addotorài, addotoràre , vrb Definizione
giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda
Traduzioni
Francese
décerner un diplôme,
obtenir son diplôme,
faire le pédant
Inglese
to graduate,
to air one’knowledge
Spagnolo
licenciarse,
titularse,
maestrear,
presumir de docto
Italiano
addottorarsi,
fare il saccènte
Tedesco
doktorieren,
den Besserwisser spielen.
cadeliàre , vrb: cadoliare Definizione
àere sa cosa a fortza de sacrifíciu; arrespramiare sa cosa (ma fintzes cuvrenare sa persona, pausare); istare a míndhigu, cun tropu pagu cosa, in su bisóngiu
Sinonimi e contrari
acolomizare,
arresparmiai,
avitare,
istraviare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Modi di dire
csn:
pane cadeliadu = fatu a fortza de triballu; cadeliàresi de su fàmine = mòrriri de su fàmini po sa mandronia, po su pagu trabballai
Frasi
apo cadeliadu e marasadu chena profetu, che mísera zente
2.
si ses iltraca, cadéliadi! ◊ cussa fémina si ndhe iltat totaganta cadeliada, chena essire mai
Traduzioni
Francese
gagner de quoi vivre à la sueur de son front
Inglese
to gain with sacrifice
Spagnolo
gañar con sacrificio
Italiano
guadagnare con sacrifìcio
Tedesco
mühsam verdienen.
chiàgliu, chiàlgiu , nm: chiarju,
chiarzu,
chivalzu,
chivarju,
chivarzu,
civàrgiu,
civraxu,
crivàgiu,
crivalzu,
crivazu,
crivaxu,
crivazu Definizione
una de is bàtoro partes de sa farra, sa chi abbarrat candho ndhe ant bogau su pódhine, sa símbula e s'iscete; una calidade de pane carasau chi si faet de su chivarzu: abbarrat unu pagu iscurosu (ca dhue at ancora unu pagu de pódhine) e benit cunsiderau prus pagu bonu (in ccn. logu dhu narant chivarzinu); in Campidanu, su civraxu est una genia de pane grussu de farra prus bona impastada modhe e chentza de suíghere (pani de mustàciu, assimbígiat de mannària e de figura a su bimisone, ma a logos est fintzes su chivarzinu o chivarzu)/ su civraxu de Sedhori: pane mannu mannu, grussu, chi pesat de duos a tres chilos; genias de civraxu: de símbua, civraxu niedhu, grussu
Sinonimi e contrari
cibraxedha,
civraxedhu,
colacola,
fresinu,
frúfuru
Frasi
commo a tibe cada pilu ti pedit chivarju…◊ ti ant istitau a pane e chiàgliu ◊ mi atato de giodhu cun pane de chivalzu ◊ chini circat mellus de pani e casu nci arruit in su civraxu ◊ ndhe essiat tzichi, símbula e crivàgiu
Cognomi e Proverbi
prb:
menzus chivalzu in domo tua chi no pane biancu in domo anzena
Etimo
ltn.
cibarius
Traduzioni
Francese
farine grossière,
son des recoupes
Inglese
fine bran
Spagnolo
moyuelo,
rollón
Italiano
cruschèllo
Tedesco
Kleienmehl.
chilinzòne , nm: ghilingioni* Definizione
pódhini mannu: de sa farra, pruschetotu de su trigu, sa parte prus grussa, de fora, de su granu
Sinonimi e contrari
bilinzone,
elinzone,
frúfere,
gràngia,
linzone,
mussu,
podhi,
russarza,
talau
/
cdh. brinnu
Traduzioni
Francese
son,
mouture
Inglese
bran
Spagnolo
salvado
Italiano
crusca
Tedesco
Kleie.
cóltzu , agt, nm: colzu,
cortzu,
corzu 1,
cotzu 3 Definizione
foedhu chi narant po ammischinare o lastimandho a unu; foedhandho de unu mortu, s'ispaciau, sa bon'ànima; fintzes chi est totu malandhau / cortzaredhu! = siscuru!, scerau!, mischinu!
Sinonimi e contrari
beadu,
mischinu,
moltu,
siscuru
/
malacónciu
/
cdh. cólciu
| ctr.
diciosu
Frasi
coltzu si andhas foressidu solu in su buscu niedhu! (P.Casu)◊ corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ corzu chie si fidat de amigos! (P.Pisurzi)◊ custu mi ammentant sa colza pitzinnia! ◊ a dolu de sas coltzas netas mias, chi mi ant a pesu in domo!
