iscollài , vrb: iscollare,
iscolliare,
iscrollare,
scoliai Definizione
andhare a passare o fragassare in is iscóglios; segare sa mola de su tzugu, orrúere male de s'istrupiare, andhare male, fàere sacrifícios po calecuna cosa / i. su pudhecu = comintzare sa domadura, abbituare a agguantare sa fune in trugu, avesare a si lassare pigare a fune
Sinonimi e contrari
istraventare
2.
in d-unu pennente, làssinat su zuvu e unu boe s'iscrollat e morit ◊ bi at zente gai fortunada chi ndhe faghet a cadhu e a pè e no s'iscollat ne truncat s'ischina! ◊ si puru no ti cheres iscollare, t'iscollas, si tantu est destinadu ◊ ite fadu chi nos at giutu a nos iscollare cojuèndhennos!…◊ daghi s'iscollant in sa ruta mala giamant su carru a los gíghere a pala (Cubeddu)
3.
Pitanu in s'oru de su cuile dhue teniat su palu apósitu po iscollare cadhos
Traduzioni
Francese
s'échouer,
se casser le cou,
Inglese
to break one's neck,
to hinder,
to spoil
Spagnolo
fracasar,
rompersepartirse la crisma,
estropear
Italiano
incagliare,
rómpersi l'òsso del còllo,
rovinare qlc
Tedesco
stranden,
den Hals brechen,
beschädigen.
iscopercàre , vrb: iscoperciare,
iscrobecai,
iscrobecare,
iscrobecari,
iscropecare,
iscruecai,
iscuprecare Definizione
pigare e trantzire su crobecu, furriare ccn. cosa a s'àtera parte; bogare o segare su pane carasau a pígios ponendhodhos ambaduos furriaos a sa matessi parte
Sinonimi e contrari
furriai,
iscavacare,
iscupertare,
istavacare
/
innudare
/
ispigiare
| ctr.
cavacai
Frasi
s'iscopercat su pane carasau ◊ canno s'iscussertat su rellotzu l'iscropecat pro vídere s'iscónniu ◊ sa patedha est iscropecata ◊ at iscuprecadu su conzu ◊ cussu bentu nosi nd'iat iscrobecau sa domu ◊ iscopèrciat sa safata e li ammustrat ite v'aiat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ôter le couvercle
Inglese
to uncover
Spagnolo
destapar
Italiano
scoperchiare
Tedesco
abdecken.
iscorrutàre , vrb: iscurrutare,
scorrutai Definizione
bogare, lassare su bestimentu de dolu, acabbare de si bestire a dolu po unu mortu
Sinonimi e contrari
illutare
| ctr.
allutare
Frasi
si sa fémina chi morit est in lutu, dh'iscorrutant e dhi ponent su bestire de gala ◊ cussas si sunt iscurrutatas cun s'abbrítiu de si torrare a cojuare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
quitter le deuil
Inglese
to come out of mourning
Spagnolo
desenlutar
Italiano
sméttere il lutto
Tedesco
die Trauer ablegen.
iscucuài , vrb: iscucurai,
iscucurare,
iscucurrare,
scucurai Definizione
trantzire su cúcuru de calecuna cosa, pigare e bogare su cucurru, su chi in s'istrégiu dhu'est in prus de is oros, betare sa cosa de un'istrégiu a imbuidadura; foedhandho de is boes, iscapiare de su carru; nau de is pódhighes (de is peis), isconcare, atumbare a forte sa conca a manera de che segare carre coment'e a iscovecadura; rfl. brinchidare a cúcuru ficadu, conca a bàsciu, e fintzes pèrdere is pilos de conca / lassare a ccn. che truncu iscucuradu = firmai chentza dhi fai narri su chi fut nendi
Sinonimi e contrari
ilgavantare,
illichidare,
ismesujare,
issucurare,
sciusciai
/
igiúgnere
| ctr.
acucuai
Frasi
li prenat sas bussacas de pisellu iscucuranne unu mesu muntone ◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che ndhe iscucurrare, de sa gàrriga ◊ faghimus carchi cosa pro che iscucurrare su malumore
2.
istringhia sas dentes pro no piànghere candho mi iscucuraia sos pódhighes, andhendhe a pes nudos ◊ currimis a s'iscurtza cun sos pódhighes totu iscucurados
3.
