acoltazàre , vrb: acostazare Definition
pònnere is cosas una acanta a s'àtera, a fiancu, acostias apare
Synonyms e antonyms
afiancai 1,
afianzare
Sentences
est totu bene acostazadu chi no si podet mancu mòere
2.
cantos connotu ndh'amus meda mannos, ma sena sa muzere acoltazada! (S.Bertulu)
Etymon
srd.
Translations
French
flanquer
English
to place side by side
Spanish
poner al lado
Italian
affiancare
German
Seite an Seite stellen.
bàndha , nf: banna 1 Definition
parte, foedhandho de logu o de tempus
Synonyms e antonyms
ala,
cherru,
filada,
leada,
parte,
simada
Idioms
csn:
a b., a bandhas (abbandha) = itl. in disparte; fàchere b. a unu = fai is partesas a unu; pònnere, collire cosa a b. = allogai una cosa; a b. de fora, de intro = a sa parti de foras, de aintru; annare, incaminàresi banna de… = andai faci a…; pònneresi a bandha = pònneresi a contu sou; dare bandha una cosa = passai, abbacai, menguare
Sentences
a una bandha e a s'àtera de su caminu bi sunt sos muros de sas tancas ◊ ch'est faladu a sa bandha de Campidanu ◊ a sa bandha de martis, de abrile, de mesaustu, a bandha de sas bàtoro, de mesunote ◊ li est andhau dae bandha de palas
2.
su binu como fintzas in su tzilleri est postu a bandha ◊ mi at mutiu a una bandha e mi at nau cosa ◊ fia teracu ma a sos vinti annos mi ponei a bandha cun d-unu grustu de chentu porcos
3.
de coro no mi poto divertire pro ca no mi dat bandha su dolore ◊ callentura furiosa male chi dat banna in lestresa ◊ sa zente at cumintzau a dare bandha a s'iscuricada, imbisitandhe su mortu
Etymon
itl.
banda
Translations
French
partie,
côté
English
side,
part
Spanish
parte,
lado
Italian
parte,
lato
German
Teil,
Seite.
biradólzu, biradórzu , nm Definition
est su tretu inue si fúrriat su giuo o su tratore, arandho, inue acabbat su terrenu: si narat fintzes solu po su tretu inue acabbat una tula, su tretu de terra chi si portat trebballandho; a logos est unu congiali po piscare e prènnere su mustu imbinandho / fagher b. = fàghere fúrriu, torrare a istare a unu logu, a unu tretu
Synonyms e antonyms
cabitale,
airada,
furriadorzu,
ghirada,
girada
Sentences
sos boes arendhe ant fatu su biradorzu a bolu
Etymon
srd.
Translations
French
tournière
English
unploughed side of a field
Spanish
torna
Italian
pròda,
capezzagna
German
Ufer,
Rand,
Vorgewende.
cabitàle , nm: cabitzabi,
cabitzale,
cabitzali,
capitzale,
cobitzali Definition
conca de un'órdine o giuale de bíngia, de surcu, de una tenta, su tretu a surcu ue acabbat unu terrenu, ue arandho si fúrriat s'arau e su giú a sa fine de sa tula; orrugu o corria de terra in làcana inter unu terrenu e un'àteru; a logos fintzes cosa modhe chi si ponet asuta de sa conca po crocare / èssiri sentza de cabitzabis = istremenadu, meda
Synonyms e antonyms
birada,
biradolzu,
bortadorzu
/
cabidabi
/
cdh. capitzali
Sentences
iscratzendi nci calàt sa conca in su cabitzali de bàsciu fintzas a candu lompiat a su cabitzali de susu ◊ at postu piantinas e matzocas in cabitales e in cheas ◊ fatzat sa carronada acanta a su cabitzabi de sa terra mia! ◊ is brebeis a bortas s'istallant e intrant in terra de lori sartendi cabitzalis allenus
2.
cussu est un'isciogu sentza de cabitzabis
Scientific Terminology
msg
Etymon
ltn.
capitalis
Translations
French
lisière
English
unploughed side of a field
Spanish
cabecera,
besana
Italian
capezzagna
German
Vorgewende.