2.
su colzu de tziu Istèvene, candho si agataiat, za fit ómine! ◊ s'interramortos at ammaniadu una tuda pro un'àteru corzu ◊ su colzu de babbu meu naraiat sèmpere a no fàghere male a neune
3.
sa mobbília no podiat èssere prus cortza: cadrea mala, mesedha totu arroinada
Etimo
crsn.
córciu
Traduzioni
Francese
pauvre,
Dieu ait son âme,
feu (f. feue)
Inglese
poor (thing),
latelamented
Spagnolo
el pobre
Italiano
poverino,
buonànima
Tedesco
arm,
Selige.
corroàre , vrb Definizione
sighire a foedhare difendhendho donniunu su pàrrere suo, fintzes abboghinare
Sinonimi e contrari
abbetiae,
atoliai
Frasi
siat comente si siat, eo su chi cheres tue no lu podo fàghere, at corroadu Zuanne (Z.F.Pintore)◊ Est Pinedhu! Est Pinedhu! - corroant a cuncordu totu sos púpulos -
Traduzioni
Francese
insister pour défendre son propre opinion
Inglese
to dwell on defence of his own opinion
Spagnolo
obstinarse
Italiano
insìstere a difésa del pròprio parére
Tedesco
bei seiner Meinung bleiben.
disangrenàre , vrb Definizione
leare, bogare o pèrdere su sàmbene
Sinonimi e contrari
assangrare,
dissambenare
Traduzioni
Francese
perdre tout son sang
Inglese
to bleed
Spagnolo
desangrar
Italiano
dissanguare
Tedesco
Blut entziehen,
abzapfen.
discrèiri, discrère , vrb Definizione
finire, acabbare o lassare de crèdere o de ibertare calecuna cosa
Sinonimi e contrari
disaprensionai,
iscrèdere*
| ctr.
crèdere
Traduzioni
Francese
revenir sur son opinion
Inglese
to stop believing in
Spagnolo
cambiar opinión
Italiano
discrédere
Tedesco
nicht mehr glauben.
frúfere , nm: frúfure,
fúfere,
fúlfere,
fúrfere,
fúrfure,
fúscere Definizione
pódhini mannu, pódhine: de sa farra, pruschetotu de su trigu, sa parte prus grussa e pagu bona, sa parte de fora de su granu
Sinonimi e contrari
bilinzone,
chilinzone,
elinzone,
gràngia,
linzone,
mussu,
podhi,
russarza,
talau
/
cdh. brinnu
Frasi
a s'ainedhu li amos a dare frúfere ◊ su frúfere si poniat po fàghere sas bifaches a sos canes e s'impastada a sas pudhas
2.
cussu mata de fúfere, fatu a sàbiu, aiat aiscultadu a un'orija solu!
Etimo
ltn.
furfure(m)
Traduzioni
Francese
son,
mouture
Inglese
bran
Spagnolo
salvado
Italiano
crusca
Tedesco
Gabel.
ifegàre , vrb: irfecare,
iscegiai,
isfegare,
sfegiai Definizione
cambiare su binu a un'àtera carrada po no dhu lassare in sa feghe; isturdire s’imbriaghera, caciare su binu bufau
Sinonimi e contrari
ilbarulire,
ismarmire,
scexiai
/
bombitai,
caciae
Frasi
su binu fit ispetziale e babbu, pustis de l'àere ifegadu, lu poniat in ampullas e carradellos minores ◊ a primos de su mese de nadale ilfegant su binu, sa prima bolta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuver son vin
Inglese
to get over one's drunkenness
Spagnolo
desollar,
dormir el vino (la zorra,
el lobo)
Italiano
smaltire la sbòrnia
Tedesco
den Rausch ausschlafen.
ilviàre , vrb: irbiare,
irviare,
isviare,
iviare Definizione
pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus
Sinonimi e contrari
isdrobbare
/
cassiare,
disviare
/
tasire
Frasi
no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia
2.
pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu!
3.
innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas
Traduzioni
Francese
perdre ou faire perdre son temps
Inglese
to waste one's time
Spagnolo
perder el tiempo
Italiano
pèrdere o far pèrdere tèmpo
Tedesco
Zeit verlieren.
immulzàre , vrb: immurgiare,
immurzare,
irmurjare,
irmurzai,
irmurzare,
ismugliare,
ismulzai,
ismurzare,
smurzai Definizione
papare a mengianu, fàerei s'immúrgiu
Sinonimi e contrari
gustai,
murzai
Frasi
a s'ora de ismulzai mi pichetu tres fogatzas ◊ bàtindhe su conchedhu de su giodhu ca immurzamus! ◊ mi apo irmurzadu una bella supa de late ◊ irmúrjati antis de tucare! ◊ nonna e neta si sunt postas a immulzare ◊ a bustare e a ismugliare bi fiat sa matessi bundhàntzia ◊ su fizu est irmurzàndhesi a pane e casu
Cognomi e Proverbi
prb:
chini cenat a binu irmurzat a abba
Etimo
spn.
almorzar
Traduzioni
Francese
prendre son petit-déjeuner
Inglese
to breakfast
Spagnolo
desayunar
Italiano
fare colazióne
Tedesco
frühstücken.
