baltànte , avb, agt, nm: abbastante,
bastante,
bastantes,
bastanti 1 Definitzione
chi bastat, chi est meda (fintzes chi est tropu), chi giughet fortza
Sinònimos e contràrios
briosu,
forte
Maneras de nàrrere
csn:
ómine b. = ómine de cabbale, chi si catzat su sonnu, chi triballat; bastante chi… = bastus chi…
Frases
no lu podimus piús bajulare: bastante cantu l'amus peleadu! ◊ dèu no pràngiu prus: apu prantu bastanti! ◊ isse l'istimat bastante ◊ bastante cantu ch'est vénnidu: aite che torrat?!
2.
mancari betzu so ancora bastante ◊ cussu est bastante che leone ◊ su becu nighedhu est su prus bastante de sa chedha ◊ inoche vos sezis tratesos su bastantes ◊ isse aggarrait ómines prus bastantes de issu e los istrumpait a terra ◊ unu fundu de tamatas a is gianas dhis est bastanti po umbrai
3.
eo abbratzo cuntentu sa cadena, bastante chi a issa consoledas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
suffisant,
ce qui suffit
Ingresu
sufficient
Ispagnolu
suficiente,
bastante
Italianu
sufficiènte,
bastévole
Tedescu
genügend,
ausreichend.
beneméritu , agt Definitzione
chi tenet méritos po cosa de bonu chi at fatu
Tradutziones
Frantzesu
qui a bien mérité
Ingresu
well-deserving
Ispagnolu
benemérito
Italianu
benemèrito
Tedescu
verdienstvoll.
benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2,
benitore,
venidore Definitzione
foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu
Sinònimos e contràrios
benideru,
imbenidore
| ctr.
passadu
Frases
benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore
2.
si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà)
Ètimu
ctl.
venidor
Tradutziones
Frantzesu
futur,
qui va naître
Ingresu
future,
unborn (child)
Ispagnolu
futuro,
que va a nacer
Italianu
futuro,
nascituro
Tedescu
kommend,
künftig,
Zukunft Leibesfrucht.
calchidadítu , agt Definitzione
nau de un'animale, chi costumat a giare craches
Sinònimos e contràrios
carchidadore,
carchidajolu,
cumeradore
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui a l'habitude de ruer
Ingresu
kicking
Ispagnolu
coceador
Italianu
che tira calci
Tedescu
ausschlagend.
campadítu, campadítzu , agt Definitzione
chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male
Sinònimos e contràrios
campadore,
campadógiu,
campajolu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui vivote
Ingresu
who is able to make ends meet
Ispagnolu
quien va tirando
Italianu
che riesce a vívere,
a campare
Tedescu
sich durchs Leben schlagen.
candhulítu 2 , nm Definitzione
candhela de astrau, comente ndhe faet candho si astrat s'abba in is istidhigadòrgios
Tradutziones
Frantzesu
morceau de glace qui pend,
glaçon
Ingresu
rime
Ispagnolu
carámbano
Italianu
ghiacciòlo
Tedescu
Eiszapfen.
cantarédhu 1 , agt, nm Definitzione
chi o chie cantat fatuvatu
Sinònimos e contràrios
cantarolu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chanteur,
celui qui aime chanter
Ingresu
chirping
Ispagnolu
cantarín
Italianu
canterino
Tedescu
sangeslustig.
cantarólu , agt, nm Definitzione
chi o chie cantat fatuvatu
Sinònimos e contràrios
cantaredhu 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chanteur,
celui qui aime chanter
Ingresu
singing
Ispagnolu
cantarín
Italianu
canterino
Tedescu
sangeslustig.
carcagliadòre , agt Definitzione
chi carcàgliat, chi istat carcagliendhe, agrogostiandho
Sinònimos e contràrios
croanu
Tradutziones
Frantzesu
qui croasse
Ingresu
croaker
Ispagnolu
graznador
Italianu
gracchiatóre
Tedescu
wer krächzt.
carchidajólu , agt Definitzione
nau de un'animale, chi acostumat a giare craches
Sinònimos e contràrios
carchidadore,
cumeradore
Frases
cussu poledhu est carchidajolu: no fachet a ndhe li colare acurtzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui rue
Ingresu
kicking
Ispagnolu
coceador
Italianu
che tira calci
Tedescu
tretend.
carraxéri , agt, nm Definitzione
chi o chie faet carraxu, o pesat avolotu, ponet tréulu a boghes o àteru, betat totugantu apare
Sinònimos e contràrios
abburotosu,
baraundhosu,
baticollosu,
carraxosu
/
maciapaneri
| ctr.
séliu
Frases
ma lah ca dhoi at genti carraxera, ingunis, lah: sempri a tzérrius funt! ◊ pipius carraxeris s'istrumpant in terra, si aciapant e arrinti cun gana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui chahute
Ingresu
person making a din
Ispagnolu
alborotoso
Italianu
chiassóso,
confusionàrio
Tedescu
laut,
unordentlich.
cartéri , nm Definitzione
chie in su giogu minat e giaet is cartas
Ètimu
spn.
cartero
Tradutziones
Frantzesu
qui mêle les cartes
Ingresu
dealer
Ispagnolu
quien baraja las cartas de juego
Italianu
cartaro
Tedescu
Kartengeber.
caulàtzu , nm Definitzione
una genia de erba chi faet in mare (àliga a fògia larga); a logos, chima modhe de erbas
Sinònimos e contràrios
latiamarini,
luponi
Terminologia iscientìfica
rba, Ulva lactuca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
algue marine qui ressemble à la laitue
Ingresu
sea lettuce
Ispagnolu
lechuga de mar
Italianu
lattuga marina
Tedescu
Meerlettich.
cerrixèrri , avb, nm: cerruxerru Definitzione
manera de camminare faendho ballare is nàdigas, comente faent is piciocas; genia de pigionedhu (cerruxerru solu pzn.)
