baltànte , avb, agt, nm: abbastante,
bastante,
bastantes,
bastanti 1 Definizione
chi bastat, chi est meda (fintzes chi est tropu), chi giughet fortza
Sinonimi e contrari
briosu,
forte
Modi di dire
csn:
ómine b. = ómine de cabbale, chi si catzat su sonnu, chi triballat; bastante chi… = bastus chi…
Frasi
no lu podimus piús bajulare: bastante cantu l'amus peleadu! ◊ dèu no pràngiu prus: apu prantu bastanti! ◊ isse l'istimat bastante ◊ bastante cantu ch'est vénnidu: aite che torrat?!
2.
mancari betzu so ancora bastante ◊ cussu est bastante che leone ◊ su becu nighedhu est su prus bastante de sa chedha ◊ inoche vos sezis tratesos su bastantes ◊ isse aggarrait ómines prus bastantes de issu e los istrumpait a terra ◊ unu fundu de tamatas a is gianas dhis est bastanti po umbrai
3.
eo abbratzo cuntentu sa cadena, bastante chi a issa consoledas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
suffisant,
ce qui suffit
Inglese
sufficient
Spagnolo
suficiente,
bastante
Italiano
sufficiènte,
bastévole
Tedesco
genügend,
ausreichend.
beneméritu , agt Definizione
chi tenet méritos po cosa de bonu chi at fatu
Traduzioni
Francese
qui a bien mérité
Inglese
well-deserving
Spagnolo
benemérito
Italiano
benemèrito
Tedesco
verdienstvoll.
benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2,
benitore,
venidore Definizione
foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu
Sinonimi e contrari
benideru,
imbenidore
| ctr.
passadu
Frasi
benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore
2.
si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà)
Etimo
ctl.
venidor
Traduzioni
Francese
futur,
qui va naître
Inglese
future,
unborn (child)
Spagnolo
futuro,
que va a nacer
Italiano
futuro,
nascituro
Tedesco
kommend,
künftig,
Zukunft Leibesfrucht.
calchidadítu , agt Definizione
nau de un'animale, chi costumat a giare craches
Sinonimi e contrari
carchidadore,
carchidajolu,
cumeradore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a l'habitude de ruer
Inglese
kicking
Spagnolo
coceador
Italiano
che tira calci
Tedesco
ausschlagend.
campadítu, campadítzu , agt Definizione
chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male
Sinonimi e contrari
campadore,
campadógiu,
campajolu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui vivote
Inglese
who is able to make ends meet
Spagnolo
quien va tirando
Italiano
che riesce a vívere,
a campare
Tedesco
sich durchs Leben schlagen.
candhulítu 2 , nm Definizione
candhela de astrau, comente ndhe faet candho si astrat s'abba in is istidhigadòrgios
Traduzioni
Francese
morceau de glace qui pend,
glaçon
Inglese
rime
Spagnolo
carámbano
Italiano
ghiacciòlo
Tedesco
Eiszapfen.
cantarédhu 1 , agt, nm Definizione
chi o chie cantat fatuvatu
Sinonimi e contrari
cantarolu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chanteur,
celui qui aime chanter
Inglese
chirping
Spagnolo
cantarín
Italiano
canterino
Tedesco
sangeslustig.
cantarólu , agt, nm Definizione
chi o chie cantat fatuvatu
Sinonimi e contrari
cantaredhu 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chanteur,
celui qui aime chanter
Inglese
singing
Spagnolo
cantarín
Italiano
canterino
Tedesco
sangeslustig.
carcagliadòre , agt Definizione
chi carcàgliat, chi istat carcagliendhe, agrogostiandho
Sinonimi e contrari
croanu
Traduzioni
Francese
qui croasse
Inglese
croaker
Spagnolo
graznador
Italiano
gracchiatóre
Tedesco
wer krächzt.
carchidajólu , agt Definizione
nau de un'animale, chi acostumat a giare craches
Sinonimi e contrari
carchidadore,
cumeradore
Frasi
cussu poledhu est carchidajolu: no fachet a ndhe li colare acurtzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui rue
Inglese
kicking
Spagnolo
coceador
Italiano
che tira calci
Tedesco
tretend.
carraxéri , agt, nm Definizione
chi o chie faet carraxu, o pesat avolotu, ponet tréulu a boghes o àteru, betat totugantu apare
Sinonimi e contrari
abburotosu,
baraundhosu,
baticollosu,
carraxosu
/
maciapaneri
| ctr.
séliu
Frasi
ma lah ca dhoi at genti carraxera, ingunis, lah: sempri a tzérrius funt! ◊ pipius carraxeris s'istrumpant in terra, si aciapant e arrinti cun gana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui chahute
Inglese
person making a din
Spagnolo
alborotoso
Italiano
chiassóso,
confusionàrio
Tedesco
laut,
unordentlich.
cartéri , nm Definizione
chie in su giogu minat e giaet is cartas
Etimo
spn.
cartero
Traduzioni
Francese
qui mêle les cartes
Inglese
dealer
Spagnolo
quien baraja las cartas de juego
Italiano
cartaro
Tedesco
Kartengeber.
caulàtzu , nm Definizione
una genia de erba chi faet in mare (àliga a fògia larga); a logos, chima modhe de erbas
Sinonimi e contrari
latiamarini,
luponi
Terminologia scientifica
rba, Ulva lactuca
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
algue marine qui ressemble à la laitue
Inglese
sea lettuce
Spagnolo
lechuga de mar
Italiano
lattuga marina
Tedesco
Meerlettich.
cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definizione
manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.)
