Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

atzaculitàre , vrb: atzucuritae, tziculitare* Definitzione fàere tzaculitas, èssere a tzaculitas Sinònimos e contràrios tzuluchitare Tradutziones Frantzesu avoir le hoquet Ingresu to hiccup Ispagnolu hipar Italianu singhiozzare Tedescu den Schluckauf haben.

atzipàre , vrb Definitzione aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones Sinònimos e contràrios abbibare, achicai, assissai, ateneae, atzipajare, ischichinare, scarrabbussonai Frases est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu alimenter le feu Ingresu to foment Ispagnolu atizar el fuego Italianu fomentare, alimentare il fuòco Tedescu das Feuer unterhalten.

bicài , vrb: abbicai, bicare Definitzione pigare su papare cun su bicu, iscúdere, fèrrere cun su bicu; istare a su tasta tasta cosas de papare / bicai su casu = triballare su casu cun sa punta de sos pódhighes pro ndhe li fàghere essire su soru e pro l’allisiare Sinònimos e contràrios bichitare, isbicare, ispiticulare, pissulai / spribillonai Frases mighi ti bicat, cussu pudhu! 2. seis bichendu dogna cosa che guntruxus malus a satzai ◊ chini bicat fatuvatu no giaunat ◊ a mignanu est sèmpere bicanno e a ora de prànnere no dhi pigat fàmene! (P.La Croce) Sambenados e Provèrbios prb: pilloni chi no bicat at bicau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre avec le bec, becqueter Ingresu to peck a Ispagnolu picotear, picar Italianu beccare, spilluzzicare Tedescu picken.

bichitàre , vrb Definitzione papare, arregòllere sa cosa cun su bicu Sinònimos e contràrios abbicai, biculitare, ispidhuncare, ispirtzulare, pibitzuai Frases calchi poforinu andhaiat onzi tantu a bichitare su trigu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre avec le bec, becqueter, picorer Ingresu to peck Ispagnolu picar, picotear Italianu beccare Tedescu aufpicken.

billuchélu! , iscl Definitzione bih lu nche lu! Sinònimos e contràrios alloncedhu, millichelu Tradutziones Frantzesu le voilà Ingresu therehe is (it) Ispagnolu ahí está Italianu èccolo là Tedescu dort ist er!.

bragài , vrb: abbragare 1, bragare Definitzione fàere braga, èssere cuntentone de una cosa, de sèi etotu, su si pigare a bàntidu o su si giare bàntidos Sinònimos e contràrios lantarinare, spamparrai Frases fit bragandhe ca giuchiat sa camisa ammedonada a beculeris mannos ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones, bestida cun pumas de paone ◊ de su monte chi tenent ant resone a si ndhe bragare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le m'as- tu-vu, faire le fanfaron Ingresu to boast Ispagnolu hacer el fanfarrón Italianu spacconeggiare, fare lo spocchióso Tedescu prahlen.

branculimbèsse , avb Definitzione a b. = a mercas in subra, a palas a terra: ctr. a mata a terra, a buca a terra / corcare, rúere a b. Frases sos bratos de sos àrbores pariant bortàndhesi a branculimbesse de su gàrrigu de su nibe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sur le dos Ingresu supine Ispagnolu decúbito supino Italianu supino Tedescu rücklings.

bravantài, bravantàre , vrb Definitzione fàere su brafanteri Sinònimos e contràrios bravanteriai, bravatonare, ismagliatzare, ladrare Frases si est bravantau chi mi at basau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le bravache, se vanter Ingresu to boast, to brag Ispagnolu jactarse Italianu braveggiare, millantare Tedescu prahlen, angeben.

bravatonàre , vrb Definitzione fàere su brafanteri Sinònimos e contràrios bravantai, bravatzare, ismagliatzare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le bravache Ingresu to grag Ispagnolu jactarse Italianu braveggiare Tedescu prahlen.

bruscàu , nm Definitzione tina o cobedina a fundhu cuadrau, de linna, po catzigare s'àghina e fintzes genia de mola a rullos móvios a orroda a manu (como a motore, fatu cun àteru materiale), sèmpere po mòlere s'àghina po dh'incubonare Sinònimos e contràrios cracadolza Frases po mòliri s'àxina manigiaus su bruscau, po dha prenciai sa prència Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu meule à écraser le raisin Ingresu grindstone Ispagnolu moledora Italianu màcina per uva Tedescu Traubenmühle.

