Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

oróru , avb: aroru Definition acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros Sentences fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa Etymon srd. Translations French tout le long de… English along the edge Spanish a lo largo Italian lungo i màrgini German die Ränder entlang.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definition abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Synonyms e antonyms gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Sentences brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Surnames and Proverbs smb: Paulis Etymon ltn. padule(m) Translations French point le plus profond (d'un fleuve) English big pool Spanish gran poza de agua en los ríos Italian grande pózza d'àcqua nei fiumi German große Wasserlache in Flüssen.

pinzellài, pinzellàre , vrb Definition passare su pinzellu, tínghere a pinzellu Synonyms e antonyms impinzellai Etymon srd. Translations French passer le pinceau English to paint Spanish pincelar Italian pennellare German pinseln.

pógiu , nm, nf: poja 1, poju, pou, poxu, poza, pozu Definition fossu prenu de abba mescamente in errios mannos (ma fintzes fossu ebbia); genia de bartza tundha, fraigada a muru, in su sartu Synonyms e antonyms bàtiga, cadhaja, corrovoni, fògia 1, foxone, gurgu 1, trógliu Idioms csn: una poja de ludu = fossu prenu de ludu; pozu de sàmbene = lacuina, lotzina de sànguini chi at pérdiu ccn. Sentences sa rana istat cracagliendhe intro de sos pojos ◊ si no ischis nadare, no ti abburres in sos pògios fundhucos! ◊ de tretu in tretu su pastore at fatu sos pojos pro abbare sa robba ◊ l’avio zirau e istrampau in su ludu de una poza, gherrandhe a istrumpa 2. in s'ortu bi amus fatu su poju pro collire s'abba 3. custu est fintzas tempus de oro pro chie est fora de pojos de peleu Surnames and Proverbs smb: Poggiu Translations French point le plus profond d'un fleuve English river ditch Spanish hondonada en los ríos Italian tónfano German Kolk.

pregantàe, pregantài , vrb Definition fàere pregantos Translations French conjurer le mauvais sort English to touch wood Spanish hacer conjuros Italian fare scongiuri, scongiurare German beschwören, bannen.

primàlzu , agt: primàrgiu, primarju, primarzu, primaxu Definition chi est su primu, chi est de importu prus mannu Synonyms e antonyms firmarzu, primmu | ctr. postreru, últimu Idioms csn: late p. = carrisàbida, primu late, una ràndhula manna apalas de s'istògomo; sa die primarja = die de festa, in beranu, a sa torrada de sos pastores dae sas pasturas de ierru; ghermanu primarju = manu primarzu, fradile de segundhu gradu; fémina primarza, sementusa primaxa = primajola, chi at tentu fedu sa prima borta; iscolas primarzas = sas iscolas elementares; a primarzu = a primus, me is primus tempus; missa primarza = sa prima missa, sa chi si narat prus chito Sentences su de ischire medire sa peràula est una virtude primalza ◊ at semenadu su trigu in bedustu primalzu ◊ intro de una die unu puzone primarju podet fraigare bàtoro rejas longas chei sa manu Etymon ltn. primarius Translations French primaire, le premier English primary Spanish primario, fundamental Italian primàrio German primär.

remengòne , nm Synonyms e antonyms famicosu, pedhitzoni, pedulianu Sentences che remengone bisadore andho fatu de sas giannas tzochedha chi ti tzochedho ◊ como so che cudhos remengones: ne capoto ne filu de caltzones, ne cosse e ne berrita Translations French errant, le pauvre English poor thing, roaming Spanish pelagatos Italian errabóndo, poveràccio German armer Schlucker.

sbagassài , vrb: irbagasciae Definition andhare a bagassas, istare sèmpere aifatu de féminas, de s'una a s'àtera; fintzes pigare a befa, fàere a bregúngia a unu ananti de gente Synonyms e antonyms cicisbeai Translations French courir le cotillon English to act as a cicisbeo Spanish putear Italian cicisbeare German den Hof machen.

scadracilài , vrb: iscadranchilare*, scardacilai, scardacillai, scardancilai Definition segare is cardanchiles a un'animale (po fàere dannu a su mere) Synonyms e antonyms irdarcilae, scardanchinare, scarracillai, scarrengibai Sentences si ndi arregordais su corrinu de is bacas scardacilladas? ◊ no ant a cantai prus su prantu po is tírrias ne is revesas chi scardancillant is bacas Translations French couper le jarret English to cut the hocks Spanish desjarretar Italian sgarrettare German die Hachsen durchschneiden.

