baltànte , avb, agt, nm: abbastante, bastante, bastantes, bastanti 1 Definizione chi bastat, chi est meda (fintzes chi est tropu), chi giughet fortza Sinonimi e contrari briosu, forte Modi di dire csn: ómine b. = ómine de cabbale, chi si catzat su sonnu, chi triballat; bastante chi… = bastus chi… Frasi no lu podimus piús bajulare: bastante cantu l'amus peleadu! ◊ dèu no pràngiu prus: apu prantu bastanti! ◊ isse l'istimat bastante ◊ bastante cantu ch'est vénnidu: aite che torrat?! 2. mancari betzu so ancora bastante ◊ cussu est bastante che leone ◊ su becu nighedhu est su prus bastante de sa chedha ◊ inoche vos sezis tratesos su bastantes ◊ isse aggarrait ómines prus bastantes de issu e los istrumpait a terra ◊ unu fundu de tamatas a is gianas dhis est bastanti po umbrai 3. eo abbratzo cuntentu sa cadena, bastante chi a issa consoledas Etimo srd. Traduzioni Francese suffisant, ce qui suffit Inglese sufficient Spagnolo suficiente, bastante Italiano sufficiènte, bastévole Tedesco genügend, ausreichend.

beneméritu , agt Definizione chi tenet méritos po cosa de bonu chi at fatu Traduzioni Francese qui a bien mérité Inglese well-deserving Spagnolo benemérito Italiano benemèrito Tedesco verdienstvoll.

benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2, benitore, venidore Definizione foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu Sinonimi e contrari benideru, imbenidore | ctr. passadu Frasi benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore 2. si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà) Etimo ctl. venidor Traduzioni Francese futur, qui va naître Inglese future, unborn (child) Spagnolo futuro, que va a nacer Italiano futuro, nascituro Tedesco kommend, künftig, Zukunft Leibesfrucht.

calchidadítu , agt Definizione nau de un'animale, chi costumat a giare craches Sinonimi e contrari carchidadore, carchidajolu, cumeradore Etimo srd. Traduzioni Francese qui a l'habitude de ruer Inglese kicking Spagnolo coceador Italiano che tira calci Tedesco ausschlagend.

campadítu, campadítzu , agt Definizione chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male Sinonimi e contrari campadore, campadógiu, campajolu Etimo srd. Traduzioni Francese qui vivote Inglese who is able to make ends meet Spagnolo quien va tirando Italiano che riesce a vívere, a campare Tedesco sich durchs Leben schlagen.

candhulítu 2 , nm Definizione candhela de astrau, comente ndhe faet candho si astrat s'abba in is istidhigadòrgios Traduzioni Francese morceau de glace qui pend, glaçon Inglese rime Spagnolo carámbano Italiano ghiacciòlo Tedesco Eiszapfen.

cantarédhu 1 , agt, nm Definizione chi o chie cantat fatuvatu Sinonimi e contrari cantarolu Etimo srd. Traduzioni Francese chanteur, celui qui aime chanter Inglese chirping Spagnolo cantarín Italiano canterino Tedesco sangeslustig.

cantarólu , agt, nm Definizione chi o chie cantat fatuvatu Sinonimi e contrari cantaredhu 1 Etimo srd. Traduzioni Francese chanteur, celui qui aime chanter Inglese singing Spagnolo cantarín Italiano canterino Tedesco sangeslustig.

carcagliadòre , agt Definizione chi carcàgliat, chi istat carcagliendhe, agrogostiandho Sinonimi e contrari croanu Traduzioni Francese qui croasse Inglese croaker Spagnolo graznador Italiano gracchiatóre Tedesco wer krächzt.

carchidajólu , agt Definizione nau de un'animale, chi acostumat a giare craches Sinonimi e contrari carchidadore, cumeradore Frasi cussu poledhu est carchidajolu: no fachet a ndhe li colare acurtzu Etimo srd. Traduzioni Francese qui rue Inglese kicking Spagnolo coceador Italiano che tira calci Tedesco tretend.

carraxéri , agt, nm Definizione chi o chie faet carraxu, o pesat avolotu, ponet tréulu a boghes o àteru, betat totugantu apare Sinonimi e contrari abburotosu, baraundhosu, baticollosu, carraxosu / maciapaneri | ctr. séliu Frasi ma lah ca dhoi at genti carraxera, ingunis, lah: sempri a tzérrius funt! ◊ pipius carraxeris s'istrumpant in terra, si aciapant e arrinti cun gana Etimo srd. Traduzioni Francese qui chahute Inglese person making a din Spagnolo alborotoso Italiano chiassóso, confusionàrio Tedesco laut, unordentlich.

cartéri , nm Definizione chie in su giogu minat e giaet is cartas Etimo spn. cartero Traduzioni Francese qui mêle les cartes Inglese dealer Spagnolo quien baraja las cartas de juego Italiano cartaro Tedesco Kartengeber.