chérru , nm: chírriu 1,
chirru Definition
donniuna de is partes de una cosa, de unu tretu, de unu logu, fintzes de sa bértula
Synonyms e antonyms
bandha,
bicu,
corru,
leada,
palte
/
cdh. chirrioni
/
arrogu,
corriolu
Idioms
csn:
a chirr'imbesse = a s'imbesse, a cúcuru ficadu; andai de chirru in chirru = de una bandha a s'àtera; girai de chirru in cantoni = innòi e innia, ifatu de su logu, de unu logu a s'àteru; chirru a mie = faci aundi seu dèu; a chirru mancu, drestu, a cherru de aínturu = a manu manca, dereta, a manu de intro; a sos chirros de… = faci a…, a is partis de…; portai a chirru a unu = leare a befe, fàghere a birgonza
Sentences
moviat sos bratzos a dogna cherru ◊ a cussu cherru dhui creschit ónnia arratza de birdura ◊ si est bortau a s'àteru chirru ◊ s'aposentu est friscau de chirru de intro
2.
est muntenindhe sos chírrios de sa fardita ◊ li fit faghindhe sos pannos totu a chírrios ◊ s'últimu chírriu de luna bos imbio
3.
custu est su chírriu de terra ue sunt inferchidas sas raighinas de s'identidade nostra ◊ betaiant laore in chírrios de terra tostada
4.
óminis imbriagus ti ant ispudau, aciotau, portau a chirru cun d-una canna tzerriendudí "su Rei"◊ seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de is chi mi depint dinai!
Surnames and Proverbs
smb:
Chirru
Translations
French
coin,
côté
English
side,
part,
border
Spanish
lado
Italian
lémbo,
lato,
parte
German
Zipfel,
Seite.
codiàna , nf, avb: cogiana,
cojana,
congiana Definition
s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos
Sentences
codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro
2.
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale…
Surnames and Proverbs
smb:
Cojana, Coiana, Coyana
Etymon
srd.
Translations
French
dernier,
derrier,
à la fin,
enfin
English
the last part,
the back side of a thing
Spanish
cola,
fin,
última
Italian
l'ùltima parte,
la parte posterióre di qlcs
German
letzter Teil,
hinterer Teil.
coltàzu , nm: costàgiu,
costazu Definition
totu is costas de una parte de sa carena
Synonyms e antonyms
costíglia
/
costau,
fiancàglia,
fiancu
/
cdh. custàgliu
Idioms
csn:
dolore de costazu = infetu a prummones, prummonite, preurite; avb. a costazu = acanta, a fiancu de pare; sos costazos de su carru = costallas, costanas; drommire totu a unu costazu = drommire chentza pidinos, totu a unu surtu, bene
Sentences
sos costazos de su porcu, salidos, si faghent a piscadura ◊ su babbu fit mortu a càusa de unu dolore de costazu
2.
si sunt agatados a costazu apare e si sunt faedhados ◊ cussas famíllias istant a costazu ◊ "No ndhe tèngio, fémmina!" dhi arrespondhet aperindho sa gennighedha a costàgios po che dhu fàere essire a camminu
Surnames and Proverbs
smb:
Costaggiu
Scientific Terminology
crn
Etymon
srd.
Translations
French
côté
English
side,
ribs
Spanish
costado
Italian
costato,
fianco
German
Seite,
Rippengegend.
còntra 1 , nf: cronta 2,
cronte Definition
logu artu, atza, oru de unu monte ue faet a iscrébigu, fintzes su muru de unu putzu; pedra manna, orroca, muntone de pedra
Synonyms e antonyms
bica,
monte
/
roca
Sentences
sa sírcia àrtziat plena de àcua e tui incarendidí in sa cronta ti miras in funtana ◊ un'ómine ndh'est istupau de una cronta
2.
poita custa cronta chi una dí fiat pani no si lassat prus cumossai? ◊ una perda ndi est arruta de una contra ◊ e cumenti ti dha passas cuendididha in cussas crontas? ◊ iat pensai de pigai a sa cronte po s'impostai a candu passàt calincunu sirbone
Scientific Terminology
slg
Translations
French
contrefort,
falaise à pic
English
edge,
protrusion,
vertical side
Spanish
saliente
Italian
sporgènza,
spónda o paréte a picco,
contraffòrte
German
Vorsprung,
Überhang,
Strebemauer.