si nc'est iscucuau in funtana ◊ issu fut imbecendi e iscucuendisí
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire écouler le trop plein,
vider
Inglese
to fill,
to take over flowing off
Spagnolo
desmochar,
descolmar
Italiano
scolmare
Tedesco
abstreichen.
isculivíta , nf: sculivita Definizione
cropu giau cun sa manu aperta a nàdigas
Sinonimi e contrari
culifita,
innadiada,
innannariada,
nadiada
/
ttrs. iscurivita
Frasi
sa mama li at sestadu duas isculivitas tzochedhosas, a su pitzinnu, ca at fatu dannu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup sur le derrière
Inglese
spank (ing)
Spagnolo
nalgada
Italiano
sculaccióne
Tedesco
kräftiger Schlag auf den Hintern.
ispitàre , vrb: spiciai Definizione
ispuntare, segare is puntas, su pitzu; bogare in croba o fai de pruàcia sa bide; segare unu bículu de su corgiolu a sa castàngia po dha pònnere a còere
Sinonimi e contrari
ispitighedhare,
ispuntai,
pitare,
trapare
Frasi
ca devet sas perdijas ispilire no s'ispitet sas úngias de sa manu! ◊ sa limba, si la zughes longa, ispitadila!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
épointer,
couper le bout,
inciser
Inglese
to blunt,
to slit
Spagnolo
despuntar,
incidir
Italiano
spuntare,
incìdere
Tedesco
die Spitze abbrechen,
einschneiden.
istantíssu , agt: stantissu Definizione
nau de cosa de papare fata de tempus meda, chi at pérdiu su sabore suo, bonu, e ndhe at postu unu malu, de guastu; in cobertantza, foedhu, chistionu chentza sustàntzia, de pagu contu, iscioloriau
Sinonimi e contrari
asseadu,
contomosu,
cosconosu,
istantiadu,
istantufu,
tastosu,
tosconosu,
tufosu
/
illeriadu,
irbentiadu
2.
lassai a parti is fuedhus istantissus!
Etimo
ctl., spn.
estantís, estantizo
Traduzioni
Francese
qui sent le moisi,
qui sent le rance,
suranné
Inglese
stale,
obsolete
Spagnolo
rancio,
pasado,
anticuado
Italiano
stantìo,
vièto
Tedesco
alt,
ranzig.
lóru , nm: lou,
lovru Definizione
corria longa de pedhe de bulu a una pígiu, lada unos duos o tres centímetros, po acapiare su giuale a is corros de is boes (si narat fintzes de una genia de fune ladita de pramma, téssia cun tres codriolas prus fines): lovru est a logos su chi aterue narant presorzu, lióngiu / min. loritu = corria de pedhe; tirare sos loros = pònnere in galera
Sinonimi e contrari
cinsòrgia,
cussorza 1
Frasi
milli isperas atzendhent in su coro a su massaju chi at prontu aradu, loru e redinaju e su giú e s'abba est isetendhe (F.Sechi)
2.
cussa est zente de malu loru, a boche àere postu a un'ala sentza ischire mancu proite!
3.
sa cresura de su tempus at brincau po istuturare lovros, po truncare su chircu de sa timória (G.Brocca)
Cognomi e Proverbi
smb:
Loru
Etimo
ltn.
lorum
Traduzioni
Francese
courroie de cuir pour fixer le joug aux cornes
Inglese
yoke strap
Spagnolo
rolla
Italiano
giuntóia
Tedesco
Zugstrang.
lu , prn: dhu* Definizione
prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.)
Frasi
cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu
Traduzioni
Francese
le
Inglese
him,
it
Spagnolo
lo,
le
Italiano
lo
Tedesco
ihn,
es,
sie.
majínzu , nm Definizione
cosa chi iat a tènnere sa capacidade de fàere s'impossíbbile…: genia de majarzadoria, de fatúgiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
conjurer le mauvais sort
Inglese
superstitious practice
Spagnolo
conjuro
Italiano
scaramanzìa
Tedesco
Beschwörung.
matonàju, matonàrgiu , nm Definizione
chie faet matones, téula
Sinonimi e contrari
matoneri,
regiolaju
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
briquetier (chi lavora i mattoni),
tuilier (chi lavora le tegole)
Inglese
kilnman
Spagnolo
tejero
Italiano
fornaciàio
Tedesco
Ziegelbrenner,
Brenner.
megài, megàri , vrb: amegai* Definizione
m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.)
