oróru , avb: aroru Definizione acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros Frasi fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa Etimo srd. Traduzioni Francese tout le long de… Inglese along the edge Spagnolo a lo largo Italiano lungo i màrgini Tedesco die Ränder entlang.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definizione abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Sinonimi e contrari gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Frasi brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Cognomi e Proverbi smb: Paulis Etimo ltn. padule(m) Traduzioni Francese point le plus profond (d'un fleuve) Inglese big pool Spagnolo gran poza de agua en los ríos Italiano grande pózza d'àcqua nei fiumi Tedesco große Wasserlache in Flüssen.

pinzellài, pinzellàre , vrb Definizione passare su pinzellu, tínghere a pinzellu Sinonimi e contrari impinzellai Etimo srd. Traduzioni Francese passer le pinceau Inglese to paint Spagnolo pincelar Italiano pennellare Tedesco pinseln.

pógiu , nm, nf: poja 1, poju, pou, poxu, poza, pozu Definizione fossu prenu de abba mescamente in errios mannos (ma fintzes fossu ebbia); genia de bartza tundha, fraigada a muru, in su sartu Sinonimi e contrari bàtiga, cadhaja, corrovoni, fògia 1, foxone, gurgu 1, trógliu Modi di dire csn: una poja de ludu = fossu prenu de ludu; pozu de sàmbene = lacuina, lotzina de sànguini chi at pérdiu ccn. Frasi sa rana istat cracagliendhe intro de sos pojos ◊ si no ischis nadare, no ti abburres in sos pògios fundhucos! ◊ de tretu in tretu su pastore at fatu sos pojos pro abbare sa robba ◊ l’avio zirau e istrampau in su ludu de una poza, gherrandhe a istrumpa 2. in s'ortu bi amus fatu su poju pro collire s'abba 3. custu est fintzas tempus de oro pro chie est fora de pojos de peleu Cognomi e Proverbi smb: Poggiu Traduzioni Francese point le plus profond d'un fleuve Inglese river ditch Spagnolo hondonada en los ríos Italiano tónfano Tedesco Kolk.

pregantàe, pregantài , vrb Definizione fàere pregantos Traduzioni Francese conjurer le mauvais sort Inglese to touch wood Spagnolo hacer conjuros Italiano fare scongiuri, scongiurare Tedesco beschwören, bannen.

primàlzu , agt: primàrgiu, primarju, primarzu, primaxu Definizione chi est su primu, chi est de importu prus mannu Sinonimi e contrari firmarzu, primmu | ctr. postreru, últimu Modi di dire csn: late p. = carrisàbida, primu late, una ràndhula manna apalas de s'istògomo; sa die primarja = die de festa, in beranu, a sa torrada de sos pastores dae sas pasturas de ierru; ghermanu primarju = manu primarzu, fradile de segundhu gradu; fémina primarza, sementusa primaxa = primajola, chi at tentu fedu sa prima borta; iscolas primarzas = sas iscolas elementares; a primarzu = a primus, me is primus tempus; missa primarza = sa prima missa, sa chi si narat prus chito Frasi su de ischire medire sa peràula est una virtude primalza ◊ at semenadu su trigu in bedustu primalzu ◊ intro de una die unu puzone primarju podet fraigare bàtoro rejas longas chei sa manu Etimo ltn. primarius Traduzioni Francese primaire, le premier Inglese primary Spagnolo primario, fundamental Italiano primàrio Tedesco primär.

remengòne , nm Sinonimi e contrari famicosu, pedhitzoni, pedulianu Frasi che remengone bisadore andho fatu de sas giannas tzochedha chi ti tzochedho ◊ como so che cudhos remengones: ne capoto ne filu de caltzones, ne cosse e ne berrita Traduzioni Francese errant, le pauvre Inglese poor thing, roaming Spagnolo pelagatos Italiano errabóndo, poveràccio Tedesco armer Schlucker.

sbagassài , vrb: irbagasciae Definizione andhare a bagassas, istare sèmpere aifatu de féminas, de s'una a s'àtera; fintzes pigare a befa, fàere a bregúngia a unu ananti de gente Sinonimi e contrari cicisbeai Traduzioni Francese courir le cotillon Inglese to act as a cicisbeo Spagnolo putear Italiano cicisbeare Tedesco den Hof machen.

scadracilài , vrb: iscadranchilare*, scardacilai, scardacillai, scardancilai Definizione segare is cardanchiles a un'animale (po fàere dannu a su mere) Sinonimi e contrari irdarcilae, scardanchinare, scarracillai, scarrengibai Frasi si ndi arregordais su corrinu de is bacas scardacilladas? ◊ no ant a cantai prus su prantu po is tírrias ne is revesas chi scardancillant is bacas Traduzioni Francese couper le jarret Inglese to cut the hocks Spagnolo desjarretar Italiano sgarrettare Tedesco die Hachsen durchschneiden.

