baltànte , avb, agt, nm: abbastante,
bastante,
bastantes,
bastanti 1 Definition
chi bastat, chi est meda (fintzes chi est tropu), chi giughet fortza
Synonyms e antonyms
briosu,
forte
Idioms
csn:
ómine b. = ómine de cabbale, chi si catzat su sonnu, chi triballat; bastante chi… = bastus chi…
Sentences
no lu podimus piús bajulare: bastante cantu l'amus peleadu! ◊ dèu no pràngiu prus: apu prantu bastanti! ◊ isse l'istimat bastante ◊ bastante cantu ch'est vénnidu: aite che torrat?!
2.
mancari betzu so ancora bastante ◊ cussu est bastante che leone ◊ su becu nighedhu est su prus bastante de sa chedha ◊ inoche vos sezis tratesos su bastantes ◊ isse aggarrait ómines prus bastantes de issu e los istrumpait a terra ◊ unu fundu de tamatas a is gianas dhis est bastanti po umbrai
3.
eo abbratzo cuntentu sa cadena, bastante chi a issa consoledas
Etymon
srd.
Translations
French
suffisant,
ce qui suffit
English
sufficient
Spanish
suficiente,
bastante
Italian
sufficiènte,
bastévole
German
genügend,
ausreichend.
beneméritu , agt Definition
chi tenet méritos po cosa de bonu chi at fatu
Translations
French
qui a bien mérité
English
well-deserving
Spanish
benemérito
Italian
benemèrito
German
verdienstvoll.
benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2,
benitore,
venidore Definition
foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu
Synonyms e antonyms
benideru,
imbenidore
| ctr.
passadu
Sentences
benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore
2.
si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà)
Etymon
ctl.
venidor
Translations
French
futur,
qui va naître
English
future,
unborn (child)
Spanish
futuro,
que va a nacer
Italian
futuro,
nascituro
German
kommend,
künftig,
Zukunft Leibesfrucht.
calchidadítu , agt Definition
nau de un'animale, chi costumat a giare craches
Synonyms e antonyms
carchidadore,
carchidajolu,
cumeradore
Etymon
srd.
Translations
French
qui a l'habitude de ruer
English
kicking
Spanish
coceador
Italian
che tira calci
German
ausschlagend.
campadítu, campadítzu , agt Definition
chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male
Synonyms e antonyms
campadore,
campadógiu,
campajolu
Etymon
srd.
Translations
French
qui vivote
English
who is able to make ends meet
Spanish
quien va tirando
Italian
che riesce a vívere,
a campare
German
sich durchs Leben schlagen.
candhulítu 2 , nm Definition
candhela de astrau, comente ndhe faet candho si astrat s'abba in is istidhigadòrgios
Translations
French
morceau de glace qui pend,
glaçon
English
rime
Spanish
carámbano
Italian
ghiacciòlo
German
Eiszapfen.
cantarédhu 1 , agt, nm Definition
chi o chie cantat fatuvatu
Synonyms e antonyms
cantarolu
Etymon
srd.
Translations
French
chanteur,
celui qui aime chanter
English
chirping
Spanish
cantarín
Italian
canterino
German
sangeslustig.
cantarólu , agt, nm Definition
chi o chie cantat fatuvatu
Synonyms e antonyms
cantaredhu 1
Etymon
srd.
Translations
French
chanteur,
celui qui aime chanter
English
singing
Spanish
cantarín
Italian
canterino
German
sangeslustig.
carcagliadòre , agt Definition
chi carcàgliat, chi istat carcagliendhe, agrogostiandho
Synonyms e antonyms
croanu
Translations
French
qui croasse
English
croaker
Spanish
graznador
Italian
gracchiatóre
German
wer krächzt.
carchidajólu , agt Definition
nau de un'animale, chi acostumat a giare craches
Synonyms e antonyms
carchidadore,
cumeradore
Sentences
cussu poledhu est carchidajolu: no fachet a ndhe li colare acurtzu
Etymon
srd.
Translations
French
qui rue
English
kicking
Spanish
coceador
Italian
che tira calci
German
tretend.
carraxéri , agt, nm Definition
chi o chie faet carraxu, o pesat avolotu, ponet tréulu a boghes o àteru, betat totugantu apare
Synonyms e antonyms
abburotosu,
baraundhosu,
baticollosu,
carraxosu
/
maciapaneri
| ctr.
séliu
Sentences
ma lah ca dhoi at genti carraxera, ingunis, lah: sempri a tzérrius funt! ◊ pipius carraxeris s'istrumpant in terra, si aciapant e arrinti cun gana
Etymon
srd.
