scaradéri , agt, nm Definizione
chi o chie treballat a iscarada, fatu e a bidha
Frasi
su meri bolliat màniga arrullada, de su scaraderi e de su serbidori, messendi ◊ su scaraderi leat pro paga su tantu de su sèmene de su trigu chi ndhe messat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrier travaillant à la pièce
Inglese
jobber
Spagnolo
destajista
Italiano
cottimista
Tedesco
Akkordarbeiter.
scàru , nm Definizione
in bidhas de mare, orruga o istrada a oru a mare
Frasi
in Portescusi ant fatu sa festa de su scaru
Traduzioni
Francese
promenade du bord de la mer
Inglese
seafront
Spagnolo
paseo marítimo
Italiano
lungomare
Tedesco
Strandpromenade.
scerbedhài , vrb: igerbedhare*,
sciorbedhai Definizione
segare, bogare, pistare is crebedhos, sa conca, fintzes in su sensu de bochíere; pigare a conca, a crebedhos, su si pigare pentzamentu mannu o meda po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
ischerbicare,
ispistidhai
/
irmedhighinare
Frasi
si dh'incòciu, cussu molenti dhu tzucu a puntara de pei, dhu sfiguru, dhu sciorbedhu!
2.
custu est trabballu chi sciorbedhat ◊ no s'eus a sciorbedhai mera: si est mascu dhi poneus su nòmini de ajaju
Traduzioni
Francese
casser la tête
Inglese
to smash one's head
Spagnolo
abrir la cabeza,
devanarse los sesos
Italiano
pestare,
rómpere la tèsta
Tedesco
schlagen,
jdm. den Kopf einschlagen.
sciampitài , vrb: isciampitai Definizione
fàere sa sciampita, mòvere is cambas coment'e ballandho, fàere is passitedhos de su ballu, fàere genia de giogos cun su ballu
Sinonimi e contrari
aciapitai,
atzopitai,
brinchitare,
istripitare
Frasi
sciampitat sa cónduma e faint s'anchita e su passu torrau (A.Cannas)◊ ci fiat essiu cuntentu e sciampitendi ◊ no sciampitat foras unu pipiu ca est tempus mau ◊ beni a mesu de su ballu ca ti fadeus biri comenti si sciampitat! ◊ is pobidhas sciampitendisí su paneri e nosu ingunis!
2.
fatzu unu ballu de cussus sciampitaus
Etimo
itl.t
zampettare
Traduzioni
Francese
danser la danse sarde
Inglese
to have a sardinian dance
Spagnolo
bailar el baile sardo
Italiano
scambiettare
Tedesco
Kreuzsprünge machen.
scoetài , vrb: iscoitai*,
scoitai,
scuetai Definizione
iscaviare sa coa, mòvere a cropu de dónnia betu; andhare a egas e a ogas comente faet su pische o su lampu; pigare s'àteru a frandhigos po si dhu fàere a sa manu, po dhu tènnere a favore / avb.: andai scoita scoita = bantzighendhe o saidendhe su culu
Sinonimi e contrari
brincae,
fruschinare,
ischirchinare
/
fuire
Frasi
su pisci aintru de sa retza scoetàt e si moviat che ànimas in pena ◊ scoetat coment'e un'anguidha ◊ no ti ndh'atzichist chi scoitant is lampus! ◊ scuetant is murenas in s'àcua de su mari ◊ scuetat su corou
2.
no dhui fuat mancunu giassu acantu ci scoitai
3.
totu est chi scoetist: dèu mancu ti sumu! (G.Mura)
Traduzioni
Francese
frétiller,
remuer la queue
Inglese
to dart,
to frisk
Spagnolo
deslizarse,
escabullirse
Italiano
guizzare
Tedesco
schnellen.
sconchiài, sconchinài , vrb: isconchinare* Definizione
mòvere sa conca a cropu (coment'e orruendho ainnanti), fàere isconchiadas, mescamente candho unu tenet sonnu e fintzes apostadamente po nàrrere chi eja o chi nono; istorrare a unu de fàere una cosa
Sinonimi e contrari
iscabiare,
tzilibbecare,
tzurumbecare
/
scronnoriai
Frasi
candu no est de acórdiu abarrat sconchiendi ◊ est a su scónchia scónchia, mortu de sonnu
Traduzioni
Francese
chanceler,
trébucher (de la tête)
Inglese
to overbalance with one's head
Spagnolo
cabecear
Italiano
tracollare della tèsta
Tedesco
kippen des Kopfes beim Einnicken.
