àbba , nf: àcua Definition
est su lícuidu prus connotu in sa Terra, arregortu in cantidade manna in mares, lagos, errios, astraos, benos: cumpostu de duos àtomos de idrògenu e unu de ossígenu (H2O), est necessàriu po sa vida de animales e matedu, bisòngiat e s’impreat po medas fainas; su calare de s'abba de is nues candho iscàrrigant, s'abba chi serbit po giare una samunada a calecuna cosa; in cobertantza, s'ispurgadura chi ndhe bogant is errigos de su sàmbene / min. abbighedha, abbita / zenias de abbas: abba neta, bruta, trulla, frisca, caente, próina, prótzia, púdida, morta, frimma, currindhe; àcua dulci o de biri = abba durche, de funtana, de riu, de lagu, projana, chi zughet pagos sales e mescamente pagu croruru de sódiu (ctr. abba salida, de mare, salamata); àcua vitània = funtana chi no benit mai mancu; abba de vívere = bona a bufare; abbas luadas = incuinadas; abba soloca = froca sorta, abba de nie; àcua froca = abba astrada, frita meda; abba de càgliu = su càgiu iscagiau ammesturau cun abba, po mòrrere su late
Synonyms e antonyms
pioa,
pióida
/
orina,
písciu
Idioms
csn:
fàghere in s'abba (nau de erbas o matas) = crèsciri in mesu de s'àcua, aundi dhoi at àcua; fàgheresi, irfàgheresi in abba = furriaisí in àcua; abba de… (+nm. de erba) = decotu fatu cun cuss'erba; segàreche s'abba a unu = serrai o pigaindi s'àcua (de s'acuedotu, de s'arriu); tènnere sas abbas = fàghere carchi cora, canale e gai a manera de collire s'abba projana o àtera chi no fetat dannu, de no sumire; abba russa = tretu de mare o riu inue s'abba est arta; porcu de a. = tzurru, abba chi essit a bullu; corpu de abba = nue o bírridu de abba; àcua sullena = abba chi proet lena, fine, pàsida; betare s'abba a mojos, a cartos = pròiri a meda, ghetai àcua a cadinus, a màrigas; èssere in abba = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi; no meressire mancu abba bruta = èssere própiu indignu, malu; bufare abba de imméntiga mundhos = iscarèsciri totu, èssiri conca scheréscia; s'abba de s'ogru = zenia de lícuidu chi bi at intro de s'ogru; abbanasu = su mucu isabbisabbi chi faghet su nasu refriadu; sas abbas de un'animale anzendhe, de sa partera = su lícuidu de sa burba ue creschet su fedu, itl. lìquido amniòtico; sa mama de sas abbas = itl. caduca o decìdua, genia de pilloncu de sa madri chi dónnia mesi s'isfait si sa fémina no benit príngia; segai is àcuas = fàgherendhe sas abbas, comintzare a anzare, a s'illierare, candho si segat su sacu prenu de abbas ue est su fedu; pàrrere faghíndhendhe sas abbas = tènniri sempri pressi meda; àcua maba = su suore, suerada chi si faghet fàghere pro sanare carchi maladia; s'àcua ferrada = male chi benit a su bestiàmine chi at manigadu férula ifusta; zúghere sos cherbedhos in abba = èssere macu, badhinosu; ómine de bon'abba = bonu; trabballai asuta de àcua = fàghere sas cosas a s'acua, unu pagu a traitoria; aciúngiri àcua a mari = dare cosa a chie ndhe tenet meda, azuare a chie no ndhe at bisonzu; no dare abba a Cristos = èssiri susuncu ispaciau; no segare mancu s'abba (nau de aina) = èssiri ingurdada meda, no èssiri bella a segai nudha; pistare abba = fai cosa pro debbadas; ischire una cosa chei s'abba = isciri sa cosa bèni meda; agatàresi, èssere in malas abbas, a s'abba leada = èssiri in dificurtadi manna, a barca pérdia; èssiri ancora a is primas àcuas = tènnere pagu pràtiga, pagu isperiéntzia; ifúndheresi a sa prima abba = pèrdiri su coràgiu e lassai a pèrdiri totu a sa primu dificurtadi (ma, nau de fémina cojada noa, tènniri fillu luegus apustis cojada); cabertura a duas abbas = chi (candu proit) ghetat s'àcua a duas partis; èssiri totus a un'abba = totus a un'origa, de sas matessi ideas; samunare in d-una, duas, tres abbas = samunare una, duas, tres bortas sempre cun abba càmbia; samunare in sete abbas = meda (nau pruscatotu de sa menti, a manera de cambiai s'identidadi, is ideas de unu); èssere passau in noe abbas = èssere cosa de meda; fàghere abba (nau de gente)= in cobertantza, orinare / erba de àcua = Callitriche palustris, coa de àcua = Ceratophyllum demersum
Sentences
a mi das unu ticu de abba frisca, ca so sididu? ◊ in cussa funtana bi essit unu brussu de abba ◊ bi at cristianos chi no meressint mancu abba bruta ◊ s'abba de sa funtana si che est sica ◊ cheret prenu abba a isterzos ca como la serrant! ◊ nessunu neat de cust’abba non bibo! ◊ s'abba budhit a 100 grados a livellu de su mare
2.
annada de sicore, at fatu pagas abbas ◊ s'abba che at fatu in montes, in campu, in mare ◊ at fatu unu bellu corpu de abba, e bella séria! ◊ immoi est giai duus annus chi no iscapant àcua is àiris ◊ a sas abbas de s'atunzu essit su cugummedhu ◊ in caminu mi at sighidu s'abba e mi at ifustu ◊ abbigedha at betau, oe!…
3.
in cumpagnia s'ischiat fagher cherrer bene, ca fit zòvanu de bona abba ◊ prima de operare, lea s'abba dai sa vena!
4.
si bi aimus postu su mantessi tempus pro zogare e pro istudiare filosofia, aimus ischidu a Kant chei s'abba
5.
fimus in malas abbas e no s'ischiat in cale mare fimus navighendhe…◊ comintzeit a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra ◊ si est ifustu a sa prima abba e si ndh'est andhadu ◊ sa cojada noa si est ifusta a sa prima abba ◊ fintzas sos arados noos sunt in abbas malas: che los lassant consumare de ruinzu
6.
in abba russa de mare mi arrisco e in s'ària ti marco dogni nue
7.
s'isterzu l'apo samunadu in tres abbas pro mi essire netu ◊ in sete abbas lis sàmunant sa mente, chi siant in Sardinna furisteris!
8.
dhi fiant segadas is àcuas e sa criatura fiat essida a sa luxi
Surnames and Proverbs
smb:
Abba, Abbas, Acquas
/
prb:
abba in su pistone pista, abba est e abba s'istat ◊ s'abba che catzat totu, foras de su machíghine ◊ mellus a furriae de s'abba fini ci non de s'abba grussa
Scientific Terminology
mnr
Etymon
ltn.
aqua
Translations
French
eau,
pluie
English
water,
rain
Spanish
agua,
lluvia
Italian
àcqua,
piòggia
German
Wasser,
Regen.
abbasànta , nf: acuasanta Definition
abba beneita chi si leat de su lacu isciundhendho sa punta de is pódhighes in s'intrada de is crésias o chi su preide betat a ispergiadore beneighindho
Synonyms e antonyms
abbeneita
Idioms
csn:
betare s'abbasanta = fai una cosa isfuisfuis, abarrai tropu pagu in domu de unu; betada de a. = in cobertantza, cosa lestra
Sentences
intrendhe a crésia sa zente si sinnat cun s'abbasanta ◊ pro batizare sas criaduras si lis pàspiat abbasanta a conca ◊ su pride at babbiscau s'abba santa a su pitzinnu pro lu batizare
Scientific Terminology
prdc
Etymon
ltn.
