: iscoitai*,
scoitai,
scuetai Definitzione
iscaviare sa coa, mòvere a cropu de dónnia betu; andhare a egas e a ogas comente faet su pische o su lampu; pigare s'àteru a frandhigos po si dhu fàere a sa manu, po dhu tènnere a favore / avb.: andai scoita scoita = bantzighendhe o saidendhe su culu
Sinònimos e contràrios
brincae,
fruschinare,
ischirchinare
/
fuire
Frases
su pisci aintru de sa retza scoetàt e si moviat che ànimas in pena ◊ scoetat coment'e un'anguidha ◊ no ti ndh'atzichist chi scoitant is lampus! ◊ scuetant is murenas in s'àcua de su mari ◊ scuetat su corou
2.
no dhui fuat mancunu giassu acantu ci scoitai
3.
totu est chi scoetist: dèu mancu ti sumu! (G.Mura)
Tradutziones
Frantzesu
frétiller,
remuer la queue
Ingresu
to dart,
to frisk
Ispagnolu
deslizarse,
escabullirse
Italianu
guizzare
Tedescu
schnellen.
sconchiài, sconchinài , vrb: isconchinare* Definitzione
mòvere sa conca a cropu (coment'e orruendho ainnanti), fàere isconchiadas, mescamente candho unu tenet sonnu e fintzes apostadamente po nàrrere chi eja o chi nono; istorrare a unu de fàere una cosa
Sinònimos e contràrios
iscabiare,
tzilibbecare,
tzurumbecare
/
scronnoriai
Frases
candu no est de acórdiu abarrat sconchiendi ◊ est a su scónchia scónchia, mortu de sonnu
Tradutziones
Frantzesu
chanceler,
trébucher (de la tête)
Ingresu
to overbalance with one's head
Ispagnolu
cabecear
Italianu
tracollare della tèsta
Tedescu
kippen des Kopfes beim Einnicken.
seberamènta, seberaméntu , nf, nm Definitzione
su seberare, nau fintzes de is matas e de is erbas candho de su frore cumènciant a fàere su frutu, o de su bestiàmene piticu po dhu pàschere abbandha de su madriedu
Sinònimos e contràrios
chirrionzu,
isseperonzu,
sceberadura,
sèbera 1,
seberadórgiu,
seberonzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
transformation de la fleur en fruit
Ingresu
setting
Ispagnolu
cuajado
Italianu
allegagióne
Tedescu
Ansetzen der Früchte.
sfrosài , vrb Definitzione
bèndhere cosa a sfrosu, a iscúsiu, fora de is leis chi régulant su tràvigu e sa béndhia de sa cosa (prus che àteru, chentza passare in sa dogana)
Ètimu
itl.l
sfrôusá
Tradutziones
Frantzesu
faire la contrebande
Ingresu
to defraud,
to smuggle
Ispagnolu
contrabandear
Italianu
far fròdo,
contrabbando
Tedescu
schmuggeln.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definitzione
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Sinònimos e contràrios
malcare
Frases
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Ètimu
ltn.
signare
Tradutziones
Frantzesu
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
Ingresu
to countermark,
to cross oneself
Ispagnolu
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italianu
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
Tedescu
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.
sirídu , pps, agt Definitzione
de sirire; nau de erba giai créschia, chi at fatu sa chima o candhelita
Sinònimos e contràrios
intzeurrau,
tudhidu
/
chimidu,
folau,
inchimiu
Tradutziones
Frantzesu
qui a poussé la cime
Ingresu
sprung up
Ispagnolu
brotado
Italianu
pullulato,
che ha fatto cima
Tedescu
gekeimt.
sochítu , nm: suchete,
suchitu 1 Definitzione
genia de papare fatu cun petza segada a biculedhos (mescamente de pudha, de conillu), posta a fríere unu pagu in su sufrissu fatu cun chibudha, pedrusèmene e un'aciunta de binu o aghedu e pagu pagu de abba, una ispergiadedha de píbere e sale
Frases
gei tengu abetu bellu de mi fai su sochitu o s'anguli po Pasca!…◊ dhui tèngiu unu spitzuedhu de suchitu in su fogu
Terminologia iscientìfica
mng
Ètimu
ctl.
suquet
Tradutziones
Frantzesu
à la nage (cuc.)
Ingresu
stew
Ispagnolu
guiso de carne
Italianu
guazzétto
Tedescu
Ragout.
socrònza , nf: sogronza,
sorgogna,
sorgòngia Definitzione
sa mama de sa nura, de su génneru
Sinònimos e contràrios
trogogna
Frases
tzia Annedha andhabat ifatu de sa socronza disizosa de l'acasazare bene (S.Spiggia)◊ sos sogronzos aiant tentu murrunzu, ma sas sogronzas no s'aiant mai negadu su saludu.
