farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definizione
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Frasi
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Terminologia scientifica
pscd.
Traduzioni
Francese
pêcher à la lanterneu
Inglese
night fishing or chasing with a lamp
Spagnolo
cazar con candil
Italiano
frugnolare
Tedesco
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
farígu, fàrigu , nm Definizione
una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina
Sinonimi e contrari
farrixedha,
popoine
Frasi
po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou
2.
béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus!
Cognomi e Proverbi
smb:
Farigu
Etimo
ltn.
farric(u)lum
Traduzioni
Francese
farine avec de la repasse
Inglese
flour with fine bran
Spagnolo
harina con moyuelo
Italiano
farina con cruschèllo
Tedesco
Kleienmehl.
finantzéri , nm: finantzieri Definizione
guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare
Sinonimi e contrari
finantza
/
banchieri
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
agent de la "Guardia di Finanza"
Inglese
custom officer,
financier
Spagnolo
guardia de la policía fiscal,
financiero
Italiano
finanzière
Tedesco
Zöllner,
Zollbeamte,
Steuerfahnder,
Finanzier.
fodhòne , nm Definizione
su fodhe de s'àghina, su pigiolu de su pibione, ma fintzes castàngia aortitza, totu corgiolu; su fundhurúgiu chi abbarrat de is regras de su mele faendho sa chera
Sinonimi e contrari
bodhone,
fodhocu
Frasi
soe che nuche chentza chivu o de s'àchina solu su fodhone
Cognomi e Proverbi
smb:
Foddone
Terminologia scientifica
rbr.
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pelure de la grume
Inglese
grape-skin
Spagnolo
hollejo
Italiano
fiòcine
Tedesco
Weintraubenschale.
frundhàre , vrb: frundhiare,
frundiai Definizione
tirare a passígia, iscúdere o imbolare a frundha; fuliare, betare a s'àliga
Sinonimi e contrari
arremilai,
frumbulare,
infrundulae
/
foliai,
frundhire,
iscavulai,
sciuliai 1
2.
duos bratzos che dha sunt istesiandhe e frundhiandhe a cara a inue fut
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lancer des pierres avec la fronde
Inglese
to sling
Spagnolo
hondear
Italiano
frombolare
Tedesco
schleudern.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definizione
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Sinonimi e contrari
galligare
Frasi
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Etimo
ctl.
gallejar
Traduzioni
Francese
faire la loi à qqn
Inglese
to lord it
Spagnolo
señorear,
mangonear
Italiano
spadroneggiare
Tedesco
tyrannisieren.
giubbilasciòne, giubbilatziòni , nf Definizione
s'acabbada, sa essia de unu postu de trebballu po pensionamentu
Sinonimi e contrari
pensionamentu
Frasi
daghi bideint chi fia malegontza mi deint giubbilascione ◊ a is becesas si gosat sa giubbilatzioni
Traduzioni
Francese
mise à la retraite
Inglese
pensioning
Spagnolo
jubilación
Italiano
pensionaménto
Tedesco
Pensionierung,
Verrentung.
grína, grínas , nf Definizione
su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho
Sinonimi e contrari
grindha,
nea,
riga
Modi di dire
csn:
pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura
Frasi
connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina?
2.
cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa
Cognomi e Proverbi
smb:
Grina
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
la clarté de l'aube
Inglese
the first light of dawn
Spagnolo
aurora
Italiano
chiaróre dell'alba
Tedesco
Morgendämmerung.
icudhéi , avb: incudhae,
incudhai,
incudhane,
incudhani,
ingudhani,
ingudhanis,
ingudheni,
ingudhenis,
incudheis,
incudheni,
inicudhei Definizione
in cudhu logu: avb. de logu atesu de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho
Sinonimi e contrari
acudhae,
deinní,
incudhéniche,
incudhéchisi,
incudhóriche,
iniendhe
Frasi
che l'at giuta a incudhae subra ue no esistit ne fàmine e ne fritu ◊ unu dha spítzuat a innòi, s'atru a ingudhanis, fintzas a candu si ghetant apari! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ ispítzua de innòi, tasta de ingudhani, dhi est incumintzau a praxi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
là,
delà
Inglese
there
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
là,
di là
Tedesco
dort.
icúi , avb: iggue,
igue,
igui,
incua,
incuche,
incuci,
incue,
incui,
incuna,
incuni,
ingui,
inigui Definizione
in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho
Sinonimi e contrari
acue,
cube,
inèlondhe,
inguna
| ctr.
innoce
Frasi
sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
là,
ici
Inglese
there
Spagnolo
allá,
allí
Italiano
lì
Tedesco
dort,
da.
ifachilàre , vrb: ifachilliare Definizione
betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn.
