farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definitzione
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Frases
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Terminologia iscientìfica
pscd.
Tradutziones
Frantzesu
pêcher à la lanterneu
Ingresu
night fishing or chasing with a lamp
Ispagnolu
cazar con candil
Italianu
frugnolare
Tedescu
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
farígu, fàrigu , nm Definitzione
una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina
Sinònimos e contràrios
farrixedha,
popoine
Frases
po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou
2.
béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Farigu
Ètimu
ltn.
farric(u)lum
Tradutziones
Frantzesu
farine avec de la repasse
Ingresu
flour with fine bran
Ispagnolu
harina con moyuelo
Italianu
farina con cruschèllo
Tedescu
Kleienmehl.
finantzéri , nm: finantzieri Definitzione
guàrdia de finantza; chie istúdiat e connoschet is chistiones de sa finantza o amministrat dinare
Sinònimos e contràrios
finantza
/
banchieri
Terminologia iscientìfica
prf
Tradutziones
Frantzesu
agent de la "Guardia di Finanza"
Ingresu
custom officer,
financier
Ispagnolu
guardia de la policía fiscal,
financiero
Italianu
finanzière
Tedescu
Zöllner,
Zollbeamte,
Steuerfahnder,
Finanzier.
fodhòne , nm Definitzione
su fodhe de s'àghina, su pigiolu de su pibione, ma fintzes castàngia aortitza, totu corgiolu; su fundhurúgiu chi abbarrat de is regras de su mele faendho sa chera
Sinònimos e contràrios
bodhone,
fodhocu
Frases
soe che nuche chentza chivu o de s'àchina solu su fodhone
Sambenados e Provèrbios
smb:
Foddone
Terminologia iscientìfica
rbr.
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pelure de la grume
Ingresu
grape-skin
Ispagnolu
hollejo
Italianu
fiòcine
Tedescu
Weintraubenschale.
frundhàre , vrb: frundhiare,
frundiai Definitzione
tirare a passígia, iscúdere o imbolare a frundha; fuliare, betare a s'àliga
Sinònimos e contràrios
arremilai,
frumbulare,
infrundulae
/
foliai,
frundhire,
iscavulai,
sciuliai 1
2.
duos bratzos che dha sunt istesiandhe e frundhiandhe a cara a inue fut
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lancer des pierres avec la fronde
Ingresu
to sling
Ispagnolu
hondear
Italianu
frombolare
Tedescu
schleudern.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definitzione
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Sinònimos e contràrios
galligare
Frases
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Ètimu
ctl.
gallejar
Tradutziones
Frantzesu
faire la loi à qqn
Ingresu
to lord it
Ispagnolu
señorear,
mangonear
Italianu
spadroneggiare
Tedescu
tyrannisieren.
giubbilasciòne, giubbilatziòni , nf Definitzione
s'acabbada, sa essia de unu postu de trebballu po pensionamentu
Sinònimos e contràrios
pensionamentu
Frases
daghi bideint chi fia malegontza mi deint giubbilascione ◊ a is becesas si gosat sa giubbilatzioni
Tradutziones
Frantzesu
mise à la retraite
Ingresu
pensioning
Ispagnolu
jubilación
Italianu
pensionaménto
Tedescu
Pensionierung,
Verrentung.
grína, grínas , nf Definitzione
su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho
Sinònimos e contràrios
grindha,
nea,
riga
Maneras de nàrrere
csn:
pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura
Frases
connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina?
2.
cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa
Sambenados e Provèrbios
smb:
Grina
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
la clarté de l'aube
Ingresu
the first light of dawn
Ispagnolu
aurora
Italianu
chiaróre dell'alba
Tedescu
Morgendämmerung.