Sinònimos e contràrios
isculisiscúlisi,
scianchiscianchi
/
cherricherri
Frases
gi est pagu afragellada, cussa picioca, totu tinta in faci, totu iscianchiscianchi, caminendi cerrixerri! ◊ est benendi cerrixerri, totu apomponissada, totu arrandas e frocus
2.
is pillonedhus bolant schiulendi de una mata a s’àtera: is cerruxerrus, is cruculeus, cadrellinas, calancuna meurra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui se dandine
Ingresu
walking with a wiggle
Ispagnolu
balanceante
Italianu
sculettante
Tedescu
sich in den Hüften wiegend.
chi , prn: ci 1 Definitzione
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Sinònimos e contràrios
ue,
candho
/
si
Frases
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Ètimu
ltn.
qui
Tradutziones
Frantzesu
que,
qui
Ingresu
what,
which
Ispagnolu
que
Italianu
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
Tedescu
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
chíe , prn Definitzione
prn. indefiniu, mescamente interrogativu, cun dópiu valore (= cudhu/cudha chi): a bortas si dhi ponet innanti una a solu po no nàrrere su prn. in cuménciu, prus che àteru candho si narant duas cosas diferentes; tenet fintzes su valore prus precisu de chiesisiat, donniunu (e a bortas si aciunghet totu)/ àere, no àere a chie = tènniri, no tènniri genti de pòdiri cumandai, mandai
Sinònimos e contràrios
chine
Frases
chirco a chie mi chircat ◊ chie cheret andhet, chie no cheret mandhet! ◊ bae e nàralu a chie totu bi at!
2.
chie ndhe cheret? ◊ a chie che tenes a ti contivizare? ◊ chie bi aiat, totu, in domo? ◊ chie sezis, totu? ◊ cara de biancu lizu, chie ti at mortu e chie? (B.Licheri)
3.
a chie intrat, a chie essit ◊ chie andhaiat a li tocare sos pisedhos malàidos e chie a lis interpretare sos arcanos ◊ solu a chie teniat dinare is cosas dhas comporaiat in butega ◊ a chie dha pigat in d-una manera e a chie in d-un'átera
4.
bi est s'olia de collire, ma no amus a chie ◊ si tenias a chie, cherias tenta contu tue ◊ si agato a chie, bendho custa cosa
5.
cussa cosa la daent a chie faghet dimandha
Ètimu
ltn.
qui
Tradutziones
Frantzesu
qui
Ingresu
who?
Ispagnolu
quien,
quién?
Italianu
chi,
chi?,
chiùnque
Tedescu
Wer?
chiesisíat , prn Definitzione
chie (si) siat, css. persona, chie si bògiat chi siat, unu/una bastat chi siat
Sinònimos e contràrios
chincoi,
chinechisiat,
chinecoe,
chinisiollat,
siachisiat
/
chie,
chine
Frases
chiesisiat podet fàghere una cosa goi ◊ chiesisiat chi cherfat intrare, catzachelu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui que ce soit,
n'importe qui
Ingresu
anyone
Ispagnolu
quienquiera,
cualquiera (que)
Italianu
chicchessìa,
chiùnque
Tedescu
wer auch immer.
chinechisíat , prn: chinisisiat,
cinecasiat Definitzione
chie (si) siat, css. perssona
Sinònimos e contràrios
chiesisiat,
chincoi,
chinecoe,
chinisiollat,
siachisiat
Frases
chinisisiat chi dha nerit, custa cosa, est nendi una fàula!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
n'importe qui
Ingresu
anybody
Ispagnolu
quienquiera,
cualquiera (que)
Italianu
chiùnque
Tedescu
wer auch immer.
chinecòe , prn: cinecoe,
cinnecoi Definitzione
chie (si) siat, css. persona
Sinònimos e contràrios
chiacoi,
chiesisiat,
chincoi,
siachisíada
Frases
siat chinecoe depet rispetare custa lè ◊ mutat a cinecoe, ma deo de domu no nce esso! (E.Nieddu)◊ bèngiat cinecoe ca a mimi no m’interessat!
Tradutziones
Frantzesu
n'importe qui
Ingresu
anyone
Ispagnolu
quienquiera,
cualquiera (que)
Italianu
chiùnque
Tedescu
wer auch immer.
còco , nm Definitzione
genia de pedra niedha chi apicant a sa cadenita po maia
Sinònimos e contràrios
pinnadedhu 1,
sebeste
2.
fit pranghenne chin donzi làcrima che coco, manna goi!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cocco, Coco
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
petite bague qu'on porte sur soi,
qui préserve du mauvais œil
Ingresu
jet ring against evil eye
Ispagnolu
azabache
Italianu
anellino di giavazzo cóntro il malòcchio
Tedescu
Gagatring gegen bösen Blick.