Translations
French
qui chahute
English
person making a din
Spanish
alborotoso
Italian
chiassóso,
confusionàrio
German
laut,
unordentlich.
cartéri , nm Definition
chie in su giogu minat e giaet is cartas
Etymon
spn.
cartero
Translations
French
qui mêle les cartes
English
dealer
Spanish
quien baraja las cartas de juego
Italian
cartaro
German
Kartengeber.
caulàtzu , nm Definition
una genia de erba chi faet in mare (àliga a fògia larga); a logos, chima modhe de erbas
Synonyms e antonyms
latiamarini,
luponi
Scientific Terminology
rba, Ulva lactuca
Etymon
srd.
Translations
French
algue marine qui ressemble à la laitue
English
sea lettuce
Spanish
lechuga de mar
Italian
lattuga marina
German
Meerlettich.
cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definition
manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.)
Synonyms e antonyms
isculisiscúlisi,
scianchiscianchi
/
cherricherri
Sentences
gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
2.
is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra
Etymon
srd.
Translations
French
qui se dandine
English
walking with a wiggle
Spanish
balanceante
Italian
sculettante
German
sich in den Hüften wiegend.
chi , prn: ci 1 Definition
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Synonyms e antonyms
ue,
candho
/
si
Sentences
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Etymon
ltn.
qui
Translations
French
que,
qui
English
what,
which
Spanish
que
Italian
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
German
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
chíe , prn Definition
prn. indefiniu, mescamente interrogativu, cun dópiu valore (= cudhu/cudha chi): a bortas si dhi ponet innanti una a solu po no nàrrere su prn. in cuménciu, prus che àteru candho si narant duas cosas diferentes; tenet fintzes su valore prus precisu de chiesisiat, donniunu (e a bortas si aciunghet totu)/ àere, no àere a chie = tènniri, no tènniri genti de pòdiri cumandai, mandai
Synonyms e antonyms
chine
Sentences
chirco a chie mi chircat ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet! ◊ bae e nàralu a chie totu bi at!
2.
chie ndhe cheret? ◊ a chie che tenes a ti contivizare? ◊ chie bi aiat, totu, in domo? ◊ chie sezis, totu? ◊ cara de biancu lizu, chie ti at mortu e chie? (B.Licheri)
3.
a chie intrat, a chie essit ◊ chie andhaiat a li tocare sos pisedhos malàidos e chie a lis interpretare sos arcanos ◊ solu a chie teniat dinare is cosas dhas comporaiat in butega ◊ a chie dha pigat in d-una manera e a chie in d-un'átera
4.
bi est s'olia de collire, ma no amus a chie ◊ si tenias a chie, cherias tenta contu tue ◊ si agato a chie, bendho custa cosa
5.
cussa cosa la daent a chie faghet dimandha
Etymon
ltn.
qui
Translations
French
qui
English
who?
Spanish
quien,
quién?
Italian
chi,
chi?,
chiùnque
German
Wer?
chiesisíat , prn Definition
chie (si) siat, css. persona, chie si bògiat chi siat, unu/una bastat chi siat
Synonyms e antonyms
chincoi,
chinechisiat,
chinecoe,
chinisiollat,
siachisiat
/
chie,
chine
Sentences
chiesisiat podet fàghere una cosa goi ◊ chiesisiat chi cherfat intrare, catzachelu!
Etymon
srd.
Translations
French
qui que ce soit,
n'importe qui
English
anyone
Spanish
quienquiera,
cualquiera (que)
Italian
chicchessìa,
chiùnque
German
wer auch immer.
chinechisíat , prn: chinisisiat,
cinecasiat Definition
chie (si) siat, css. perssona
Synonyms e antonyms
chiesisiat,
chincoi,
chinecoe,
chinisiollat,
siachisiat
Sentences
chinisisiat chi dha nerit, custa cosa, est nendi una fàula!
Etymon
srd.
Translations
French
n'importe qui
English
anybody
Spanish
quienquiera,
cualquiera (que)
Italian
chiùnque
German
wer auch immer.
chinecòe , prn: cinecoe,
cinnecoi Definition
chie (si) siat, css. persona
Synonyms e antonyms
chiacoi,
chiesisiat,
chincoi,
siachisíada
Sentences
siat chinecoe depet rispetare custa lè ◊ mutat a cinecoe, ma deo de domu no nce esso! (E.Nieddu)◊ bèngiat cinecoe ca a mimi no m’interessat!
Translations
French
n'importe qui
English
anyone
Spanish
quienquiera,
cualquiera (que)
Italian
chiùnque
German
wer auch immer.
còco , nm Definition
genia de pedra niedha chi apicant a sa cadenita po maia
Synonyms e antonyms
pinnadedhu 1,
sebeste
2.
fit pranghenne chin donzi làcrima che coco, manna goi!
Surnames and Proverbs
smb:
Cocco, Coco
Etymon
srd.
Translations
French
petite bague qu'on porte sur soi,
qui préserve du mauvais œil
English
jet ring against evil eye
Spanish
azabache
Italian
anellino di giavazzo cóntro il malòcchio
German
Gagatring gegen bösen Blick.