abbigiàre , vrb: abbisari,
abbitzare,
abbizai,
abbizare Definitzione
arrennèscere a bíere o intèndhere (o fintzes a cumprèndhere) a manera de atinare o atuare a ccn. cosa candho acontesset o fintzes innanti (s'impreat fintzes in forma pronominale); ischidare, passare de dormiu a ischidau
Sinònimos e contràrios
abbídere,
abbillai,
acatae,
ischidare,
saerare,
sagamare,
sapire
Maneras de nàrrere
csn:
abbizàresi de una cosa, abbizàresi una cosa, abbizàresi chi…; a ti ndhe cheres abbizare!… = ma càstia a biri tui!…; su malàidu no si abbizat = no atuat, at pérdidu sos sentidos
Frases
mi abbitzo de mi atzapare in locu chi no connosco ◊ custos canes sunt distintos pro abbizare ◊ cudhos si nche fint abbizaos chi dego mi picabo sa merendha ◊ no ti abbizas chi cue bi at irballu?! ◊ mi apo abbizadu chi at intradu zente a s'ortu ◊ cosa ti as abbizadu istanote? ◊ est una cosa chi benit dae sene, chene mancu ti n'abbitzare ◊ canno cudhos si fint abbitzatos de s'istrantzu, l'aiant giuliatu ◊ fiza mia, ses prepotente chi non ti abbizas iscussiderada! ◊ sunt vetzos e si parent pitzinnos: a non si ndhe abbizare!…◊ su padronu est drommidu e non si abbizat de nudha ◊ chi mi ndi fuia abbisau, cussa trassa no dhi fut arrennéscia ◊ ti ndi furant sa cosa e mancu ti ndi abbisas!
2.
a ite ora ti ndhe ses abbizadu? ◊ ndhe tia chèrrere abbizare a su pitzinnu, ma est chito
3.
a ti ndhe cheres abbizare, ite pretesas chi tenet cussu muconosu?! ◊ a ti ne cheres abbitzare… e geo chi credia chi!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
iscuru a chie no si abbizat de su chi est!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'apercevoir,
se rendre compte
Ingresu
to perceive
Ispagnolu
percatarse,
darse cuenta
Italianu
accòrgersi,
notare
Tedescu
bemerken.
abbrigài , vrb: abbrigare 1,
abbrigari,
arbigai,
arvigai,
avrigai,
obrigai Definitzione
orrubiare su ferru in su fogu fintzes a candho essit modhe de dhu pòdere trebballare
Sinònimos e contràrios
arrubiai,
cardiare,
cardigiai,
incrabigai,
ingrujare
Frases
su sole in istade abbrigat fintzes is pedras ◊ arvigai unu ferru in su fogu ◊ s'arroca pariat chi dh'iat abbrigada su ferreri
2.
ananti de unu trébini avrigau, cussu puru est de bonu coru! ◊ at fatu is istampus a su sulitu cun d-unu ferru arbigau
Ètimu
srd.
albicare
Tradutziones
Frantzesu
rendre brûlant,
chauffer au rouge,
à blanc
Ingresu
to make red-hot,
to incandesce
Ispagnolu
calentar al rojo,
encandecer
Italianu
arroventare
Tedescu
glühen machen.
acatàe, acatài , vrb rfl: acatare 1,
agatare 1 Definitzione
sapíresi de calecuna cosa, arrennèscere a bíere o intèndhere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
abbídere,
abbigiare,
abbillai,
saerare,
sagamare
Frases
si ndi furant is domus e mancus si ndi acatais! ◊ no ti ndi acatas ca ses andendi mali? ◊ portiat in dossu fragu malu, ma pariat de no si ndh'èssere agatadu ◊ dh'ant fatu mali e si ndi est acatau ◊ no si est agatau de su chi fit faindhe ◊ ti che agatas betzu chi mancu ti ndhe acatas ◊ no si ne acatat ne batu e ne cane ◊ ti ndhe ses agatadu chi ses rutu in pecadu!◊ si est acatau ca no est che a innanti mancu cun is amigos ◊ su primu foedhu c'intendho ca deo mi ndhe acato candho is cosas funt capitadas ◊ apo iscurtau e solu tandho mi seo acatau ca ant fatu una cosa manna
Ètimu
ctl.
acatarse
Tradutziones
Frantzesu
se rendre compte
Ingresu
to perceive
Ispagnolu
darse cuenta
Italianu
accòrgersi
Tedescu
bemerken.