Frasi
megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu!
Traduzioni
Francese
être sur le point de… aller + v.
Inglese
to be going to…
Spagnolo
estar para,
estar a punto de…
Italiano
èssere nell'atto di…
Tedesco
im Begriff sein (Inf.),
gerade.
meschínu , agt, iscl: mischinu Definizione
chi istat male, chi est sufrindho, nau mescamente a làstima de su pòberu o de chie tenet o at tentu calecunu male, dannu / betàresi a sa mischina = atrogare su male fatu coment'e iscusèndhesi
Sinonimi e contrari
pòberu
/
addolumannu!,
addolumeu!,
siscuru!
Frasi
mischinu de tui: ses béciu in s'ossu, ita as a bolli fai a is piciocas!…◊ mischinu, mi nd'est partu mali: fiat tristu e annugiau ◊ mischinu su castiau!
Traduzioni
Francese
le pauvre!
Inglese
poor thing!
Spagnolo
¡pobre!
Italiano
poverino!
Tedesco
arm,
der Ärmste!
méu , agt, prn: miu Definizione
agt. e prn. sing. m. de 1ˆ persona sing. chi inditat possessu, istima, parentella: su chi pertocat o apartenet a mimi; si manígiat fintzes cun is avérbios; a/c dhue at númenes chi no arrechedent custu possessivu: mamma, babbu, bidha, domo si podent nàrrere a solos si no dhue at motivu de dhos contrapònnere a un'àteru / s'àinu meu = deo etotu (arrespondhendho o cunsiderandho cun tzacu su fàere o su nàrrere de s’àteru in cantu est tropu fàcile, andhat a solu)
Frasi
in terrinu meu, si no ti dispiaghet, cumandho deo! ◊ frade meu caru, ite cheres? ◊ Deus meu de sa rughe, apenadindhe tue!
2.
mellus su strintu miu chi no su largu allenu ◊ a su meu bi cherzo deo
3.
a segare in russu candho bi ndh'at meda, de cosa, l'ischit fintzas s'àinu meu! ◊ baidinci de aranti miu, ciorbedhu de àcua cota! ◊ intendho su bentu alinendhe acurtzu meu ◊ intro meu che zuto su lugore de mizas de istedhos de s'aera
Etimo
ltn.
meus
Traduzioni
Francese
mon (adj.),
le mien (pron.)
Inglese
my
Spagnolo
mi,
mío
Italiano
mio
Tedesco
mein (Adj.),
meiner,
der meine,
der meinige (Pron.).
mi , prn Definizione
prn. de 1ˆ persona sing. siat m. che f. manigiau coment'e cmpl. diretu o indiretu: iscriendho si ponet méngius abbandha candho si narat innanti de su vrb., totu a unu cun su vrb. candho si narat apustis cun imperativu o gerúndiu (postu deosi a úrtimu, dhue at logos chi diventat mia); segundhu su vrb. (prnl.) si ponet chentza un'impreu precisu: mi creu, m'impesso, mi pesso, mi parzo, mi fato (= creo, pentzo, pàrgio, fatzo, ma cun significau distintu de custos verbos)
Frasi
tue a mie mi ses bidindhe ◊ lèami cun tegus! ◊ bidindhe mi sezis? ◊ dha chistionu e issa parit ca est ascurtendimia ◊ Gesugristu miu, agiudamia tui! ◊ cun custa lepa est fàtzile chi mi sego ◊ seis agiudandhomi totus ◊ credeimia totu su chi seu nendi ca est berus!
2.
ite mi ndhe narais? ◊ ita mi fais? ◊ donamidha tui cussa cosa! ◊ mi segu un'arrogu de casu ◊ mi dhu pigu ◊ de cussa cosa no mi nd'apu lassau ◊ chi mi dhu giaes mi dhu leo
3.
como tenzo sonnu e mi drommo ◊ mi creu chi no tengas arrexoni ◊ innantis mi pesso, apustis andho ◊ m'impesso deo su mastru! ◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ oe mi parzo menzus, mi est essida sa frebba ◊ dhu biu aici a mi fatzu: Custu depit èssi macu!
