Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbigiàre , vrb: abbisari, abbitzare, abbizai, abbizare Definition arrennèscere a bíere o intèndhere (o fintzes a cumprèndhere) a manera de atinare o atuare a ccn. cosa candho acontesset o fintzes innanti (s'impreat fintzes in forma pronominale); ischidare, passare de dormiu a ischidau Synonyms e antonyms abbídere, abbillai, acatae, ischidare, saerare, sagamare, sapire Idioms csn: abbizàresi de una cosa, abbizàresi una cosa, abbizàresi chi…; a ti ndhe cheres abbizare!… = ma càstia a biri tui!…; su malàidu no si abbizat = no atuat, at pérdidu sos sentidos Sentences mi abbitzo de mi atzapare in locu chi no connosco ◊ custos canes sunt distintos pro abbizare ◊ cudhos si nche fint abbizaos chi dego mi picabo sa merendha ◊ no ti abbizas chi cue bi at irballu?! ◊ mi apo abbizadu chi at intradu zente a s'ortu ◊ cosa ti as abbizadu istanote? ◊ est una cosa chi benit dae sene, chene mancu ti n'abbitzare ◊ canno cudhos si fint abbitzatos de s'istrantzu, l'aiant giuliatu ◊ fiza mia, ses prepotente chi non ti abbizas iscussiderada! ◊ sunt vetzos e si parent pitzinnos: a non si ndhe abbizare!…◊ su padronu est drommidu e non si abbizat de nudha ◊ chi mi ndi fuia abbisau, cussa trassa no dhi fut arrennéscia ◊ ti ndi furant sa cosa e mancu ti ndi abbisas! 2. a ite ora ti ndhe ses abbizadu? ◊ ndhe tia chèrrere abbizare a su pitzinnu, ma est chito 3. a ti ndhe cheres abbizare, ite pretesas chi tenet cussu muconosu?! ◊ a ti ne cheres abbitzare… e geo chi credia chi!… Surnames and Proverbs prb: iscuru a chie no si abbizat de su chi est! Etymon srd. Translations French s'apercevoir, se rendre compte English to perceive Spanish percatarse, darse cuenta Italian accòrgersi, notare German bemerken.

abbrigài , vrb: abbrigare 1, abbrigari, arbigai, arvigai, avrigai, obrigai Definition orrubiare su ferru in su fogu fintzes a candho essit modhe de dhu pòdere trebballare Synonyms e antonyms arrubiai, cardiare, cardigiai, incrabigai, ingrujare Sentences su sole in istade abbrigat fintzes is pedras ◊ arvigai unu ferru in su fogu ◊ s'arroca pariat chi dh'iat abbrigada su ferreri 2. ananti de unu trébini avrigau, cussu puru est de bonu coru! ◊ at fatu is istampus a su sulitu cun d-unu ferru arbigau Etymon srd. albicare Translations French rendre brûlant, chauffer au rouge, à blanc English to make red-hot, to incandesce Spanish calentar al rojo, encandecer Italian arroventare German glühen machen.

acatàe, acatài , vrb rfl: acatare 1, agatare 1 Definition sapíresi de calecuna cosa, arrennèscere a bíere o intèndhere calecuna cosa Synonyms e antonyms abbídere, abbigiare, abbillai, saerare, sagamare Sentences si ndi furant is domus e mancus si ndi acatais! ◊ no ti ndi acatas ca ses andendi mali? ◊ portiat in dossu fragu malu, ma pariat de no si ndh'èssere agatadu ◊ dh'ant fatu mali e si ndi est acatau ◊ no si est agatau de su chi fit faindhe ◊ ti che agatas betzu chi mancu ti ndhe acatas ◊ no si ne acatat ne batu e ne cane ◊ ti ndhe ses agatadu chi ses rutu in pecadu!◊ si est acatau ca no est che a innanti mancu cun is amigos ◊ su primu foedhu c'intendho ca deo mi ndhe acato candho is cosas funt capitadas ◊ apo iscurtau e solu tandho mi seo acatau ca ant fatu una cosa manna Etymon ctl. acatarse Translations French se rendre compte English to perceive Spanish darse cuenta Italian accòrgersi German bemerken.