scarrovài , vrb: iscorrofare*, scorrovai, scorrufai Definition murigare o mòvere sa terra o àteru coment'e cricandho cosa Synonyms e antonyms corrovai, fodichinare, iforrogare, ischitiare 1, iscrucuzonare, isterronciare, sciorroncinai, terrare Sentences cudh'ómini pigat su picu e cumentzat a scarrovai ◊ scarrova scarrova intendit sonu de ferru: furiat su cascionedhu Translations French fouiller, gratter le sol English to rummage Spanish hurgar Italian razzolare, frugare German wühlen, stöbern.

scedàu , agt: iscedau, scerau 1, sciadau, sciadrau, sciodau Definition foedhu chi si narat mescamente po lastimare a unu po calecunu dannu, male (ma fintzes cun istima a unu pipiu), o fintzes cun ironia po cosas de bonu Synonyms e antonyms deldiciadu, dirgrassiadu, mabassortau, malafadau, malafortunau, míseru / feritzedhu!, scurixedhu!, siscuru! Sentences sciadau, pobidhu miu bellu: as a èssi fadiau, puru! 2. prenit e isbuidat corus scedaus 3. scerau, epuru dhi praxit sa cosa bella! Etymon srd. Translations French le pauvre! English poor (thing) Spanish ¡pobrecillo! Italian poverino! German der Arme!

scerbigài , vrb: scervigai Definition segare sa mola de su tzugu, fèrrere is crebedhos de asegus (su gatzile) a terra, orrúere de mala manera, andhare male Synonyms e antonyms ischerbicare* Translations French se casser le cou English to break one's neck Spanish romperse la crisma Italian rómpersi il còllo German den Hals brechen.

sciorroncinài, sciorronciuài , vrb: sciurrunciài Definition su forrogare e ispartzinare chi faent is pudhas cricandho cosa de bicare, andhare cricandho, tocandho; passare o andhare friga friga Synonyms e antonyms iforrogare, isforronciare, isterronciare, scarrovai, scorrovonai / scrabutzinai Sentences is pudhas sciorrónciuant sa cosa ammuntonada ◊ sciorrónciua sciorrónciua, sa pudha at aghetau unu sodhixedhu in su lodami ◊ is perdixis bandant a sa stua a sciurrunciai ◊ unu caboni nci essit e sciurrúncia sciurrúncia arribbat acanta de unu boscu 3. me in bidha sa piciocalla sciorrónciuat a totu dí me is arrugas. Translations French fouiller, gratter le sol, se frotter English to scratch about, to rub oneself Spanish hurgar, frotar Italian razzolare, strusciarsi German scharren, sich streifen.

scurixédhu! , iscl Definition foedhu chi si narat lastimandho a unu Synonyms e antonyms iscedau!, scuredhu!, siscuru! Translations French le pauvre! English poor thing! Spanish ¡pobrecillo! Italian poverino! German der Ärmste!

signàre , vrb: sinnai, sinnare Definition fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho Synonyms e antonyms malcare Sentences a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu! 2. s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis 3. in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male Etymon ltn. signare Translations French faire le signe de la croix, marquer le bétail au feu rouge English to countermark, to cross oneself Spanish persignarse, santiguarse, marcar Italian fare il ségno della cróce, contrassegnare German das Kreuzzeichen machen, kennzeichnen.

siscúru! , iscl Definition foedhu chi narant lastimandho a unu: s'impreat coment'e un'agt., ma si narat fintzes s. a ccn.: nau cun arrennegu, siscurigadu Synonyms e antonyms feritzedhu!, iscedau! Sentences no l'iscriviat mai nemmos, siscuru! (S.Spiggia)◊ at patiu meda, siscuredhu! ◊ siscuru chie no si abbàidat sas buciacas suas! ◊ siscuros, sunt istracos cussos ómines, totu cussu caminu a pè! ◊ siscura, sa mama, su dannu chi at tentu! ◊ preguntant comente istant su babbu e sa mama, siscuros, solos solos a ora betza (A.Cossu)◊ siscuru a nois chi semus in manos anzenas! ◊ siscuru a issos, malevadados: za l'ant tentu su dannu! ◊ siscurigadu chi sias: za ses masedu!… Etymon srd. Translations French le pauvre! English poor thing Spanish ¡pobrecillo! Italian poverino! German der Ärmste!