aqua sancta
Translations
French
eau bénite
English
holy water
Spanish
agua bendita
Italian
acquasanta
German
Weihwasser.
abbasantèra, abbasantéri , nf, nm: acuasantera Definition
lacu inue ponent s'abbasanta in is crésias / buca de a. = bucàcia
Sentences
in chida santa sas abbasanteras sunt líchidas ◊ de custa roca ant fatu abbasanteras ◊ po s'incrésiu mi seo imbenugada in s'abbasanteri ◊ si acóstiat a s'acuasantera, s'infundit sa punta de is didus e si fait sa gruxi ◊ canno intrat a créjia s’ifunnet sa manu in s’abbasanteri
2.
muda tue, buca de abbasantera: ti cheria a muzere e no mi as chélfidu!
Scientific Terminology
pdrc
Etymon
srd.
Translations
French
bénitier
English
stoup (holy water)
Spanish
pila de agua bendita
Italian
acquasantièra
German
Weihwasserbecken.
andaciàna , nf: andanciana Definition
bobboitedhu chi curret lestru lestru a dónnia bandha in pitzu de s'abba firma: dhi narant fintzes spigadrixi o messadori e a logos dhi narant bandhidu soldadu, grori caninu
Synonyms e antonyms
culifúrriu,
dantzana,
giogantzinu,
gioguana,
guadambidha,
pischeri
Scientific Terminology
crp, hydrometra stagnorum, velia currens, gerris lacustris, gyrinus natator
Translations
French
hydromètre stagnant
English
water measurer
Spanish
chinche acuática,
escribano del agua
Italian
gèrride
German
Wasserläufer,
gemeiner Teichläufer.
cadànsu , nm: cadassu Definition
ammesturu de pódhine e de ógiu po únghere is litzas de su telàrgiu; ammesturu de cosa modhe modhe de giare a papare a is pudhas / fàghere una cosa a c. = istrecai, arrogai
Synonyms e antonyms
cola
Etymon
srd.
Translations
French
apprêt,
pâtée
English
mash
Spanish
salvado y agua
Italian
bòzzima
German
Webeschlichte,
Hühnerfutter.
castragànes , nf: crastacanes Definition
gentilledha de àcua, erba de anadis, lentígia de abba; nau in cobertantza e a befa, gurtedhu malu, chi no segat
Scientific Terminology
rba, Lemna minor
Etymon
srd.
Translations
French
lentille d'eau
English
duckweed
Spanish
lenteja de agua
Italian
lentìcchia d'àcqua
German
kleine Wasserlinse.
dragonèra , nf Definition
erriu de abba chi curret asuta de terra
Synonyms e antonyms
tragonaja
Etymon
itl.
dragone
Translations
French
cours d'eau souterraine
English
subterranean water flow
Spanish
curso de agua subterráneo
Italian
flusso d'àcqua sotterràneo
German
Höhlenfluß.
iscàdha , nf, nm: iscadhu,
scadhu Definition
su ischedhare, s'abba chi si ponet a ischedhare su pane, s'ischedhadura; genia de imparu po àere provau unu male, unu dannu
Synonyms e antonyms
iscadhada,
iscadhura,
iscalmentu,
ischedhadura
Idioms
csn:
fàghere in i. = ischedhare; pane de iscadha = pane ischedhadu; linna de i. = linnighedha fine pro ischedhare
Sentences
si cheres unu tzichi, ndh'apo fatu in iscadha
2.
ischis pro cale iscadhu ponent sa bríglia a su cadhu! ◊ cun sos iscadhos chi apo tentu so cuntentu su matessi ◊ prite no andhas a istudiare? iscadhu ti ant fatu, cantecante! ◊ no lu torrat a fàghere ca n'at leadu iscadhu
Etymon
srd.