acorzolàre , vrb: acroxolari Definition fàere su córgiu o sa pedhe tostada (fintzes fàere su semu, su pigiolu tostau in is feridas sanandho); pònnere abbitúdine a cosa trebballosa Synonyms e antonyms abbadhare, acorgiare, aggallare, incroxolai Sentences de istudiados no ndh'apo bidu mai cun manos acorzoladas ◊ pro acorzolare sas manos no bi cheret istúdiu, no! ◊ su procu portat su sordi acroxolau in origas Etymon srd. Translations French rendre calleux English to make callous Spanish encallecer Italian incallire German schwielig machen, eine Gewohnheit annehmen.

additzosàre , vrb Definition fàere cuntentos, prexaos, addiciaos, diciosos Etymon srd. Translations French rendre heureux English to make happy Spanish hacer feliz, dichoso Italian rèndere felici German beglücken.

aggallàre , vrb Definition fàere su gallu, is càgios, fàere sa pedhe a tretos tostada e grussa meda Synonyms e antonyms abbadhare, acorgiare, acorzolare Sentences sos pes fint abbituados a totu sos intopos, aggallèndhesi in su corzu, caminendhe chentza botes Etymon srd. Translations French rendre calleux English to make horny Spanish encallecer Italian incallire, fare i calli German verhärten.

agrestàre , vrb: arestai, arestare Definition essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha Synonyms e antonyms abriare, aferare, arestire, arruarzare, eremire, imbragadinai, imburdiri, irratzare / ammugronare, assirbonae, azanare | ctr. ammasedare Sentences custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus Etymon srd. Translations French rendre sauvage English to make wild Spanish volver silvestre (plantas), salvaje (animales), huraño (personas) Italian inselvatichire German verwildern.

ammandronàe, ammandronài , vrb: ammandronare Definition su si fàere o essire mandrone, malu a mòvere a trebballare, a fàere faina Synonyms e antonyms acochinai, acovardai, ammandronire, arraigai, immandronatzare, immandronire, impraitzai | ctr. ismandronire Sentences ti ses ammandronadu ca ses tontu Etymon srd. Translations French rendre paresseux English to make lazy Spanish aplatanar, emperezar Italian impoltronire German faulenzen.

ammandroníre , vrb Definition essire o fàere a mandrone Synonyms e antonyms acochinai, acovardai, ammandronae, apreitzai, arraigai, immandronatzare, impraitzai | ctr. smandronaisí Etymon srd. Translations French rendre paresseux English to make lazy Spanish emperezarse Italian impoltronire German faulenzen.

ammarigosàe, ammarigosài , vrb Definition fàghere rànchidu, marigosu Synonyms e antonyms amargai, irranchidare | ctr. indrucai, indruchire Etymon srd. Translations French rendre amer English to make bitter Spanish volver amargo Italian rèndere amaro German bitter machen.

ammudigonàre , vrb: ammutigonare Definition essire mudurcos, de pagos foedhos, abbarrare citios Synonyms e antonyms ammutullonare, citire Sentences sa vida de campagnolu che l'aiat unu pagu ammudigonadu ◊ si est ammutigonadu unu pagu e poi si est postu a nàrrere Etymon srd. Translations French rendre taciturne English to make taciturn Spanish ser taciturno Italian rèndere o stare taciturno German schweigsam sein.

annidài, annidàre , vrb: annitare, nidare 1 Definition fàere netu, límpiu, biancu nidu, fintzes lisu / fai s'annida annida a ccn. = carinnare Synonyms e antonyms allimpiare | ctr. acadhotzai, imbratare, recòghere 2. su casu si annidat cun sa pranta de sa manu, fendidhu ◊ potzu andai a dhi fai s'annida annida, a dhi donai unu basidedhu a pobidha mia?(M.Simbula) Etymon srd. Translations French rendre net English to make snow-white Spanish limpiar, hacer cándido Italian rèndere càndido, pulito German rein machen.