Etimo
ltn.
mihi, me
Traduzioni
Francese
moi (oggetto e nei complementi retti da prep.),
me (termine,
in presenza di lo,
la,
li,
le,
ne),
me (compl.),
moi (con un verbo all'imperat. positivo)
Inglese
to me
Spagnolo
me
Italiano
me,
mi
Tedesco
mich (Akk.),
mir (Dat.).
mídhu , avb, iscl: millu,
mílluru Definizione
mih + lu, mih a isse, mih cussu! (f. -a), foedhu chi si narat, coment'e po inditare, po unu o ccn. cosa chi essit o benit totinduna, o fintzes candho est acant'acanta a acontèssere (o unu est faendho) ccn. cosa chi no andhat bene: cuncordat sèmpere cun is númenes
Sinonimi e contrari
achelu,
acodhu,
addeallu,
allodhu,
ladhu,
lallodhu,
mirodhu
Frasi
millas, mih, sas cantones chi cherias! ◊ millu! ◊ mílluru, commo, su primu cantu de su pudhu! ◊ mílloros inoche duos sodhos!
2.
millu, mih, tronendhe: como proet! ◊ millu, mih, faghindhe machines, su macu! ◊ millos, mih, cudhos zòvanos!
Traduzioni
Francese
le voilà
Inglese
there he is (it)
Spagnolo
¡helo aquí!
Italiano
èccolo!
Tedesco
da kommt,
dort ist er,
dort ist es.
millichélu , avb Definizione
mih lu che lu: si narat inditandho a unu (o una cosa) atesu (su pron. cuncordat cun su númene de sa cosa bista)
Sinonimi e contrari
allochelu,
alloncedhu,
billuchelu,
mianchelu
Frasi
millichelu, mih, in cudhane zosso su chi fis chirchendhe!
Traduzioni
Francese
le voilà
Inglese
there he is (it)
Spagnolo
helo allí
Italiano
èccolo là
Tedesco
dort ist es,
dort ist er.
mínguu , agt Definizione
su prus piticu, su prus pagu
Traduzioni
Francese
le moindre,
minimal,
minimum
Inglese
minimum
Spagnolo
mínimo
Italiano
mìnimo
Tedesco
mindeste,
Mindest.
nóltru , agt, prn: nostru,
nostu Definizione
(f. -a), agt. possessivu, foedhu chi acumpàngiat is númenes, o s'impreat cun s'artículu in parte de su númene, po significare chi sa cosa inditada pertocat o si sentit che cosa chi apartenet a noso: podet acumpangiare fintzes un'avb. (acurtzu nostru = acanta a noso, innanti nostru = innanti de noso)
Sinonimi e contrari
| ctr.
agenu
Frasi
Babbu nostu chi ses me is celus! ◊ su fadu nostru l'ischit solu Deu ◊ su binu nostru est de bérgulas ◊ su locu nostru si l'ant picau pro apedicadorju ◊ s'aficu nostru lu ponimus in cussu ◊ no depeus portai traitzioni a is bècius nostrus! ◊ vida de bisóngiu e tribbulia ant connotu is mannos nostos
2.
chi fut in sa nostra gei nosi pasaiamus ◊ su nostru est menzus de s'anzenu ◊ no semus cuntentos sentza amedhare su nostru a s'anzenu ◊ fiat aspetendi sa morti de su fradi po ndi suciai su nostu puru
3.
lu bidesi allalgu nostru ◊ benidinche acurtzu nostru ca chistionamus! ◊ caminendhe, issos che fint addainanti nostru
Etimo
ltn.
nostru(m), -a
Traduzioni
Francese
notre,
le nôtre
Inglese
our (s)
Spagnolo
nuestro
Italiano
nòstro
Tedesco
unser.
oldíu , nm: ordidu,
ordiu Definizione
su filau chi s'isterret de unu ixubru a s'àteru in su telàrgiu (tramítidu in is litzas) po fàere su tessíngiu
Sinonimi e contrari
odríngiu
Terminologia scientifica
ts
Traduzioni
Francese
chaîne,
ensemble des fils parallèles disposés dans le sens de la longueur d'un tissu
Inglese
warp
Spagnolo
urdimbre
Italiano
ordito
Tedesco
Kette,
Zettel.