costàtu, costàu , nm Definition
in sa carena de su cristianu, de un'animale, totu is costas de una parte; donniuna de is duas bandhas de una cosa cunsideradas in su matessi paris
Synonyms e antonyms
coltazu,
fiancu
Idioms
csn:
a c. = a costazu, acanta, a fiancu; dolori de costau = infetu grave a prummones (in suspu, male de mandronia); pònniri de c. = cun d-unu de sos costazos postu a suta; drommiri totu a unu costau = drommire bene de fàghere unu surtu ebbia
Sentences
su pobidhu fiat a dolore de costau ◊ su sonnu est torrau: mi giru de costau, mi pòngiu a dromí
2.
is poetas fúrinti cicidos in iscannos a costau de pare, prontos a cumenciare ◊ is isposus camminant a costau de pari ◊ ge no at a drommí totu a unu costau!…◊ s'isposa puru portat a unu costau su babbu e a s'àteru su nonnu
Scientific Terminology
crn
Translations
French
côté
English
rib,
side
Spanish
costado,
lado
Italian
costato,
fianco
German
Rippengegend.
cuàciu , nm: culàciu 1,
culatzu,
curatzu Definition
sa parte de fundhu de unu sacu, de un'istrégiu, sa parte comente acabbat calecuna cosa a cugigone, fintzes is úrtimos tempos de una simana, coígiu de cosa; sa parte de fundhu de unu frutu grussu (a sa bandha contrària de su tenaghe), o de cosas che a su cugúmene, sa crucurighedha, e àteru; fintzes culu mannu, grussu
Synonyms e antonyms
cugulloni
Idioms
csn:
su murale de culatzu de canterju = s'úrtima dente, sa de fundhu; culatzu de ojos = me is trempas, sa parti chi essit, apitzus de sa punta de s'ossu, acanta a is ogus (itl. pomèllo); culatzu de sa bentre = budhale, itl. rètto; su cuàciu, su cuacedhu = trastighedhu chi ponent a sa criadura minuda a imboligare su culitu pro che li suspire su píssiu, pro no imbrutare
Sentences
piantinas, sementzas e matzocas ndhe at postu fintzas in culatzos de pinzata ◊ su mànigu li abbarrat in culatzos de buca, no resessit a ingullire ◊ custa calidadi de tamàtiga si púrdiat sempri in su cuàciu ◊ apo collidu unu culatzu de bértula de olia
Surnames and Proverbs
smb:
Culatzu, Culazzu
Scientific Terminology
rbr, crn
Etymon
itl.
culaccio
Translations
French
extrémité,
croupion
English
rump,
side
Spanish
extremidad
Italian
estremità,
codrïóne
German
Ende.
fiàncu , nm Definition
parte e àtera a bandha contrària in sensu destra/manca de una cosa, de un'animale, de una persona, mescamente su tretu acanta a bentre, de is lumbos in susu
Synonyms e antonyms
coltazu,
igiarile
Idioms
csn:
giúghere fiancos = èssiri grassu; giúghere o chèrrere fiancos = tènniri coràgiu, fortza, passiéntzia meda; pònnere fiancos = ingrassai; èssere, istare a f., a fiancos de… = a costazu, acanta a…
Sentences
dèu ti nau chi ei a crepu de fiancus! ◊ fit crependhe in fiancos de su risu chi si at fatu ◊ za ndhe giughet, de fiancos, cussa fémina: rassa che porcu est! ◊ sa robba rassa ponet fiancos ◊ za si los at prenos sos fiancos, sa robba, in cussa bell'erba!…◊ s'animale mascadu si paret a fiancos
2.
Antoni at giutu fiancos, sinono bi ndh'aiat de s'ispèrdere! (G.Ruju)◊ bi cheret fiancos pro suportare a tie!
3.
comente ant a istare a fiancos suo?
Scientific Terminology
crn
Etymon
itl.