Translations
French
brûlé
English
price,
scalding
Spanish
agua para dar brillo al pan,
pena
Italian
scòtto
German
Zeche.
isciaculài, isciaculàre , vrb: iscioculare,
isciuculare,
issuculare,
sciaculai Definition
mòvere a iscutuladura, nau mescamente de abba aintru de istrégiu po giare una samunada; passare cosa in s'abba a forte de un'ala a s'àtera po dhi giare una samunada; pigare a iscutuladura / giúghere a ccn. isciúcula isciúcula = aguantai a unu sentz'e siguresa, de una cosa a s'àtera
Synonyms e antonyms
assucare,
igiucare,
iscioriare,
isciucare,
sciampuinai
/
sachedhare
Sentences
s'abba issúculat ◊ sa pobidha dhu tzérriat, dhu fúrriat brente a susu, dh'issúculat cricandho de dh'ischidare ◊ seo issuculanno is tassones
2.
isciàculat su carru de su viagiadore ◊ che barigheit sa vida isciaculendhe in pojos de ludu
Etymon
srd.
Translations
French
clapoter
English
to paddle
Spanish
mover agua en un recipiente para limpiarlo
Italian
guazzare
German
planschen.
padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definition
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Synonyms e antonyms
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Sentences
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Surnames and Proverbs
smb:
Paulis
Etymon
ltn.
padule(m)
Translations
French
point le plus profond (d'un fleuve)
English
big pool
Spanish
gran poza de agua en los ríos
Italian
grande pózza d'àcqua nei fiumi
German
große Wasserlache in Flüssen.
ruspièdha , nf Definition
saliedha chi essit in buca candho si pentzat a calecuna cosa de papare licàngia, chi praghet
Etymon
srd.
Translations
French
eau à la bouche
English
mouth water
Spanish
boca agua (hacérsele la)
Italian
acquolina
German
Wasser das im Mund läuft (Appetit).
salibèdhas , nf pl Definition
salias longas, sa salia chi essit pentzandho o castiandho cosas bonas de papare
Translations
French
eau à la bouche
English
mouth water
Spanish
saliva,
agua
Italian
acquolina (in bócca)
German
Speichel im Mund zusammenlaufen) (Wasser).
traconàrja, traconàrza , nf: tragonàgia,
tragonàglia,
tragonaja,
tragonaza,
tregonaja,
trogonaja Definition
erriu de abba chi curret asuta de terra, próina manna, istrasura de abba; nuu de bentus, temporada de bentu forte meda chi faet arrores: trogonaja est fintzes su surcu chi faet s'abba in is logos de monte e tregonaja dhu narant fintzes a sa mància chi faet s'abba in is muros de is domos calandho a trísinu
Synonyms e antonyms
dragonera,
frusa 1,
furione,
tragonada,
turbiana
/
abbísciu,
istrasura
/
iscarafossu
/
ttrs. tragunaja
Sentences
chimentat in sa cabertura s'abba chi est proindhe a tragonaza ◊ carros e tragonajas de abba ant isforradu su caminu
2.
candho ischintiridhat sa linna fachet traconarja ◊ est betendhe sentza pasu dogni nue tragonàgias de nie a frocos lentos ◊ sa tragonaja mi at fatu dannu meda in binza: sa bide fit presa epuru che ndh'at betadu meda ◊ custu bentu est una traconarza chi astrat sas funtanas ◊ fateit abba a trechetu: iscurigheit e, a sa tragonaja, tota sa bidha si tremeit
3.
in su golfu portàt magras cant’e sa tregonaia chi ndi calàt in su muru de sa cannitzada in sa domu de ajaja
Translations
French
courant d'eau souterrain,
tempête
English
groundwater stream
Spanish
agua subterránea,
borrasca
Italian
corrènte d'àcqua sotterrànea,
fortunale
German
Grundwasserstrom,
Sturm.
umpridórzu , nm Definition
istrégiu po umprire
Synonyms e antonyms
conchedha 1,
gupu,
opia,
trobia,
upu
Scientific Terminology
stz
Etymon
srd.
Translations
French
puisette
English
pail
Spanish
acetre,
recipiente para sacar agua
Italian
attingitóio
German
Schöpfgefäß.