iscollài , vrb: iscollare,
iscolliare,
iscrollare,
scoliai Definitzione
andhare a passare o fragassare in is iscóglios; segare sa mola de su tzugu, orrúere male de s'istrupiare, andhare male, fàere sacrifícios po calecuna cosa / i. su pudhecu = comintzare sa domadura, abbituare a agguantare sa fune in trugu, avesare a si lassare pigare a fune
Sinònimos e contràrios
istraventare
2.
in d-unu pennente, làssinat su zuvu e unu boe s'iscrollat e morit ◊ bi at zente gai fortunada chi ndhe faghet a cadhu e a pè e no s'iscollat ne truncat s'ischina! ◊ si puru no ti cheres iscollare, t'iscollas, si tantu est destinadu ◊ ite fadu chi nos at giutu a nos iscollare cojuèndhennos!…◊ daghi s'iscollant in sa ruta mala giamant su carru a los gíghere a pala (Cubeddu)
3.
Pitanu in s'oru de su cuile dhue teniat su palu apósitu po iscollare cadhos
Tradutziones
Frantzesu
s'échouer,
se casser le cou,
Ingresu
to break one's neck,
to hinder,
to spoil
Ispagnolu
fracasar,
rompersepartirse la crisma,
estropear
Italianu
incagliare,
rómpersi l'òsso del còllo,
rovinare qlc
Tedescu
stranden,
den Hals brechen,
beschädigen.
iscopercàre , vrb: iscoperciare,
iscrobecai,
iscrobecare,
iscrobecari,
iscropecare,
iscruecai,
iscuprecare Definitzione
pigare e trantzire su crobecu, furriare ccn. cosa a s'àtera parte; bogare o segare su pane carasau a pígios ponendhodhos ambaduos furriaos a sa matessi parte
Sinònimos e contràrios
furriai,
iscavacare,
iscupertare,
istavacare
/
innudare
/
ispigiare
| ctr.
cavacai
Frases
s'iscopercat su pane carasau ◊ canno s'iscussertat su rellotzu l'iscropecat pro vídere s'iscónniu ◊ sa patedha est iscropecata ◊ at iscuprecadu su conzu ◊ cussu bentu nosi nd'iat iscrobecau sa domu ◊ iscopèrciat sa safata e li ammustrat ite v'aiat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ôter le couvercle
Ingresu
to uncover
Ispagnolu
destapar
Italianu
scoperchiare
Tedescu
abdecken.
iscorrutàre , vrb: iscurrutare,
scorrutai Definitzione
bogare, lassare su bestimentu de dolu, acabbare de si bestire a dolu po unu mortu
Sinònimos e contràrios
illutare
| ctr.
allutare
Frases
si sa fémina chi morit est in lutu, dh'iscorrutant e dhi ponent su bestire de gala ◊ cussas si sunt iscurrutatas cun s'abbrítiu de si torrare a cojuare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
quitter le deuil
Ingresu
to come out of mourning
Ispagnolu
desenlutar
Italianu
sméttere il lutto
Tedescu
die Trauer ablegen.
iscucuài , vrb: iscucurai,
iscucurare,
iscucurrare,
scucurai Definitzione
trantzire su cúcuru de calecuna cosa, pigare e bogare su cucurru, su chi in s'istrégiu dhu'est in prus de is oros, betare sa cosa de un'istrégiu a imbuidadura; foedhandho de is boes, iscapiare de su carru; nau de is pódhighes (de is peis), isconcare, atumbare a forte sa conca a manera de che segare carre coment'e a iscovecadura; rfl. brinchidare a cúcuru ficadu, conca a bàsciu, e fintzes pèrdere is pilos de conca / lassare a ccn. che truncu iscucuradu = firmai chentza dhi fai narri su chi fut nendi
Sinònimos e contràrios
ilgavantare,
illichidare,
ismesujare,
issucurare,
sciusciai
/
igiúgnere
| ctr.
acucuai
Frases
li prenat sas bussacas de pisellu iscucuranne unu mesu muntone ◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che ndhe iscucurrare, de sa gàrriga ◊ faghimus carchi cosa pro che iscucurrare su malumore
2.
istringhia sas dentes pro no piànghere candho mi iscucuraia sos pódhighes, andhendhe a pes nudos ◊ currimis a s'iscurtza cun sos pódhighes totu iscucurados
3.