seberamènta, seberaméntu , nf, nm Definizione
su seberare, nau fintzes de is matas e de is erbas candho de su frore cumènciant a fàere su frutu, o de su bestiàmene piticu po dhu pàschere abbandha de su madriedu
Sinonimi e contrari
chirrionzu,
isseperonzu,
sceberadura,
sèbera 1,
seberadórgiu,
seberonzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transformation de la fleur en fruit
Inglese
setting
Spagnolo
cuajado
Italiano
allegagióne
Tedesco
Ansetzen der Früchte.
sfrosài , vrb Definizione
bèndhere cosa a sfrosu, a iscúsiu, fora de is leis chi régulant su tràvigu e sa béndhia de sa cosa (prus che àteru, chentza passare in sa dogana)
Etimo
itl.l
sfrôusá
Traduzioni
Francese
faire la contrebande
Inglese
to defraud,
to smuggle
Spagnolo
contrabandear
Italiano
far fròdo,
contrabbando
Tedesco
schmuggeln.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definizione
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Sinonimi e contrari
malcare
Frasi
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Etimo
ltn.
signare
Traduzioni
Francese
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
Inglese
to countermark,
to cross oneself
Spagnolo
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italiano
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
Tedesco
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.
sirídu , pps, agt Definizione
de sirire; nau de erba giai créschia, chi at fatu sa chima o candhelita
Sinonimi e contrari
intzeurrau,
tudhidu
/
chimidu,
folau,
inchimiu
Traduzioni
Francese
qui a poussé la cime
Inglese
sprung up
Spagnolo
brotado
Italiano
pullulato,
che ha fatto cima
Tedesco
gekeimt.
sochítu , nm: suchete,
suchitu 1 Definizione
genia de papare fatu cun petza segada a biculedhos (mescamente de pudha, de conillu), posta a fríere unu pagu in su sufrissu fatu cun chibudha, pedrusèmene e un'aciunta de binu o aghedu e pagu pagu de abba, una ispergiadedha de píbere e sale
Frasi
gei tengu abetu bellu de mi fai su sochitu o s'anguli po Pasca!…◊ dhui tèngiu unu spitzuedhu de suchitu in su fogu
Terminologia scientifica
mng
Etimo
ctl.
suquet
Traduzioni
Francese
à la nage (cuc.)
Inglese
stew
Spagnolo
guiso de carne
Italiano
guazzétto
Tedesco
Ragout.
socrònza , nf: sogronza,
sorgogna,
sorgòngia Definizione
sa mama de sa nura, de su génneru
Sinonimi e contrari
trogogna
Frasi
tzia Annedha andhabat ifatu de sa socronza disizosa de l'acasazare bene (S.Spiggia)◊ sos sogronzos aiant tentu murrunzu, ma sas sogronzas no s'aiant mai negadu su saludu.
Terminologia scientifica
ptl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mère du gendre,
mère de la bru
Inglese
son's mother-in-law (daughter's)
Spagnolo
consuegra
Italiano
consuòcera
Tedesco
Mitschwiegermutter.
socrónzu , nm: sogronzu,
sorgognu,
sorgóngiu Definizione
su babbu de sa nura, su babbu de su génneru
Sinonimi e contrari
trogognu
/
ttrs. sugrognu,
surrognu
Frasi
in domo de sorgonzu meu nosi ant bogau a papare pintzigrogos
Terminologia scientifica
ptl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
père du gendre,
père de la bru
Inglese
son'sfather-in-law (daughter's)
Spagnolo
consuegro
Italiano
consuòcero
Tedesco
Mitschwiegervater.
sorèlla, soréllu , nf, nm: surellu Definizione
genia de pische de mare cun d-una síngia tostada meda (coment'e iscata de àtera genia) in costaos de sa coa a sa conca
Sinonimi e contrari
ttrs. suredha
Frasi
candu dhui at bonatza s'intendit su pispisu de su surellu ca gioghitat me in s'àcua
Terminologia scientifica
psc, trachurus trachurus, t. mediterraneus
Etimo
ctl.
surell
Traduzioni
Francese
chinchard de la Méditerranée
Inglese
Mediterranean horse mackerel
Spagnolo
jurel,
chicharro
Italiano
suro
Tedesco
Bastardmakrele.
sórriga , nf Definizione
su sorrigare; genia de sorrogu de chie est morindhosi
Sinonimi e contrari
forróschiu,
sarragu
/
acra,
pilisca 1,
póleu,
randha 1,
tórulu
Frasi
su ricu, a sórriga e a bàntzigu de conca, si agitat in su bancu che burricu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
râle de la mort
Inglese
gasping
Spagnolo
estertor,
sarrillo
Italiano
ràntolo dei morènti
Tedesco
Todesröcheln.
spreitzài, spreitziài , vrb Definizione
lassare o bogare sa mandronia, sa preitza
Sinonimi e contrari
ismandronire,
smandronai
| ctr.