caulàtzu , nm Definizione una genia de erba chi faet in mare (àliga a fògia larga); a logos, chima modhe de erbas Sinonimi e contrari latiamarini, luponi Terminologia scientifica rba, Ulva lactuca Etimo srd. Traduzioni Francese algue marine qui ressemble à la laitue Inglese sea lettuce Spagnolo lechuga de mar Italiano lattuga marina Tedesco Meerlettich.

cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definizione manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.) Sinonimi e contrari isculisiscúlisi, scianchiscianchi / cherricherri Frasi gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus 2. is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra Etimo srd. Traduzioni Francese qui se dandine Inglese walking with a wiggle Spagnolo balanceante Italiano sculettante Tedesco sich in den Hüften wiegend.

chi , prn: ci 1 Definizione prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como) Sinonimi e contrari ue, candho / si Frasi dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas) 2. sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio) 3. un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua! 4. fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?! 5. teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali 6. sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga) Etimo ltn. qui Traduzioni Francese que, qui Inglese what, which Spagnolo que Italiano che, il quale, la quale, i quali, le quali Tedesco der, die, das, welcher, welche, welches.

chíe , prn Definizione prn. indefiniu, mescamente interrogativu, cun dópiu valore (= cudhu/cudha chi): a bortas si dhi ponet innanti una a solu po no nàrrere su prn. in cuménciu, prus che àteru candho si narant duas cosas diferentes; tenet fintzes su valore prus precisu de chiesisiat, donniunu (e a bortas si aciunghet totu)/ àere, no àere a chie = tènniri, no tènniri genti de pòdiri cumandai, mandai Sinonimi e contrari chine Frasi chirco a chie mi chircat ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet! ◊ bae e nàralu a chie totu bi at! 2. chie ndhe cheret? ◊ a chie che tenes a ti contivizare? ◊ chie bi aiat, totu, in domo? ◊ chie sezis, totu? ◊ cara de biancu lizu, chie ti at mortu e chie? (B.Licheri) 3. a chie intrat, a chie essit ◊ chie andhaiat a li tocare sos pisedhos malàidos e chie a lis interpretare sos arcanos ◊ solu a chie teniat dinare is cosas dhas comporaiat in butega ◊ a chie dha pigat in d-una manera e a chie in d-un'átera 4. bi est s'olia de collire, ma no amus a chie ◊ si tenias a chie, cherias tenta contu tue ◊ si agato a chie, bendho custa cosa 5. cussa cosa la daent a chie faghet dimandha Etimo ltn. qui Traduzioni Francese qui Inglese who? Spagnolo quien, quién? Italiano chi, chi?, chiùnque Tedesco Wer?

chiesisíat , prn Definizione chie (si) siat, css. persona, chie si bògiat chi siat, unu/una bastat chi siat Sinonimi e contrari chincoi, chinechisiat, chinecoe, chinisiollat, siachisiat / chie, chine Frasi chiesisiat podet fàghere una cosa goi ◊ chiesisiat chi cherfat intrare, catzachelu! Etimo srd. Traduzioni Francese qui que ce soit, n'importe qui Inglese anyone Spagnolo quienquiera, cualquiera (que) Italiano chicchessìa, chiùnque Tedesco wer auch immer.

chinechisíat , prn: chinisisiat, cinecasiat Definizione chie (si) siat, css. perssona Sinonimi e contrari chiesisiat, chincoi, chinecoe, chinisiollat, siachisiat Frasi chinisisiat chi dha nerit, custa cosa, est nendi una fàula! Etimo srd. Traduzioni Francese n'importe qui Inglese anybody Spagnolo quienquiera, cualquiera (que) Italiano chiùnque Tedesco wer auch immer.

chinecòe , prn: cinecoe, cinnecoi Definizione chie (si) siat, css. persona Sinonimi e contrari chiacoi, chiesisiat, chincoi, siachisíada Frasi siat chinecoe depet rispetare custa lè ◊ mutat a cinecoe, ma deo de domu no nce esso! (E.Nieddu)◊ bèngiat cinecoe ca a mimi no m’interessat! Traduzioni Francese n'importe qui Inglese anyone Spagnolo quienquiera, cualquiera (que) Italiano chiùnque Tedesco wer auch immer.

còco , nm Definizione genia de pedra niedha chi apicant a sa cadenita po maia Sinonimi e contrari pinnadedhu 1, sebeste 2. fit pranghenne chin donzi làcrima che coco, manna goi! Cognomi e Proverbi smb: Cocco, Coco Etimo srd. Traduzioni Francese petite bague qu'on porte sur soi, qui préserve du mauvais œil Inglese jet ring against evil eye Spagnolo azabache Italiano anellino di giavazzo cóntro il malòcchio Tedesco Gagatring gegen bösen Blick.

«« Cerca di nuovo