si nc'est iscucuau in funtana ◊ issu fut imbecendi e iscucuendisí
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire écouler le trop plein,
vider
Ingresu
to fill,
to take over flowing off
Ispagnolu
desmochar,
descolmar
Italianu
scolmare
Tedescu
abstreichen.
isculivíta , nf: sculivita Definitzione
cropu giau cun sa manu aperta a nàdigas
Sinònimos e contràrios
culifita,
innadiada,
innannariada,
nadiada
/
ttrs. iscurivita
Frases
sa mama li at sestadu duas isculivitas tzochedhosas, a su pitzinnu, ca at fatu dannu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup sur le derrière
Ingresu
spank (ing)
Ispagnolu
nalgada
Italianu
sculaccióne
Tedescu
kräftiger Schlag auf den Hintern.
ispitàre , vrb: spiciai Definitzione
ispuntare, segare is puntas, su pitzu; bogare in croba o fai de pruàcia sa bide; segare unu bículu de su corgiolu a sa castàngia po dha pònnere a còere
Sinònimos e contràrios
ispitighedhare,
ispuntai,
pitare,
trapare
Frases
ca devet sas perdijas ispilire no s'ispitet sas úngias de sa manu! ◊ sa limba, si la zughes longa, ispitadila!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épointer,
couper le bout,
inciser
Ingresu
to blunt,
to slit
Ispagnolu
despuntar,
incidir
Italianu
spuntare,
incìdere
Tedescu
die Spitze abbrechen,
einschneiden.
istantíssu , agt: stantissu Definitzione
nau de cosa de papare fata de tempus meda, chi at pérdiu su sabore suo, bonu, e ndhe at postu unu malu, de guastu; in cobertantza, foedhu, chistionu chentza sustàntzia, de pagu contu, iscioloriau
Sinònimos e contràrios
asseadu,
contomosu,
cosconosu,
istantiadu,
istantufu,
tastosu,
tosconosu,
tufosu
/
illeriadu,
irbentiadu
2.
lassai a parti is fuedhus istantissus!
Ètimu
ctl., spn.
estantís, estantizo
Tradutziones
Frantzesu
qui sent le moisi,
qui sent le rance,
suranné
Ingresu
stale,
obsolete
Ispagnolu
rancio,
pasado,
anticuado
Italianu
stantìo,
vièto
Tedescu
alt,
ranzig.
lóru , nm: lou,
lovru Definitzione
corria longa de pedhe de bulu a una pígiu, lada unos duos o tres centímetros, po acapiare su giuale a is corros de is boes (si narat fintzes de una genia de fune ladita de pramma, téssia cun tres codriolas prus fines): lovru est a logos su chi aterue narant presorzu, lióngiu / min. loritu = corria de pedhe; tirare sos loros = pònnere in galera
Sinònimos e contràrios
cinsòrgia,
cussorza 1
Frases
milli isperas atzendhent in su coro a su massaju chi at prontu aradu, loru e redinaju e su giú e s'abba est isetendhe (F.Sechi)
2.
cussa est zente de malu loru, a boche àere postu a un'ala sentza ischire mancu proite!
3.
sa cresura de su tempus at brincau po istuturare lovros, po truncare su chircu de sa timória (G.Brocca)
Sambenados e Provèrbios
smb:
Loru
Ètimu
ltn.
lorum
Tradutziones
Frantzesu
courroie de cuir pour fixer le joug aux cornes
Ingresu
yoke strap
Ispagnolu
rolla
Italianu
giuntóia
Tedescu
Zugstrang.
lu , prn: dhu* Definitzione
prn. de 3ˆ persona sing. mascu po inditare persona o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu, abbandha de su vrb. candho si narat e ponet innanti, totu a unu apustis (cun impr. o ger.)
Frases
cussu traste est su meu e lu cherzo! ◊ za l'isco chi est gai, ma no lu fato ◊ cràmalu, coita, no si che andhet! ◊ como ti lu naro, mih, ite ses tue!◊ bidíndhelu apunt'a rúere l'apo avértidu
Tradutziones
Frantzesu
le
Ingresu
him,
it
Ispagnolu
lo,
le
Italianu
lo
Tedescu
ihn,
es,
sie.
majínzu , nm Definitzione
cosa chi iat a tènnere sa capacidade de fàere s'impossíbbile…: genia de majarzadoria, de fatúgiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
conjurer le mauvais sort
Ingresu
superstitious practice
Ispagnolu
conjuro
Italianu
scaramanzìa
Tedescu
Beschwörung.
matonàju, matonàrgiu , nm Definitzione
chie faet matones, téula
Sinònimos e contràrios
matoneri,
regiolaju
Terminologia iscientìfica
prf
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
briquetier (chi lavora i mattoni),
tuilier (chi lavora le tegole)
Ingresu
kilnman
Ispagnolu
tejero
Italianu
fornaciàio
Tedescu
Ziegelbrenner,
Brenner.
megài, megàri , vrb: amegai* Definitzione
m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.)