scarrovài , vrb: iscorrofare*, scorrovai, scorrufai Definizione murigare o mòvere sa terra o àteru coment'e cricandho cosa Sinonimi e contrari corrovai, fodichinare, iforrogare, ischitiare 1, iscrucuzonare, isterronciare, sciorroncinai, terrare Frasi cudh'ómini pigat su picu e cumentzat a scarrovai ◊ scarrova scarrova intendit sonu de ferru: furiat su cascionedhu Traduzioni Francese fouiller, gratter le sol Inglese to rummage Spagnolo hurgar Italiano razzolare, frugare Tedesco wühlen, stöbern.

scedàu , agt: iscedau, scerau 1, sciadau, sciadrau, sciodau Definizione foedhu chi si narat mescamente po lastimare a unu po calecunu dannu, male (ma fintzes cun istima a unu pipiu), o fintzes cun ironia po cosas de bonu Sinonimi e contrari deldiciadu, dirgrassiadu, mabassortau, malafadau, malafortunau, míseru / feritzedhu!, scurixedhu!, siscuru! Frasi sciadau, pobidhu miu bellu: as a èssi fadiau, puru! 2. prenit e isbuidat corus scedaus 3. scerau, epuru dhi praxit sa cosa bella! Etimo srd. Traduzioni Francese le pauvre! Inglese poor (thing) Spagnolo ¡pobrecillo! Italiano poverino! Tedesco der Arme!

scerbigài , vrb: scervigai Definizione segare sa mola de su tzugu, fèrrere is crebedhos de asegus (su gatzile) a terra, orrúere de mala manera, andhare male Sinonimi e contrari ischerbicare* Traduzioni Francese se casser le cou Inglese to break one's neck Spagnolo romperse la crisma Italiano rómpersi il còllo Tedesco den Hals brechen.

sciorroncinài, sciorronciuài , vrb: sciurrunciài Definizione su forrogare e ispartzinare chi faent is pudhas cricandho cosa de bicare, andhare cricandho, tocandho; passare o andhare friga friga Sinonimi e contrari iforrogare, isforronciare, isterronciare, scarrovai, scorrovonai / scrabutzinai Frasi is pudhas sciorrónciuant sa cosa ammuntonada ◊ sciorrónciua sciorrónciua, sa pudha at aghetau unu sodhixedhu in su lodami ◊ is perdixis bandant a sa stua a sciurrunciai ◊ unu caboni nci essit e sciurrúncia sciurrúncia arribbat acanta de unu boscu 3. me in bidha sa piciocalla sciorrónciuat a totu dí me is arrugas. Traduzioni Francese fouiller, gratter le sol, se frotter Inglese to scratch about, to rub oneself Spagnolo hurgar, frotar Italiano razzolare, strusciarsi Tedesco scharren, sich streifen.

scurixédhu! , iscl Definizione foedhu chi si narat lastimandho a unu Sinonimi e contrari iscedau!, scuredhu!, siscuru! Traduzioni Francese le pauvre! Inglese poor thing! Spagnolo ¡pobrecillo! Italiano poverino! Tedesco der Ärmste!

signàre , vrb: sinnai, sinnare Definizione fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho Sinonimi e contrari malcare Frasi a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu! 2. s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis 3. in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male Etimo ltn. signare Traduzioni Francese faire le signe de la croix, marquer le bétail au feu rouge Inglese to countermark, to cross oneself Spagnolo persignarse, santiguarse, marcar Italiano fare il ségno della cróce, contrassegnare Tedesco das Kreuzzeichen machen, kennzeichnen.

siscúru! , iscl Definizione foedhu chi narant lastimandho a unu: s'impreat coment'e un'agt., ma si narat fintzes s. a ccn.: nau cun arrennegu, siscurigadu Sinonimi e contrari feritzedhu!, iscedau! Frasi no l'iscriviat mai nemmos, siscuru! (S.Spiggia)◊ at patiu meda, siscuredhu! ◊ siscuru chie no si abbàidat sas buciacas suas! ◊ siscuros, sunt istracos cussos ómines, totu cussu caminu a pè! ◊ siscura, sa mama, su dannu chi at tentu! ◊ preguntant comente istant su babbu e sa mama, siscuros, solos solos a ora betza (A.Cossu)◊ siscuru a nois chi semus in manos anzenas! ◊ siscuru a issos, malevadados: za l'ant tentu su dannu! ◊ siscurigadu chi sias: za ses masedu!… Etimo srd. Traduzioni Francese le pauvre! Inglese poor thing Spagnolo ¡pobrecillo! Italiano poverino! Tedesco der Ärmste!