ammandronae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
guérir de la paresse
Inglese
to give up laziness
Spagnolo
desemperezarse
Italiano
spoltrire
Tedesco
die Faulhiet austreiben.
strunciósu , agt Definizione
chi costumat a stronciai, a strònciri, a fàere malu murru
Sinonimi e contrari
ammurrionadu,
isamanchiosu,
levadosu,
strugnu
Frasi
sa fachi torra fàidi strunciosa e iscrafangiada, parit màscara maba candu est carrasegai (S.Baldino)◊ vustei est sempri strunciosu cun mimi: sceti candu c'est Tonedhu est allirgu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui fait la grimace
Inglese
mincing
Spagnolo
remilgado
Italiano
smorfióso
Tedesco
zimperlich.
súa , agt, prn Definizione
agetivu e pronumene fémina (pl. suas) chi inditat possessu, su apertènnere o pertocare de sa cosa (o de is cosas) a una síngula persona tertza (de issu, de issa)/ a/c. foedhandho de ccn. e dependho inditare parentes suos, si ndhe faet a mancu de nàrrere cust'agt. (Antoni fit chistionendhe cun sa fiza, at murrunzadu cun sas connadas = si cumprendhet, cun sa filla sua, cun is connadas suas, de Antoni) e, comente a totu is possessivos, si pone apustis de su númene; coment'e prn. pigat sèmpere s'artículu (sa/sas/as/is); in calecuna bidha a làcana de foedhada dhu narant po agt. mascu puru, solu sing., ca no segant su foedhu in sa tónica e po no nàrrere duas vocales oguales: fígiu sua, babbu sua (ca no narant suo, ne sou, tirant prus a su camp. ma no narant sú/suu)
Modi di dire
csn:
a ora sua = a s'ora zusta, addata, candho andhat bene, menzus; fàghere de sa suas = fai cosas acomenti acostumat a ndi fai issu, issa, in su sensu de mali, po su torracontu suu, acomenti dhi parit e praxit; s'ala sua (nau de chinisisiat) = sa manu dereta, sa parti a dereta
Frasi
a sa cosa sua bi cheret donzunu isse ◊ su nuraxi fiat sa domu sua ◊ a sas fainas suas bi pesset isse! ◊ a Eleonora de Arborea sa morte l'at collida candho fit ancora in sa pienesa de sas possas suas (T.Mura)◊ Luisicu iat allutau is origas, ma no arrennesciat a cumprendi totu custu interessamentu de Pili po is cosas suas ◊ in s'istrada si andhat donzunu a s'ala sua ◊ fiza sua sa manna
2.
lah, narasidhu a Franciscu ca custas brebeis funt is suas! ◊ sas olias mias sunt pudadas, sas suas nono ◊ onzunu narat sa sua
3.
bi aiat manzanu chi a ora sua no mi daiat coro de mi ndhe pesare
4.
donniunu dha pentzat a modu sua
Etimo
ltn.
sua
Traduzioni
Francese
sa,
la sienne
Inglese
her (his)
Spagnolo
su,
suya
Italiano
sua
Tedesco
ihre,
seine.
tartalía , nf, nm: tataliu,
tatalliu,
tratabia,
tratalia,
trataliu,
tratalliu,
trotobie,
trotoia Definizione
sa frisciura (de pegus piticu, mescamente de angione) imbodhigada in sa napa, cun s'istentina e fata a orrostu
Sinonimi e contrari
fressura,
revea,
tatareu
Frasi
femu fúrria fúrria coment'e una tratalia posta a araxi a fogu ◊ si che at mandhigadu totu su tratalliu ◊ tratalios, cordedhas e boltados fint in bancas in terra aparitzadas ◊ fit aprontendhe su tatalliu de duos anzones chi aiat mortu
Terminologia scientifica
mng
Etimo
itl.
frattaglie
Traduzioni
Francese
fressure à la broche
Inglese
pluck roasted on the spit
Spagnolo
asaduras asadas en el espetón
Italiano
coratèlla còtta allo spièdo
Tedesco
am Spieß gebratene Geschlinge.
tèndhere , vrb: tèndiri,
tènnere 1 Definizione
istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu
Sinonimi e contrari
acannonare,
incannonare 1
/
atendiai,
ispàlghere,
istèndhere,
istenniare,
istèrrere,
istirai,
stendiai
Frasi
tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta
2.
intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu
3.
issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros
4.
unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu
Etimo
ltn.
tendere
Traduzioni
Francese
abaisser la pâte avec le rouleau
Inglese
to roll bread
Spagnolo
extender la masa
Italiano
spianare la pasta col matterèllo
Tedesco
den Teig mit dem Nudelholz dehnen.