Frases
megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu!
Tradutziones
Frantzesu
être sur le point de… aller + v.
Ingresu
to be going to…
Ispagnolu
estar para,
estar a punto de…
Italianu
èssere nell'atto di…
Tedescu
im Begriff sein (Inf.),
gerade.
meschínu , agt, iscl: mischinu Definitzione
chi istat male, chi est sufrindho, nau mescamente a làstima de su pòberu o de chie tenet o at tentu calecunu male, dannu / betàresi a sa mischina = atrogare su male fatu coment'e iscusèndhesi
Sinònimos e contràrios
pòberu
/
addolumannu!,
addolumeu!,
siscuru!
Frases
mischinu de tui: ses béciu in s'ossu, ita as a bolli fai a is piciocas!…◊ mischinu, mi nd'est partu mali: fiat tristu e annugiau ◊ mischinu su castiau!
Tradutziones
Frantzesu
le pauvre!
Ingresu
poor thing!
Ispagnolu
¡pobre!
Italianu
poverino!
Tedescu
arm,
der Ärmste!
méu , agt, prn: miu Definitzione
agt. e prn. sing. m. de 1ˆ persona sing. chi inditat possessu, istima, parentella: su chi pertocat o apartenet a mimi; si manígiat fintzes cun is avérbios; a/c dhue at númenes chi no arrechedent custu possessivu: mamma, babbu, bidha, domo si podent nàrrere a solos si no dhue at motivu de dhos contrapònnere a un'àteru / s'àinu meu = deo etotu (arrespondhendho o cunsiderandho cun tzacu su fàere o su nàrrere de s’àteru in cantu est tropu fàcile, andhat a solu)
Frases
in terrinu meu, si no ti dispiaghet, cumandho deo! ◊ frade meu caru, ite cheres? ◊ Deus meu de sa rughe, apenadindhe tue!
2.
mellus su strintu miu chi no su largu allenu ◊ a su meu bi cherzo deo
3.
a segare in russu candho bi ndh'at meda, de cosa, l'ischit fintzas s'àinu meu! ◊ baidinci de aranti miu, ciorbedhu de àcua cota! ◊ intendho su bentu alinendhe acurtzu meu ◊ intro meu che zuto su lugore de mizas de istedhos de s'aera
Ètimu
ltn.
meus
Tradutziones
Frantzesu
mon (adj.),
le mien (pron.)
Ingresu
my
Ispagnolu
mi,
mío
Italianu
mio
Tedescu
mein (Adj.),
meiner,
der meine,
der meinige (Pron.).
mi , prn Definitzione
prn. de 1ˆ persona sing. siat m. che f. manigiau coment'e cmpl. diretu o indiretu: iscriendho si ponet méngius abbandha candho si narat innanti de su vrb., totu a unu cun su vrb. candho si narat apustis cun imperativu o gerúndiu (postu deosi a úrtimu, dhue at logos chi diventat mia); segundhu su vrb. (prnl.) si ponet chentza un'impreu precisu: mi creu, m'impesso, mi pesso, mi parzo, mi fato (= creo, pentzo, pàrgio, fatzo, ma cun significau distintu de custos verbos)
Frases
tue a mie mi ses bidindhe ◊ lèami cun tegus! ◊ bidindhe mi sezis? ◊ dha chistionu e issa parit ca est ascurtendimia ◊ Gesugristu miu, agiudamia tui! ◊ cun custa lepa est fàtzile chi mi sego ◊ seis agiudandhomi totus ◊ credeimia totu su chi seu nendi ca est berus!
2.
ite mi ndhe narais? ◊ ita mi fais? ◊ donamidha tui cussa cosa! ◊ mi segu un'arrogu de casu ◊ mi dhu pigu ◊ de cussa cosa no mi nd'apu lassau ◊ chi mi dhu giaes mi dhu leo
3.
como tenzo sonnu e mi drommo ◊ mi creu chi no tengas arrexoni ◊ innantis mi pesso, apustis andho ◊ m'impesso deo su mastru! ◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ oe mi parzo menzus, mi est essida sa frebba ◊ dhu biu aici a mi fatzu: Custu depit èssi macu!