slutài , vrb Definizione bogare o cambiare su bestimentu de dolu, su lutu Sinonimi e contrari | ctr. allutare, inlutai Etimo srd. Traduzioni Francese quitter le deuil Inglese to come out of mourning Spagnolo desenlutar Italiano sméttere il lutto Tedesco die Trauer ablegen.

sóu , agt, prn: suo, suu, Definizione chi (prn. su chi, totu su chi) est, o apartenet o pertocat a issu, a issa (3ˆ pers. sing.), acumpàngiat númene mascu síngulu (ma fintzes un'avb.) e si ponet sèmpere apustis che a totu is possessivos (a/c: po fémina si narat sua, po su pl. suos, suus, suas, e candho si narat de númenes diferentes, mascu e fémina pigaos impare, cuncordat cun s'úrtimu, su chi portat prus acanta o fintzes pl. mascu; cun númene de parentella no serbit e bastat s'art. candho su nm. de acumpangiare apartenet o pertocat a su sugetu de su vrb. de 3ˆ pers., sinono si depet sèmpere precisare s'apartenéntzia (es. mammai Maria at brigadu su fizu ◊ Tzitza si ndh'est chistionada cun su maridu ◊ Boredhu at bidu su babbu ◊ Antoni fit cun su frade ◊ issu si depit presentai acumpangiau cun su babbu e cun sa mamma ◊ Cíciu non si depit iscaresci de su connau!; sinono: mammai Maria at brigadu su fizu de sa bighina); a logos, po mascu de tertza persona sing. ponent sa forma fémina (o deasi paret, ma no est): in logu sua, s'isposu sua, fillu sua (ca no narant ne sou, ne suo e ne suu/sú) Modi di dire csn: su sou = sas cosas suas, su chi tenet; èssere, no èssere in su sou = èssere, no èssere in sensos, o fintzas èssere, no èssere intro de su possessu, su terrinu, sa cosa sua; batire a ccn. a su sou (chie sisiat su suzetu de su vrb., "sou" est nadu semper de cussu) = fàghere faedhare a unu, fàghereli atrogare fintzas su chi no cheret, batírelu a su chi cheret chie est chirchendhe de ischire cosa; a tempus sou = a su tempus zustu, addatu, candho andhat bene o menzus Frasi gopai, mi fait seci in su postu sú? ◊ chie no contipizat s'anzenu no contipizat mancu su sú! ◊ mi at lassadu su líbberu sou ◊ donzunu ischit de su male sou ◊ chi dognunu potzat torrai a logu suu! ◊ sorre tua at fatu su cumandhu sou ◊ custu est a grória e onore sou ◊ est piticu su mundu cosa suu! 2. issu si est postu in caminu e at mandhadu addananti sou paritzos discípulos ◊ innanti sou no bi aiat neune 3. si s'est apoderada de su sou at fatu bene! ◊ si fut giai arréndiu a su fàmini, no a su suu, ma a su de Sara e de is piciochedhus (B.Lobina)◊ ite li chircas azudu candho isse no est bonu a fàghere mancu su sou?! ◊ candho unu est o triballat in su sou neune li narat nudha 4. no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! (G.Ruju)◊ no che at pessone chi lu potat batire a su sou! ◊ si l'isúzigo bene lu bato a su sou Cognomi e Proverbi prb: chini isperdit su suu trabballat s'allenu Etimo ltn. suus Traduzioni Francese son, le sien Inglese his (her, its) Spagnolo su Italiano suo Tedesco sein, ihr.

su , art, prn: ciú, tzu Definizione artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de… Sinonimi e contrari ita Frasi o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru! 2. su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu! 3. su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito! 4. Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu Etimo ltn. ipsu(m) Traduzioni Francese le, celui, ça Inglese the, that Spagnolo el, lo Italiano il, quéllo, ciò Tedesco der.

tèndhere , vrb: tèndiri, tènnere 1 Definizione istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu Sinonimi e contrari acannonare, incannonare 1 / atendiai, ispàlghere, istèndhere, istenniare, istèrrere, istirai, stendiai Frasi tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta 2. intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu 3. issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros 4. unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu Etimo ltn. tendere Traduzioni Francese abaisser la pâte avec le rouleau Inglese to roll bread Spagnolo extender la masa Italiano spianare la pasta col matterèllo Tedesco den Teig mit dem Nudelholz dehnen.

«« Cerca di nuovo