acorzolàre , vrb: acroxolari Definitzione
fàere su córgiu o sa pedhe tostada (fintzes fàere su semu, su pigiolu tostau in is feridas sanandho); pònnere abbitúdine a cosa trebballosa
Sinònimos e contràrios
abbadhare,
acorgiare,
aggallare,
incroxolai
Frases
de istudiados no ndh'apo bidu mai cun manos acorzoladas ◊ pro acorzolare sas manos no bi cheret istúdiu, no! ◊ su procu portat su sordi acroxolau in origas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre calleux
Ingresu
to make callous
Ispagnolu
encallecer
Italianu
incallire
Tedescu
schwielig machen,
eine Gewohnheit annehmen.
additzosàre , vrb Definitzione
fàere cuntentos, prexaos, addiciaos, diciosos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre heureux
Ingresu
to make happy
Ispagnolu
hacer feliz,
dichoso
Italianu
rèndere felici
Tedescu
beglücken.
aggallàre , vrb Definitzione
fàere su gallu, is càgios, fàere sa pedhe a tretos tostada e grussa meda
Sinònimos e contràrios
abbadhare,
acorgiare,
acorzolare
Frases
sos pes fint abbituados a totu sos intopos, aggallèndhesi in su corzu, caminendhe chentza botes
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre calleux
Ingresu
to make horny
Ispagnolu
encallecer
Italianu
incallire,
fare i calli
Tedescu
verhärten.
agrestàre , vrb: arestai,
arestare Definitzione
essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha
Sinònimos e contràrios
abriare,
aferare,
arestire,
arruarzare,
eremire,
imbragadinai,
imburdiri,
irratzare
/
ammugronare,
assirbonae,
azanare
| ctr.
ammasedare
Frases
custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre sauvage
Ingresu
to make wild
Ispagnolu
volver silvestre (plantas),
salvaje (animales),
huraño (personas)
Italianu
inselvatichire
Tedescu
verwildern.
ammandronàe, ammandronài , vrb: ammandronare Definitzione
su si fàere o essire mandrone, malu a mòvere a trebballare, a fàere faina
Sinònimos e contràrios
acochinai,
acovardai,
ammandronire,
arraigai,
immandronatzare,
immandronire,
impraitzai
| ctr.
ismandronire
Frases
ti ses ammandronadu ca ses tontu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre paresseux
Ingresu
to make lazy
Ispagnolu
aplatanar,
emperezar
Italianu
impoltronire
Tedescu
faulenzen.
ammandroníre , vrb Definitzione
essire o fàere a mandrone
Sinònimos e contràrios
acochinai,
acovardai,
ammandronae,
apreitzai,
arraigai,
immandronatzare,
impraitzai
| ctr.
smandronaisí
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre paresseux
Ingresu
to make lazy
Ispagnolu
emperezarse
Italianu
impoltronire
Tedescu
faulenzen.
ammarigosàe, ammarigosài , vrb Definitzione
fàghere rànchidu, marigosu
Sinònimos e contràrios
amargai,
irranchidare
| ctr.
indrucai,
indruchire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre amer
Ingresu
to make bitter
Ispagnolu
volver amargo
Italianu
rèndere amaro
Tedescu
bitter machen.
ammudigonàre , vrb: ammutigonare Definitzione
essire mudurcos, de pagos foedhos, abbarrare citios
Sinònimos e contràrios
ammutullonare,
citire
Frases
sa vida de campagnolu che l'aiat unu pagu ammudigonadu ◊ si est ammutigonadu unu pagu e poi si est postu a nàrrere
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre taciturne
Ingresu
to make taciturn
Ispagnolu
ser taciturno
Italianu
rèndere o stare taciturno
Tedescu
schweigsam sein.
annidài, annidàre , vrb: annitare,
nidare 1 Definitzione
fàere netu, límpiu, biancu nidu, fintzes lisu / fai s'annida annida a ccn. = carinnare
Sinònimos e contràrios
allimpiare
| ctr.
acadhotzai,
imbratare,
recòghere
2.
su casu si annidat cun sa pranta de sa manu, fendidhu ◊ potzu andai a dhi fai s'annida annida, a dhi donai unu basidedhu a pobidha mia?(M.Simbula)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre net
Ingresu
to make snow-white
Ispagnolu
limpiar,
hacer cándido
Italianu
rèndere càndido,
pulito
Tedescu
rein machen.