icudhéi , avb: incudhae,
incudhai,
incudhane,
incudhani,
ingudhani,
ingudhanis,
ingudheni,
ingudhenis,
incudheis,
incudheni,
inicudhei Definitzione
in cudhu logu: avb. de logu atesu de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho
Sinònimos e contràrios
acudhae,
deinní,
incudhéniche,
incudhéchisi,
incudhóriche,
iniendhe
Frases
che l'at giuta a incudhae subra ue no esistit ne fàmine e ne fritu ◊ unu dha spítzuat a innòi, s'atru a ingudhanis, fintzas a candu si ghetant apari! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ ispítzua de innòi, tasta de ingudhani, dhi est incumintzau a praxi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
là,
delà
Ingresu
there
Ispagnolu
allá,
allí
Italianu
là,
di là
Tedescu
dort.
icúi , avb: iggue,
igue,
igui,
incua,
incuche,
incuci,
incue,
incui,
incuna,
incuni,
ingui,
inigui Definitzione
in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho
Sinònimos e contràrios
acue,
cube,
inèlondhe,
inguna
| ctr.
innoce
Frases
sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
là,
ici
Ingresu
there
Ispagnolu
allá,
allí
Italianu
lì
Tedescu
dort,
da.
ifachilàre , vrb: ifachilliare Definitzione
betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn.
Sinònimos e contràrios
abbirgonzire,
afachilare,
refaciai
Frases
su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
reprocher,
jeter à la figure
Ingresu
to fling in s.o's face (stg)
Ispagnolu
reprochar
Italianu
rinfacciare
Tedescu
vorhalten.
ifritàda , nf Definitzione
su ifridare
Sinònimos e contràrios
ifriscada
| ctr.
caentada,
imbudhighinada
Frases
arratza de ifritada sa chi at fatu de deris a oe!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
baisse de la température
Ingresu
cooling
Ispagnolu
baja de temperatura
Italianu
abbassaménto di temperatura
Tedescu
Abkühlen.
ifutíre , vrb: irfutire,
sfutiri Definitzione
pigare a befa, leare in giru
Sinònimos e contràrios
cantonare,
irfútere*,
strochillai
Frases
l'ifutiat nèndheli chi tantu no bi resessiat
Tradutziones
Frantzesu
se payer la tête,
se ficher
Ingresu
to pull s.o's leg
Ispagnolu
tomar el pelo
Italianu
sfóttere
Tedescu
aufziehen.
igumàrras , nm: irgumarras Definitzione
bicru o boe marinu; genia de lampada chentza tronu chi si biet atesu su note
Sinònimos e contràrios
bigumarru*,
circumarra,
giogumarras,
gulumarru,
vigumarras
2.
bidia su Vesúviu a igumarras e a coloriduras sèmpere divèscias (E.Giordano)
Terminologia iscientìfica
anar, monachus monachus
Tradutziones
Frantzesu
phoque moine de la Méditerranée,
éclair
Ingresu
monk seal,
lightning
Ispagnolu
foca monje
Italianu
foca mònaca,
lampo sécco
Tedescu
Mittelmeer Mönchsrobbe,
Blitz.
illabinàre , vrb: illainare,
illainari Definitzione
èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare
Sinònimos e contràrios
allainare,
atilimai,
iscacaredhare,
iscussurare 1,
tirchinare
2.
a tui t'illainat su fragu de sa fà
Tradutziones
Frantzesu
avoir la diarrhée,
foirer
Ingresu
to have diarrhoea
Ispagnolu
tener cagalera,
tener diarrea
Italianu
avére la sciòlta,
avére la diarrèa
Tedescu
Durchfall bekommen,
Durchfall haben.
illegàdu , agt Definitzione
chi no est in sa lei, chi no faet su de sa lei
Tradutziones
Frantzesu
hors la loi
Ingresu
outlaw
Ispagnolu
bandido
Italianu
fuòri légge
Tedescu
ungesetzlich.
imbucài, imbucàre, imbucàri , vrb: immucare Definitzione
pònnere in buca; intrare, fàere intrare a unu logu (e fintzes abbojare, atobiare); pigare o cumenciare a fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
comentzari,
imbrocare,
inghitzai,
intrae
Maneras de nàrrere
csn:
i. una cosa a unu = prenàrelu, ponnerecheli carchi idea in conca; i. una fàula a unu = contàreli fàulas, fàghereli a crere cosas chi no sunt; imbucaisí dogna cosa = crere totu; no ischire da' ube l'i. = no isciri de aundi cummentzai a fai unu trabballu, o una chistioni; i. una surra a unu = surraidhu; imbucare una lítera = betarechela in sa casseta ue collint sa posta in tuca
Frases
zughiat in manu unu cantu de pane e imbucadu si che l'at ◊ imbucadichelu custu bículu de pane!