arrèndhede, arrèndhere , vrb: arrendi, arrèndiri, rèndhere 1 Definition cèdere is fortzas, su si lassare bínchere, su si giare a bintu / pps. arréndhidu, arresu Synonyms e antonyms allacare 1, allaventare / ammodhiae, ammollai, cèdere, disarcare, istajire Sentences no si arrendit mai mancu a sa solloca ◊ mi cherzo arrèndhede a sos crabineris ◊ su molenti miu s'est arréndiu, no ci dha fait prus Etymon itl. Translations French se rendre, céder English to surrender Spanish rendirse Italian arrèndersi, cèdere German nachgeben.

arruarzàre , vrb Definition su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau Synonyms e antonyms abriare, aferare, agrestare, eremire, imburdiri Etymon srd. Translations French rendre sauvage English to make wild Spanish enmalecerse Italian inselvatichire German verwildern lassen.

arrusticài , vrb Definition su si fàere areste Synonyms e antonyms agrestare, irrusticai Etymon srd. Translations French rendre sauvage English to become wild Spanish volverse salvaje, silvestre Italian inselvatichire German verwildern.

assopiài , vrb: atzopiai, atzopigare, tzopiai Definition andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos Synonyms e antonyms topiligare, tzancarrare, tzanchitai / aprapiai, atopigare, intopare, intopire, irtopiligare Sentences po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei 2. in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu 3. sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara Etymon srd. Translations French rendre boiteux, boiter English to limp Spanish dejar cojo, cojear Italian azzoppare, zoppicare German lahm werden, hinken.

carrongiài , vrb: acarrongiai*, corrangiae, corrognare, corrongiai, corrongiare Definition ammurutzulare, atzirbisonare, nau de una cosa a pígiu fine chi a s'usuale est o istat istirada, fàere arrasposu (nau fintzes de cosa chi si asciutat, si àrridat) Synonyms e antonyms afrangillonai, aggruncire, apigiare, arruntzai, atavellai, atribuntzire, frongire, granculai, iscrafangiai, raspinai Sentences apu carrongiau una folla de làtia cun sa manu po dha pònniri in s'abbruxadura ◊ sa pedhi crua si corròngiat 2. portat sa fronti corrongiada de pentzamentus ◊ portat sa pedhi de sa faci frunzia, corrongiada che ortigu Translations French rendre rugueux English to roughen Spanish curtir, agrietar Italian irruvidire German aufrauhen.

contracambiài, contracambiàre , vrb Definition giare o fàere cosa in càmbiu de o po su chi a unu dhi ant giau o fatu Synonyms e antonyms cumpessare, cuncambiare, torrae Translations French rendre la pareille English repayment Spanish corresponder, devolver Italian contraccambiare German erwidern.

cungiolvàre , vrb Definition giare dispraxere, fàere una cosa marigosa (che giolva) Synonyms e antonyms agiolvare, amargurai, ingiolvare Translations French rendre amer, attrister English to grieve, to make bitter Spanish amargar Italian amareggiare German verbittern.

disgagiài, disgagiàre , vrb: disgazare Definition illorigàresi, fàere impresse, arrennèscere a fàere sa cosa; mandhàreche a unu, bogarechedhu; iscabbúllere a unu de calecunu óbbrigu Synonyms e antonyms illertire, iscabbúllere, sbodhicai / dipaciare / francare, isumire Sentences si no ti disgazas no dha finis mai custa cosa Etymon spn. desgajar Translations French se tirer d'affaire, se rendre libre English to free oneself, to extricate oneself, to let off Spanish salir, liberarse Italian districarsi, disimpegnarsi, dispensare German sich befreien, davonkommen, befreien (+ Akk).