Sinonimi e contrari
isculisiscúlisi,
scianchiscianchi
/
cherricherri
Frasi
gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
2.
is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se dandine
Inglese
walking with a wiggle
Spagnolo
balanceante
Italiano
sculettante
Tedesco
sich in den Hüften wiegend.
chi , prn: ci 1 Definizione
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Sinonimi e contrari
ue,
candho
/
si
Frasi
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Etimo
ltn.
qui
Traduzioni
Francese
que,
qui
Inglese
what,
which
Spagnolo
que
Italiano
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
Tedesco
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
chíe , prn Definizione
prn. indefiniu, mescamente interrogativu, cun dópiu valore (= cudhu/cudha chi): a bortas si dhi ponet innanti una a solu po no nàrrere su prn. in cuménciu, prus che àteru candho si narant duas cosas diferentes; tenet fintzes su valore prus precisu de chiesisiat, donniunu (e a bortas si aciunghet totu)/ àere, no àere a chie = tènniri, no tènniri genti de pòdiri cumandai, mandai
Sinonimi e contrari
chine
Frasi
chirco a chie mi chircat ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet! ◊ bae e nàralu a chie totu bi at!
2.
chie ndhe cheret? ◊ a chie che tenes a ti contivizare? ◊ chie bi aiat, totu, in domo? ◊ chie sezis, totu? ◊ cara de biancu lizu, chie ti at mortu e chie? (B.Licheri)
3.
a chie intrat, a chie essit ◊ chie andhaiat a li tocare sos pisedhos malàidos e chie a lis interpretare sos arcanos ◊ solu a chie teniat dinare is cosas dhas comporaiat in butega ◊ a chie dha pigat in d-una manera e a chie in d-un'átera
4.
bi est s'olia de collire, ma no amus a chie ◊ si tenias a chie, cherias tenta contu tue ◊ si agato a chie, bendho custa cosa
5.
cussa cosa la daent a chie faghet dimandha
Etimo
ltn.
qui
Traduzioni
Francese
qui
Inglese
who?
Spagnolo
quien,
quién?
Italiano
chi,
chi?,
chiùnque
Tedesco
Wer?
chiesisíat , prn Definizione
chie (si) siat, css. persona, chie si bògiat chi siat, unu/una bastat chi siat
Sinonimi e contrari
chincoi,
chinechisiat,
chinecoe,
chinisiollat,
siachisiat
/
chie,
chine
Frasi
chiesisiat podet fàghere una cosa goi ◊ chiesisiat chi cherfat intrare, catzachelu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui que ce soit,
n'importe qui
Inglese
anyone
Spagnolo
quienquiera,
cualquiera (que)
Italiano
chicchessìa,
chiùnque
Tedesco
wer auch immer.
chinechisíat , prn: chinisisiat,
cinecasiat Definizione
chie (si) siat, css. perssona
Sinonimi e contrari
chiesisiat,
chincoi,
chinecoe,
chinisiollat,
siachisiat
Frasi
chinisisiat chi dha nerit, custa cosa, est nendi una fàula!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
n'importe qui
Inglese
anybody
Spagnolo
quienquiera,
cualquiera (que)
Italiano
chiùnque
Tedesco
wer auch immer.
chinecòe , prn: cinecoe,
cinnecoi Definizione
chie (si) siat, css. persona
Sinonimi e contrari
chiacoi,
chiesisiat,
chincoi,
siachisíada
Frasi
siat chinecoe depet rispetare custa lè ◊ mutat a cinecoe, ma deo de domu no nce esso! (E.Nieddu)◊ bèngiat cinecoe ca a mimi no m’interessat!
Traduzioni
Francese
n'importe qui
Inglese
anyone
Spagnolo
quienquiera,
cualquiera (que)
Italiano
chiùnque
Tedesco
wer auch immer.
còco , nm Definizione
genia de pedra niedha chi apicant a sa cadenita po maia
Sinonimi e contrari
pinnadedhu 1,
sebeste
2.
fit pranghenne chin donzi làcrima che coco, manna goi!
Cognomi e Proverbi
smb:
Cocco, Coco
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
petite bague qu'on porte sur soi,
qui préserve du mauvais œil
Inglese
jet ring against evil eye
Spagnolo
azabache
Italiano
anellino di giavazzo cóntro il malòcchio
Tedesco
Gagatring gegen bösen Blick.