Sinonimi e contrari
abbirgonzire,
afachilare,
refaciai
Frasi
su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
reprocher,
jeter à la figure
Inglese
to fling in s.o's face (stg)
Spagnolo
reprochar
Italiano
rinfacciare
Tedesco
vorhalten.
ifritàda , nf Definizione
su ifridare
Sinonimi e contrari
ifriscada
| ctr.
caentada,
imbudhighinada
Frasi
arratza de ifritada sa chi at fatu de deris a oe!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
baisse de la température
Inglese
cooling
Spagnolo
baja de temperatura
Italiano
abbassaménto di temperatura
Tedesco
Abkühlen.
ifutíre , vrb: irfutire,
sfutiri Definizione
pigare a befa, leare in giru
Sinonimi e contrari
cantonare,
irfútere*,
strochillai
Frasi
l'ifutiat nèndheli chi tantu no bi resessiat
Traduzioni
Francese
se payer la tête,
se ficher
Inglese
to pull s.o's leg
Spagnolo
tomar el pelo
Italiano
sfóttere
Tedesco
aufziehen.
igumàrras , nm: irgumarras Definizione
bicru o boe marinu; genia de lampada chentza tronu chi si biet atesu su note
Sinonimi e contrari
bigumarru*,
circumarra,
giogumarras,
gulumarru,
vigumarras
2.
bidia su Vesúviu a igumarras e a coloriduras sèmpere divèscias (E.Giordano)
Terminologia scientifica
anar, monachus monachus
Traduzioni
Francese
phoque moine de la Méditerranée,
éclair
Inglese
monk seal,
lightning
Spagnolo
foca monje
Italiano
foca mònaca,
lampo sécco
Tedesco
Mittelmeer Mönchsrobbe,
Blitz.
illabinàre , vrb: illainare,
illainari Definizione
èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare
Sinonimi e contrari
allainare,
atilimai,
iscacaredhare,
iscussurare 1,
tirchinare
2.
a tui t'illainat su fragu de sa fà
Traduzioni
Francese
avoir la diarrhée,
foirer
Inglese
to have diarrhoea
Spagnolo
tener cagalera,
tener diarrea
Italiano
avére la sciòlta,
avére la diarrèa
Tedesco
Durchfall bekommen,
Durchfall haben.
illegàdu , agt Definizione
chi no est in sa lei, chi no faet su de sa lei
Traduzioni
Francese
hors la loi
Inglese
outlaw
Spagnolo
bandido
Italiano
fuòri légge
Tedesco
ungesetzlich.
imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definizione
pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
comentzari,
imbrocare,
inghitzai,
intrae
Modi di dire
csn:
i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca
Frasi
zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane!
2.
sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna!
3.
dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas
4.
at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda)
Traduzioni
Francese
nourrir à la petite cuillère
Inglese
to feed,
to prompt,
to enter,
to begin
Spagnolo
alimentar,
embocar
Italiano
imboccare
Tedesco
in den Mund stecken,
einbiegen.
impannàe, impannài, impannàre , vrb Definizione
pònnere impannu, coment'e leare sa vista cun calecuna cosa chi no lassat bíere bene (es. fumu), pònnere in ogos una genia de velu; leare o annapare sa vista cun sa lughe a tropu; a logos, fascare (mescamente nau po pipios piticos) e fintzes carragiare, ammontare, pònnere s'aforru
Sinonimi e contrari
afuscai,
annapai,
imbelare,
inchelare,
infuscai,
intelai
/
alluinai,
illughinare
/
fascai
/
carragiai
/
forrare
Frasi
una nue trista impannadu mi at sa vista (Grolle)◊ sos ojos mios si sunt impannados, sas manos si sunt fatas tremuleas ◊ de néula lu bides impannadu ◊ cussos ammentos li vatuant tristura a su coro impannànneli sos ocros
2.
su sole m'impannat ◊ si ant postu sas manos in cara pro no los impannare su sole
3.
s’àcua aviendi de sa diga nd’impannat totu su sartu bonu de sa forada de monti ◊ su sartu fut impannau de bestiàmini ◊ su celu fut impannendusì e si fut serrau in totu de s'annúelu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
brouiller la vue
Inglese
to mist (up)
Spagnolo
empañar
Italiano
appannare
Tedesco
verschleiern.
imperaulàre , vrb Definizione
foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere
Sinonimi e contrari
aparagulare
2.
chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre la parole,
passer la parole à qqn
Inglese
to reserve
Spagnolo
apalabrar,
reservar
Italiano
prenotare
Tedesco
vorbestellen.
impressàdu , pps, agt Definizione
de impressare; chi tenet presse / avb. a s'impressada = impresse
Sinonimi e contrari
acodiu,
allestridu,
impressaridu,
impressidu
/
ttrs. imprissadu
| ctr.
adasiau,
immajonadu
2.
sigo, timendhe de mi perdire in buturinos caminendhe impressadu ◊ impressados sezis? tratenide!
3.
a s'impressada onzi isperànscia ti che ses gitendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a de la hâte
Inglese
hurried
Spagnolo
presuroso,
apresurado
Italiano
frettolóso
Tedesco
eilig.