Ètimu
ltn.
mihi, me
Tradutziones
Frantzesu
moi (oggetto e nei complementi retti da prep.),
me (termine,
in presenza di lo,
la,
li,
le,
ne),
me (compl.),
moi (con un verbo all'imperat. positivo)
Ingresu
to me
Ispagnolu
me
Italianu
me,
mi
Tedescu
mich (Akk.),
mir (Dat.).
mídhu , avb, iscl: millu,
mílluru Definitzione
mih + lu, mih a isse, mih cussu! (f. -a), foedhu chi si narat, coment'e po inditare, po unu o ccn. cosa chi essit o benit totinduna, o fintzes candho est acant'acanta a acontèssere (o unu est faendho) ccn. cosa chi no andhat bene: cuncordat sèmpere cun is númenes
Sinònimos e contràrios
achelu,
acodhu,
addeallu,
allodhu,
ladhu,
lallodhu,
mirodhu
Frases
millas, mih, sas cantones chi cherias! ◊ millu! ◊ mílluru, commo, su primu cantu de su pudhu! ◊ mílloros inoche duos sodhos!
2.
millu, mih, tronendhe: como proet! ◊ millu, mih, faghindhe machines, su macu! ◊ millos, mih, cudhos zòvanos!
Tradutziones
Frantzesu
le voilà
Ingresu
there he is (it)
Ispagnolu
¡helo aquí!
Italianu
èccolo!
Tedescu
da kommt,
dort ist er,
dort ist es.
millichélu , avb Definitzione
mih lu che lu: si narat inditandho a unu (o una cosa) atesu (su pron. cuncordat cun su númene de sa cosa bista)
Sinònimos e contràrios
allochelu,
alloncedhu,
billuchelu,
mianchelu
Frases
millichelu, mih, in cudhane zosso su chi fis chirchendhe!
Tradutziones
Frantzesu
le voilà
Ingresu
there he is (it)
Ispagnolu
helo allí
Italianu
èccolo là
Tedescu
dort ist es,
dort ist er.
mínguu , agt Definitzione
su prus piticu, su prus pagu
Tradutziones
Frantzesu
le moindre,
minimal,
minimum
Ingresu
minimum
Ispagnolu
mínimo
Italianu
mìnimo
Tedescu
mindeste,
Mindest.
nóltru , agt, prn: nostru,
nostu Definitzione
(f. -a), agt. possessivu, foedhu chi acumpàngiat is númenes, o s'impreat cun s'artículu in parte de su númene, po significare chi sa cosa inditada pertocat o si sentit che cosa chi apartenet a noso: podet acumpangiare fintzes un'avb. (acurtzu nostru = acanta a noso, innanti nostru = innanti de noso)
Sinònimos e contràrios
| ctr.
agenu
Frases
Babbu nostu chi ses me is celus! ◊ su fadu nostru l'ischit solu Deu ◊ su binu nostru est de bérgulas ◊ su locu nostru si l'ant picau pro apedicadorju ◊ s'aficu nostru lu ponimus in cussu ◊ no depeus portai traitzioni a is bècius nostrus! ◊ vida de bisóngiu e tribbulia ant connotu is mannos nostos
2.
chi fut in sa nostra gei nosi pasaiamus ◊ su nostru est menzus de s'anzenu ◊ no semus cuntentos sentza amedhare su nostru a s'anzenu ◊ fiat aspetendi sa morti de su fradi po ndi suciai su nostu puru
3.
lu bidesi allalgu nostru ◊ benidinche acurtzu nostru ca chistionamus! ◊ caminendhe, issos che fint addainanti nostru
Ètimu
ltn.
nostru(m), -a
Tradutziones
Frantzesu
notre,
le nôtre
Ingresu
our (s)
Ispagnolu
nuestro
Italianu
nòstro
Tedescu
unser.
oldíu , nm: ordidu,
ordiu Definitzione
su filau chi s'isterret de unu ixubru a s'àteru in su telàrgiu (tramítidu in is litzas) po fàere su tessíngiu
Sinònimos e contràrios
odríngiu
Terminologia iscientìfica
ts
Tradutziones
Frantzesu
chaîne,
ensemble des fils parallèles disposés dans le sens de la longueur d'un tissu
Ingresu
warp
Ispagnolu
urdimbre
Italianu
ordito
Tedescu
Kette,
Zettel.