Terminologia iscientìfica
ptl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mère du gendre,
mère de la bru
Ingresu
son's mother-in-law (daughter's)
Ispagnolu
consuegra
Italianu
consuòcera
Tedescu
Mitschwiegermutter.
socrónzu , nm: sogronzu,
sorgognu,
sorgóngiu Definitzione
su babbu de sa nura, su babbu de su génneru
Sinònimos e contràrios
trogognu
/
ttrs. sugrognu,
surrognu
Frases
in domo de sorgonzu meu nosi ant bogau a papare pintzigrogos
Terminologia iscientìfica
ptl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
père du gendre,
père de la bru
Ingresu
son'sfather-in-law (daughter's)
Ispagnolu
consuegro
Italianu
consuòcero
Tedescu
Mitschwiegervater.
sorèlla, soréllu , nf, nm: surellu Definitzione
genia de pische de mare cun d-una síngia tostada meda (coment'e iscata de àtera genia) in costaos de sa coa a sa conca
Sinònimos e contràrios
ttrs. suredha
Frases
candu dhui at bonatza s'intendit su pispisu de su surellu ca gioghitat me in s'àcua
Terminologia iscientìfica
psc, trachurus trachurus, t. mediterraneus
Ètimu
ctl.
surell
Tradutziones
Frantzesu
chinchard de la Méditerranée
Ingresu
Mediterranean horse mackerel
Ispagnolu
jurel,
chicharro
Italianu
suro
Tedescu
Bastardmakrele.
sórriga , nf Definitzione
su sorrigare; genia de sorrogu de chie est morindhosi
Sinònimos e contràrios
forróschiu,
sarragu
/
acra,
pilisca 1,
póleu,
randha 1,
tórulu
Frases
su ricu, a sórriga e a bàntzigu de conca, si agitat in su bancu che burricu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
râle de la mort
Ingresu
gasping
Ispagnolu
estertor,
sarrillo
Italianu
ràntolo dei morènti
Tedescu
Todesröcheln.
spreitzài, spreitziài , vrb Definitzione
lassare o bogare sa mandronia, sa preitza
Sinònimos e contràrios
ismandronire,
smandronai
| ctr.
ammandronae
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
guérir de la paresse
Ingresu
to give up laziness
Ispagnolu
desemperezarse
Italianu
spoltrire
Tedescu
die Faulhiet austreiben.
strunciósu , agt Definitzione
chi costumat a stronciai, a strònciri, a fàere malu murru
Sinònimos e contràrios
ammurrionadu,
isamanchiosu,
levadosu,
strugnu
Frases
sa fachi torra fàidi strunciosa e iscrafangiada, parit màscara maba candu est carrasegai (S.Baldino)◊ vustei est sempri strunciosu cun mimi: sceti candu c'est Tonedhu est allirgu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui fait la grimace
Ingresu
mincing
Ispagnolu
remilgado
Italianu
smorfióso
Tedescu
zimperlich.
súa , agt, prn Definitzione
agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu)
Maneras de nàrrere
csn:
a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta
Frases
a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna
2.
lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua
3.
bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare
4.
donniunu dha pentzat a modu sua
Ètimu
ltn.
sua
Tradutziones
Frantzesu
sa,
la sienne
Ingresu
her (his)
Ispagnolu
su,
suya
Italianu
sua
Tedescu
ihre,
seine.
tartalía , nf, nm: tataliu,
tatalliu,
tratabia,
tratalia,
trataliu,
tratalliu,
trotobie,
trotoia Definitzione
sa frisciura (de pegus piticu, mescamente de angione) imbodhigada in sa napa, cun s'istentina e fata a orrostu
Sinònimos e contràrios
fressura,
revea,
tatareu
Frases
femu fúrria fúrria coment'e una tratalia posta a araxi a fogu ◊ si che at mandhigadu totu su tratalliu ◊ tratalios, cordedhas e boltados fint in bancas in terra aparitzadas ◊ fit aprontendhe su tatalliu de duos anzones chi aiat mortu
Terminologia iscientìfica
mng
Ètimu
itl.
frattaglie
Tradutziones
Frantzesu
fressure à la broche
Ingresu
pluck roasted on the spit
Ispagnolu
asaduras asadas en el espetón
Italianu
coratèlla còtta allo spièdo
Tedescu
am Spieß gebratene Geschlinge.
tèndhere , vrb: tèndiri,
tènnere 1 Definitzione
istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu
Sinònimos e contràrios
acannonare,
incannonare 1
/
atendiai,
ispàlghere,
istèndhere,
istenniare,
istèrrere,
istirai,
stendiai
Frases
tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta
2.
intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu
3.
issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros
4.
unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu
Ètimu
ltn.
tendere
Tradutziones
Frantzesu
abaisser la pâte avec le rouleau
Ingresu
to roll bread
Ispagnolu
extender la masa
Italianu
spianare la pasta col matterèllo
Tedescu
den Teig mit dem Nudelholz dehnen.