Translations
French
côté,
hanche,
flanc
English
side,
hip
Spanish
costado,
lado
Italian
fianco
German
Seite,
Weiche,
Flanke,
Hüfte.
ingrasciàre , vrb prnl: ingrassiare,
ingratziai,
ingratziare Definition
pedire gràtzias, su si betare a pedire calecunu praxere, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu agiummai coment'e pedindho gràtzias
Synonyms e antonyms
avocai,
ingramesciare,
invocai
Sentences
tia Frantzisca si est ingrasciada a Nostra Segnora ◊ ingratziadí a santa Marina ca bis chi sa cosa càmbiat!
Etymon
srd.
Translations
French
gagner les bonnes grâces
English
to get on the right side of
Spanish
ganarse,
cautivarse
Italian
ingraziarsi
German
sich beliebt machen.
làdos , nm: ladu 1,
ladus,
lau 2,
laus Definition
su mesu, una metade, nau pruschetotu de un'animale bochitu po sa petza: est foedhu chi no càmbiat de su sing. a su pl.
Synonyms e antonyms
costazu,
mesu
Idioms
csn:
segare, fàghere a lados = segare in duos mesos zustos un'animale mortu; faisí a ladus po unu = fàgheresi a cantos pro unu; ladu mancu, ladu drestu = costazu de manca, costazu de dresta; passai a ladu de una cosa = a un'ala, a largu; pastore a ladus de frutu = pastore a part'e frutu, dividindhe su frutu a mesapare; sorres, frades de unu lados = concóinus, fillus de su própiu babbu e diferenti mama, o de sa própiu mama e diferenti babbu; frasca per lados = genia de frastimu malu (iat a bolli nàrriri "anchi ti ndi portint a bidha mortu"), ma nau in cobertantza po nàrriri fintzas "no mi nd'importat própiu nudha", = su pisci a sodhu mi ponis!…
Sentences
iant orrostiu unu lados de su magiolu ◊ cussu crabitu seghidedhu in duus, e unu laus mandincedhu a cussa fémina ◊ si ant garrigau unu ladus de su porcu perómine ◊ tronos e lampos pariat chi cheriant isperrare sa terra in duos lados ◊ sa paràlisi li at leadu su lados mancu ◊ cussu si chenat unu lados intreu de noedhu! ◊ apu comporau unu ladus de boe ◊ de su bochisorzu nd'amus infertu unu lados in donz'ispidu pro l'arrustire
2.
li pendhet sa bértula a unu ladus ◊ prammizendhe dae sa sedha si sebestaiat su campusantu betzu a bàtoro lados
3.
at pigau brobeis e crabas a lau de frutu
Etymon
ltn.
latus
Translations
French
côté,
moitié
English
side,
half
Spanish
lado,
mitad
Italian
lato,
metà,
mezzèna
German
Hälfte.
pàlte , nf: parte,
parti Definition
de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha
Synonyms e antonyms
arressioni,
arrogu,
bículu,
istallada,
partzida
/
aba,
bandha
/
cdh. palti
| ctr.
totu
Idioms
csn:
sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie
Sentences
una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos
2.
míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti!
3.
su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis
4.
passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari
5.
notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua
6.
abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare
7.
pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone)
8.
babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana
Surnames and Proverbs
smb:
Partis
Etymon
ltn.
parte(m)
Translations
French
part,
partie,
côté
English
part,
side
Spanish
porción,
parte,
lado
Italian
porzióne,
quòta,
parte,
lato
German
Teil,
Seite.
pertesàre , vrb Definition
perricare o abbetiare po interessu, torracontu, fàere o su si fàere sa parte, is partes (aus. àere)
Translations
French
prendre parti pour qqn.qqch
English
to side (with)
Spanish
tonar partido (por)
Italian
parteggiare
German
Partei nehmen.
setziòne, setziòni , nf Definition
parte de ccn. cosa (es. de unu libbru, de un'argumentu, de unu partiu – e cun custu significau fintzes logu de riunione de is iscritos o sótzios de unu partiu o àtera organizatzione); genia de figura chi arresurtat de comente si segat ccn. cosa in sa parte segada
Translations
French
section
English
section,
division,
side
Spanish
sección
Italian
sezióne
German
Abschnitt,
Sektion,
Schnitt.