slutài , vrb Definition bogare o cambiare su bestimentu de dolu, su lutu Synonyms e antonyms | ctr. allutare, inlutai Etymon srd. Translations French quitter le deuil English to come out of mourning Spanish desenlutar Italian sméttere il lutto German die Trauer ablegen.

sóu , agt, prn: suo, suu, sú Definition chi (prn. su chi, totu su chi) est, o apartenet o pertocat a issu, a issa (3ˆ pers. sing.), acumpàngiat númene mascu síngulu (ma fintzes un'avb.) e si ponet sèmpere apustis che a totu is possessivos (a/c: po fémina si narat sua, po su pl. suos, suus, suas, e candho si narat de númenes diferentes, mascu e fémina pigaos impare, cuncordat cun s'úrtimu, su chi portat prus acanta o fintzes pl. mascu; cun númene de parentella no serbit e bastat s'art. candho su nm. de acumpangiare apartenet o pertocat a su sugetu de su vrb. de 3ˆ pers., sinono si depet sèmpere precisare s'apartenéntzia (es. mammai Maria at brigadu su fizu ◊ Tzitza si ndh'est chistionada cun su maridu ◊ Boredhu at bidu su babbu ◊ Antoni fit cun su frade ◊ issu si depit presentai acumpangiau cun su babbu e cun sa mamma ◊ Cíciu non si depit iscaresci de su connau!; sinono: mammai Maria at brigadu su fizu de sa bighina); a logos, po mascu de tertza persona sing. ponent sa forma fémina (o deasi paret, ma no est): in logu sua, s'isposu sua, fillu sua (ca no narant ne sou, ne suo e ne suu/sú) Idioms csn: su sou = sas cosas suas, su chi tenet; èssere, no èssere in su sou = èssere, no èssere in sensos, o fintzas èssere, no èssere intro de su possessu, su terrinu, sa cosa sua; batire a ccn. a su sou (chie sisiat su suzetu de su vrb., "sou" est nadu semper de cussu) = fàghere faedhare a unu, fàghereli atrogare fintzas su chi no cheret, batírelu a su chi cheret chie est chirchendhe de ischire cosa; a tempus sou = a su tempus zustu, addatu, candho andhat bene o menzus Sentences gopai, mi fait seci in su postu sú? ◊ chie no contipizat s'anzenu no contipizat mancu su sú! ◊ mi at lassadu su líbberu sou ◊ donzunu ischit de su male sou ◊ chi dognunu potzat torrai a logu suu! ◊ sorre tua at fatu su cumandhu sou ◊ custu est a grória e onore sou ◊ est piticu su mundu cosa suu! 2. issu si est postu in caminu e at mandhadu addananti sou paritzos discípulos ◊ innanti sou no bi aiat neune 3. si s'est apoderada de su sou at fatu bene! ◊ si fut giai arréndiu a su fàmini, no a su suu, ma a su de Sara e de is piciochedhus (B.Lobina)◊ ite li chircas azudu candho isse no est bonu a fàghere mancu su sou?! ◊ candho unu est o triballat in su sou neune li narat nudha 4. no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! (G.Ruju)◊ no che at pessone chi lu potat batire a su sou! ◊ si l'isúzigo bene lu bato a su sou Surnames and Proverbs prb: chini isperdit su suu trabballat s'allenu Etymon ltn. suus Translations French son, le sien English his (her, its) Spanish su Italian suo German sein, ihr.

su , art, prn: ciú, tzu Definition artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de… Synonyms e antonyms ita Sentences o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru! 2. su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu! 3. su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito! 4. Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu Etymon ltn. ipsu(m) Translations French le, celui, ça English the, that Spanish el, lo Italian il, quéllo, ciò German der.

tèndhere , vrb: tèndiri, tènnere 1 Definition istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu Synonyms e antonyms acannonare, incannonare 1 / atendiai, ispàlghere, istèndhere, istenniare, istèrrere, istirai, stendiai Sentences tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta 2. intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu 3. issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros 4. unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu Etymon ltn. tendere Translations French abaisser la pâte avec le rouleau English to roll bread Spanish extender la masa Italian spianare la pasta col matterèllo German den Teig mit dem Nudelholz dehnen.