2.
sos boes che cherent imbucados in sa tanca ◊ imbucàdeche sos canes in sa malesa a ndhe suguzare sos porcrabos! ◊ at imbucatu un'amica chi no bidiat dae pitzinnia (G.Farris)◊ atacamos unu dae un'ala e unu dae s'àtera e nos imbucamos a mesu caminu (E.A.Bernardini)◊ segunnu inue che imbucat no torrat a presse!◊ Pilighita no bolit imbucari a criari!◊ immuca, immuca: tira sa coldiola e ispigne sa genna!
3.
dhi fut imbucada una grandu timoria ◊ est imbucandumí unu fàmini!…◊ bufit una tassixedha, ca dhi fait imbucai apititu! ◊ imbuchit, bengat aintru! ◊ si su dinai nc'est essiu, bolit nai ca est peri imbucau! ◊ lasso sa bidha e imbuco in su caminu ◊ no funtzionat bèni ca dhui at imbucau abba in mesu de is orrollianas
4.
at imbucau a castiare, a pròere, a prànghere, a ríere, a chistionare ◊ l'imbucas a bufare dae manzanu: a candho a sero pares un'istratzu! (Tz.Muredda)
Tradutziones
Frantzesu
nourrir à la petite cuillère
Ingresu
to feed,
to prompt,
to enter,
to begin
Ispagnolu
alimentar,
embocar
Italianu
imboccare
Tedescu
in den Mund stecken,
einbiegen.
impannàe, impannài, impannàre , vrb Definitzione
pònnere impannu, coment'e leare sa vista cun calecuna cosa chi no lassat bíere bene (es. fumu), pònnere in ogos una genia de velu; leare o annapare sa vista cun sa lughe a tropu; a logos, fascare (mescamente nau po pipios piticos) e fintzes carragiare, ammontare, pònnere s'aforru
Sinònimos e contràrios
afuscai,
annapai,
imbelare,
inchelare,
infuscai,
intelai
/
alluinai,
illughinare
/
fascai
/
carragiai
/
forrare
Frases
una nue trista impannadu mi at sa vista (Grolle)◊ sos ojos mios si sunt impannados, sas manos si sunt fatas tremuleas ◊ de néula lu bides impannadu ◊ cussos ammentos li vatuant tristura a su coro impannànneli sos ocros
2.
su sole m'impannat ◊ si ant postu sas manos in cara pro no los impannare su sole
3.
s’àcua aviendi de sa diga nd’impannat totu su sartu bonu de sa forada de monti ◊ su sartu fut impannau de bestiàmini ◊ su celu fut impannendusì e si fut serrau in totu de s'annúelu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
brouiller la vue
Ingresu
to mist (up)
Ispagnolu
empañar
Italianu
appannare
Tedescu
verschleiern.
imperaulàre , vrb Definitzione
foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere
Sinònimos e contràrios
aparagulare
2.
chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre la parole,
passer la parole à qqn
Ingresu
to reserve
Ispagnolu
apalabrar,
reservar
Italianu
prenotare
Tedescu
vorbestellen.
impressàdu , pps, agt Definitzione
de impressare; chi tenet presse / avb. a s'impressada = impresse
Sinònimos e contràrios
acodiu,
allestridu,
impressaridu,
impressidu
/
ttrs. imprissadu
| ctr.
adasiau,
immajonadu
2.
sigo, timendhe de mi perdire in buturinos caminendhe impressadu ◊ impressados sezis? tratenide!
3.
a s'impressada onzi isperànscia ti che ses gitendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a de la hâte
Ingresu
hurried
Ispagnolu
presuroso,
apresurado
Italianu
frettolóso
Tedescu
eilig.