búrgu , nm Definitzione fossu mannu e cofudu prenu de abba, in is errios Sinònimos e contràrios corrovoni, foxone, gurgu 1, pógiu / cdh. tisina Frases su rivu in mesu de sas rocas format metas burgos, pojos e pischinas ◊ burgos de abbas límpias càmbiant in pischinas mortas Ètimu ltn. gurgus Tradutziones Frantzesu point le plus profond (d'un fleuve) Ingresu river ditch Ispagnolu hondonada Italianu tónfano Tedescu Tiefe im Fluß.

calcanzíle , nm: carcangili, carcanzile, cracagnile Definitzione sa parte de asegus, in is iscarpas, su giru a inghíriu de su cracàngiu, in pitzu de su tacone, s'ispronera Sinònimos e contràrios bracangili / cdh. calcagnili Frases s'óciu atentu connoschet s'imprenta de unu consumau carcanzile Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le derrière d'une chaussure Ingresu heelside of the shoes Ispagnolu talón Italianu parte posterióre della scarpa Tedescu hinterer Teil des Schuhes.

casèra , nf: caxera Definitzione logu o istugighedhu a pònnere casu; fintzes istabbilimentu inue si faet su casu Frases bamas paschindhe ant linfas sintzeras, petas gustosas e lanas biancas chi dant vida a telarzos e caseras 2. no che at prus ne caseras e ne butegas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petit récipient pour le fromage râpé Ingresu cheese-bowl Ispagnolu quesera Italianu formaggièra Tedescu Käsedose.

casigiài , vrb: casizare Definitzione fàere a casu, fàere su casu Terminologia iscientìfica csu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le fromage Ingresu to make cheese Ispagnolu hacer el queso, quesear Italianu fare il formàggio Tedescu Käse bereiten.

chimbúnu , nm Definitzione de chimbe, unu: de una css. cantidade o mannària ispartzia in chimbe partes oguales, una Frases su trigu si l'at collidu su mere pro iscontare chimbunos ◊ su podestade li at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depiat de chimbunu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le 20% Ingresu twenty per cent Ispagnolu 20% Italianu il 20% Tedescu zwanzig Prozent.

coltína , nf: cortina, cultina Definitzione sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata Sinònimos e contràrios paltza, prassàrgia, pratzada Maneras de nàrrere csn: fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra Frases est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta 2. sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia 3. ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra Sambenados e Provèrbios smb: Cortina / prb: sa landhe falat a sa cortina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le couvert d'un arbre Ingresu Space under a tree Ispagnolu lugar debajo de un árbol Italianu lo spàzio sótto una pianta Tedescu Schatten eines Baumes.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definitzione fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Frases coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être en deuil, prendre le deuil Ingresu to be in mourning, to go into mourning Ispagnolu estar en duelo Italianu èssere in lutto, méttere il lutto Tedescu Trauer tragen.

cuadretàrju , nm Definitzione operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos Terminologia iscientìfica prf Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons Ingresu divider into squares Ispagnolu obrero que corta el corcho en cuadros para tapones Italianu quadrettatóre Tedescu wer kariert.

dhu , prn: lu Definitzione prn. sing. (pl. dhos, dhus) de 3ˆ p. po inditare persona o cosa (de genia mascu) agiummai sèmpere manigiau a cumplementu ogetu, postu innanti e abbandha de su vrb. o apustis e totu a unu (enclíticu, fintzes paris cun àteru elementu enclíticu etotu) Frases dhu biu, dhu fatzo, dhu càstiu, dhu conto ◊ su sardu cheret istudiau puru, po dhu lèzere e po dh'iscríere! ◊ fustei ge dhu iscít su mestieri chi fatzu! ◊ sa mama, abbratzandhedhu, dhi assutaiat sas làmbrigas ◊ bie tui, si ndhi connosches, de dhos avisae! 2. Maistu, faedhos chellare! ◊ custa mammai iat istugiau in sa memória medas contos e fut dolosa contandhodhos chi pariat de dhos bívere in cussos tempos (I.Patta)◊ castiadidhus, comenti funt bellus! Ètimu ltn. illu(m) Tradutziones Frantzesu le Ingresu him, it, them Ispagnolu lo Italianu lo (pron.) Tedescu ihn, es.

escabítu , nm Definitzione cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu Sinònimos e contràrios chimuza, frustigalla, pampuzia Tradutziones Frantzesu substance pour allumer le feu Ingresu tinder Ispagnolu yesca Italianu ésca per accèndere il fuòco Tedescu Zunder.