irgranzàre , vrb: isgrangiare,
isgranzare,
sgrangiai Definizione
seberare, bogare su pódhine grussu de sa farra cun su sedatzu largu: est sa primu manu de sa sedatzadura / sedatu de i. = fatu de pilu largu pro sa sedatadura de sa prima manu
Sinonimi e contrari
grangiai,
ingrangiai,
irghilinzonare
Frasi
cun su sedatu russu si leaiat sa farina a l'isgranzare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
séparer le son du froment
Inglese
to pull bran apart
Spagnolo
cerner
Italiano
separare la crusca
Tedesco
die Kleie trennen.
irvenàre , vrb: isvenare,
svenai Definizione
bogare o pèrdere sàmbene meda
Frasi
su grodho abbenenat sa vida de sos pastores, ca s'anzone chi acatat irvenat ◊ est mortu isvenadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
perdre tout son sang
Inglese
to bleed
Spagnolo
desangrar
Italiano
dissanguare
Tedesco
Blut entziehen.
manigiài, manigiàre , vrb: manitzare,
manixai,
manizare Definizione
pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa
Sinonimi e contrari
ammaunire,
impleai,
maniestare
Modi di dire
csn:
manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru
Frasi
arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu
2.
cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca
3.
si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis!
4.
sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
manier,
manipuler,
manœuvrer,
mettre tout son œuvre
Inglese
to use,
to manipulate
Spagnolo
manejar
Italiano
maneggiare,
manipolare,
manovrare,
adoperare
Tedesco
hantieren (herum),
handhaben,
gebrauchen.
pibidósu , agt Definizione
nau sèmpere de sonu, mescamente de boghe, chi est artu meda e fine
Sinonimi e contrari
essiditzu
Frasi
zughet boghe pibidosa ◊ pranghindhe, betaiat cudhas boghes pibidosas pariat chi ndhe ispicaiat su coro ◊ za ndhe li at betadu de irrocos pibidosos a su fatore, ca nachi no at ischidu triballare s'ortu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aigu (voix,
son,
cri,
sifflement)
Inglese
shrill
Spagnolo
agudo (voz,
sonido,
grito,
silbido)
Italiano
acuto (voce,
suono,
grido,
físchio)
Tedesco
scharf,
schrill(von Tönen,
Stimmen,
Schreien,
Pfiffen).
podhinósu , agt Definizione
nau de farra, chi portat pódhine meda; chi est intzitziedhau
Sinonimi e contrari
fodhinosu
/
mascarosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein de son
Inglese
branny
Spagnolo
con mucho salvado
Italiano
cruscóso
Tedesco
kleiig.
scabbalài , vrb Definizione
pèrdere o fàere pèrdere is fundhos de un'aziendha, su capitale, su cabbale
Sinonimi e contrari
| ctr.
acabbalai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
perdre son capital
Inglese
to lose one's capital
Spagnolo
arruinarse
Italiano
pèrdere il capitale
Tedesco
das Kapital verlieren.
scexiài , vrb: scixiai Definizione
lassare o istare fora a irbentiare, a pèrdere s'efetu de s'àrculu, a isturdire s'imbriaghera: nau de su furru allutu inchesu, pèrdere calore, ifridare; fàere o lassare passare s'arrennegu
Sinonimi e contrari
ibentiare,
ifegare*,
ilbarulire,
iscoturare,
ismarmire
/
irfriargiare
Frasi
candu s'imbriagu at scixiau si ndi est pesau ◊ si torrat imbriagu, bogancedhu a foras a scixiai! ◊ a is tres de merí funt ancora a scexiai, imbriagus ◊ su forru candu si ponit su civraxu a coi benit tupau po no scexiai
2.
sa sorga dha lassat scixiai, a sa nura, ca gei torrat sola sola!
Traduzioni
Francese
cuver son vin
Inglese
to get over one's drunkenness
Spagnolo
dormir el vinola mona
Italiano
smaltire la sbòrnia
Tedesco
den Rausch ausschlafen.
símbua , nf: símbula,
símula Definizione
una parte de sa farra, grussita e de colore prus pagu biancu de s'iscete, antzis unu pagu groga (a logos sa méngius, in àteros de segundha, grussatza); una genia de pane / min. simuledha, nau de símbula cota in brodu de petza, coment'e minestra ma cagiada; èssiri grussu in sa símbula, fini in su pódhini (nau po su fàere de unu)= lassare a pèrdere is cosas importantes e giare importàntzia a cosas de pagu contu, èssere trotos
Sinonimi e contrari
chibu
/
ttrs. símura
Frasi
sas duas calidades de símula fint pro sos macarrones (tazolas, ciciones, sucu) e pro sa matzafrissa ◊ una parti de sa símbula si ndi pesat a cocòis e s'àtara s'ispòngiat po fai su modhitzosu ◊ feus maritzosu de símbua e cacòis pintaus a punta de sarreta ◊ at passadu sa farina in canistredha fatendhe sa símula
Cognomi e Proverbi
smb:
Simbula, Simula
Terminologia scientifica
mng
Etimo
ltn.
simila
Traduzioni
Francese
son
Inglese
bran
Spagnolo
sémola
Italiano
sémola
Tedesco
Grieß.