arrèndhede, arrèndhere , vrb: arrendi,
arrèndiri,
rèndhere 1 Definitzione
cèdere is fortzas, su si lassare bínchere, su si giare a bintu / pps. arréndhidu, arresu
Sinònimos e contràrios
allacare 1,
allaventare
/
ammodhiae,
ammollai,
cèdere,
disarcare,
istajire
Frases
no si arrendit mai mancu a sa solloca ◊ mi cherzo arrèndhede a sos crabineris ◊ su molenti miu s'est arréndiu, no ci dha fait prus
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
se rendre,
céder
Ingresu
to surrender
Ispagnolu
rendirse
Italianu
arrèndersi,
cèdere
Tedescu
nachgeben.
arruarzàre , vrb Definitzione
su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau
Sinònimos e contràrios
abriare,
aferare,
agrestare,
eremire,
imburdiri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre sauvage
Ingresu
to make wild
Ispagnolu
enmalecerse
Italianu
inselvatichire
Tedescu
verwildern lassen.
arrusticài , vrb Definitzione
su si fàere areste
Sinònimos e contràrios
agrestare,
irrusticai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre sauvage
Ingresu
to become wild
Ispagnolu
volverse salvaje,
silvestre
Italianu
inselvatichire
Tedescu
verwildern.
assopiài , vrb: atzopiai,
atzopigare,
tzopiai Definitzione
andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos
Sinònimos e contràrios
topiligare,
tzancarrare,
tzanchitai
/
aprapiai,
atopigare,
intopare,
intopire,
irtopiligare
Frases
po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei
2.
in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu
3.
sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre boiteux,
boiter
Ingresu
to limp
Ispagnolu
dejar cojo,
cojear
Italianu
azzoppare,
zoppicare
Tedescu
lahm werden,
hinken.
carrongiài , vrb: acarrongiai*,
corrangiae,
corrognare,
corrongiai,
corrongiare Definitzione
ammurutzulare, atzirbisonare, nau de una cosa a pígiu fine chi a s'usuale est o istat istirada, fàere arrasposu (nau fintzes de cosa chi si asciutat, si àrridat)
Sinònimos e contràrios
afrangillonai,
aggruncire,
apigiare,
arruntzai,
atavellai,
atribuntzire,
frongire,
granculai,
iscrafangiai,
raspinai
Frases
apu carrongiau una folla de làtia cun sa manu po dha pònniri in s'abbruxadura ◊ sa pedhi crua si corròngiat
2.
portat sa fronti corrongiada de pentzamentus ◊ portat sa pedhi de sa faci frunzia, corrongiada che ortigu
Tradutziones
Frantzesu
rendre rugueux
Ingresu
to roughen
Ispagnolu
curtir,
agrietar
Italianu
irruvidire
Tedescu
aufrauhen.
contracambiài, contracambiàre , vrb Definitzione
giare o fàere cosa in càmbiu de o po su chi a unu dhi ant giau o fatu
Sinònimos e contràrios
cumpessare,
cuncambiare,
torrae
Tradutziones
Frantzesu
rendre la pareille
Ingresu
repayment
Ispagnolu
corresponder,
devolver
Italianu
contraccambiare
Tedescu
erwidern.
cungiolvàre , vrb Definitzione
giare dispraxere, fàere una cosa marigosa (che giolva)
Sinònimos e contràrios
agiolvare,
amargurai,
ingiolvare
Tradutziones
Frantzesu
rendre amer,
attrister
Ingresu
to grieve,
to make bitter
Ispagnolu
amargar
Italianu
amareggiare
Tedescu
verbittern.
disgagiài, disgagiàre , vrb: disgazare Definitzione
illorigàresi, fàere impresse, arrennèscere a fàere sa cosa; mandhàreche a unu, bogarechedhu; iscabbúllere a unu de calecunu óbbrigu
Sinònimos e contràrios
illertire,
iscabbúllere,
sbodhicai
/
dipaciare
/
francare,
isumire
Frases
si no ti disgazas no dha finis mai custa cosa
Ètimu
spn.
desgajar
Tradutziones
Frantzesu
se tirer d'affaire,
se rendre libre
Ingresu
to free oneself,
to extricate oneself,
to let off
Ispagnolu
salir,
liberarse
Italianu
districarsi,
disimpegnarsi,
dispensare
Tedescu
sich befreien,
davonkommen,
befreien (+ Akk).