Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

acoltazàre , vrb: acostazare Definitzione pònnere is cosas una acanta a s'àtera, a fiancu, acostias apare Sinònimos e contràrios afiancai 1, afianzare Frases est totu bene acostazadu chi no si podet mancu mòere 2. cantos connotu ndh'amus meda mannos, ma sena sa muzere acoltazada! (S.Bertulu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu flanquer Ingresu to place side by side Ispagnolu poner al lado Italianu affiancare Tedescu Seite an Seite stellen.

bàndha , nf: banna 1 Definitzione parte, foedhandho de logu o de tempus Sinònimos e contràrios ala, cherru, filada, leada, parte, simada Maneras de nàrrere csn: a b., a bandhas (abbandha) = itl. in disparte; fàchere b. a unu = fai is partesas a unu; pònnere, collire cosa a b. = allogai una cosa; a b. de fora, de intro = a sa parti de foras, de aintru; annare, incaminàresi banna de… = andai faci a…; pònneresi a bandha = pònneresi a contu sou; dare bandha una cosa = passai, abbacai, menguare Frases a una bandha e a s'àtera de su caminu bi sunt sos muros de sas tancas ◊ ch'est faladu a sa bandha de Campidanu ◊ a sa bandha de martis, de abrile, de mesaustu, a bandha de sas bàtoro, de mesunote ◊ li est andhau dae bandha de palas 2. su binu como fintzas in su tzilleri est postu a bandha ◊ mi at mutiu a una bandha e mi at nau cosa ◊ fia teracu ma a sos vinti annos mi ponei a bandha cun d-unu grustu de chentu porcos 3. de coro no mi poto divertire pro ca no mi dat bandha su dolore ◊ callentura furiosa male chi dat banna in lestresa ◊ sa zente at cumintzau a dare bandha a s'iscuricada, imbisitandhe su mortu Ètimu itl. banda Tradutziones Frantzesu partie, côté Ingresu side, part Ispagnolu parte, lado Italianu parte, lato Tedescu Teil, Seite.

biradólzu, biradórzu , nm Definitzione est su tretu inue si fúrriat su giuo o su tratore, arandho, inue acabbat su terrenu: si narat fintzes solu po su tretu inue acabbat una tula, su tretu de terra chi si portat trebballandho; a logos est unu congiali po piscare e prènnere su mustu imbinandho / fagher b. = fàghere fúrriu, torrare a istare a unu logu, a unu tretu Sinònimos e contràrios cabitale, airada, furriadorzu, ghirada, girada Frases sos boes arendhe ant fatu su biradorzu a bolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tournière Ingresu unploughed side of a field Ispagnolu torna Italianu pròda, capezzagna Tedescu Ufer, Rand, Vorgewende.

cabitàle , nm: cabitzabi, cabitzale, cabitzali, capitzale, cobitzali Definitzione conca de un'órdine o giuale de bíngia, de surcu, de una tenta, su tretu a surcu ue acabbat unu terrenu, ue arandho si fúrriat s'arau e su giú a sa fine de sa tula; orrugu o corria de terra in làcana inter unu terrenu e un'àteru; a logos fintzes cosa modhe chi si ponet asuta de sa conca po crocare / èssiri sentza de cabitzabis = istremenadu, meda Sinònimos e contràrios birada, biradolzu, bortadorzu / cabidabi / cdh. capitzali Frases iscratzendi nci calàt sa conca in su cabitzali de bàsciu fintzas a candu lompiat a su cabitzali de susu ◊ at postu piantinas e matzocas in cabitales e in cheas ◊ fatzat sa carronada acanta a su cabitzabi de sa terra mia! ◊ is brebeis a bortas s'istallant e intrant in terra de lori sartendi cabitzalis allenus 2. cussu est un'isciogu sentza de cabitzabis Terminologia iscientìfica msg Ètimu ltn. capitalis Tradutziones Frantzesu lisière Ingresu unploughed side of a field Ispagnolu cabecera, besana Italianu capezzagna Tedescu Vorgewende.

chérru , nm: chírriu 1, chirru Definitzione donniuna de is partes de una cosa, de unu tretu, de unu logu, fintzes de sa bértula Sinònimos e contràrios bandha, bicu, corru, leada, palte / cdh. chirrioni / arrogu, corriolu Maneras de nàrrere csn: a chirr'imbesse = a s'imbesse, a cúcuru ficadu; andai de chirru in chirru = de una bandha a s'àtera; girai de chirru in cantoni = innòi e innia, ifatu de su logu, de unu logu a s'àteru; chirru a mie = faci aundi seu dèu; a chirru mancu, drestu, a cherru de aínturu = a manu manca, dereta, a manu de intro; a sos chirros de… = faci a…, a is partis de…; portai a chirru a unu = leare a befe, fàghere a birgonza Frases moviat sos bratzos a dogna cherru ◊ a cussu cherru dhui creschit ónnia arratza de birdura ◊ si est bortau a s'àteru chirru ◊ s'aposentu est friscau de chirru de intro 2. est muntenindhe sos chírrios de sa fardita ◊ li fit faghindhe sos pannos totu a chírrios ◊ s'últimu chírriu de luna bos imbio 3. custu est su chírriu de terra ue sunt inferchidas sas raighinas de s'identidade nostra ◊ betaiant laore in chírrios de terra tostada 4. óminis imbriagus ti ant ispudau, aciotau, portau a chirru cun d-una canna tzerriendudí "su Rei"◊ seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de is chi mi depint dinai! Sambenados e Provèrbios smb: Chirru Tradutziones Frantzesu coin, côté Ingresu side, part, border Ispagnolu lado Italianu lémbo, lato, parte Tedescu Zipfel, Seite.

codiàna , nf, avb: cogiana, cojana, congiana Definitzione s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos Frases codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro 2. s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale… Sambenados e Provèrbios smb: Cojana, Coiana, Coyana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dernier, derrier, à la fin, enfin Ingresu the last part, the back side of a thing Ispagnolu cola, fin, última Italianu l'ùltima parte, la parte posterióre di qlcs Tedescu letzter Teil, hinterer Teil.

coltàzu , nm: costàgiu, costazu Definitzione totu is costas de una parte de sa carena Sinònimos e contràrios costíglia / costau, fiancàglia, fiancu / cdh. custàgliu Maneras de nàrrere csn: dolore de costazu = infetu a prummones, prummonite, preurite; avb. a costazu = acanta, a fiancu de pare; sos costazos de su carru = costallas, costanas; drommire totu a unu costazu = drommire chentza pidinos, totu a unu surtu, bene Frases sos costazos de su porcu, salidos, si faghent a piscadura ◊ su babbu fit mortu a càusa de unu dolore de costazu 2. si sunt agatados a costazu apare e si sunt faedhados ◊ cussas famíllias istant a costazu ◊ "No ndhe tèngio, fémmina!" dhi arrespondhet aperindho sa gennighedha a costàgios po che dhu fàere essire a camminu Sambenados e Provèrbios smb: Costaggiu Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu côté Ingresu side, ribs Ispagnolu costado Italianu costato, fianco Tedescu Seite, Rippengegend.

còntra 1 , nf: cronta 2, cronte Definitzione logu artu, atza, oru de unu monte ue faet a iscrébigu, fintzes su muru de unu putzu; pedra manna, orroca, muntone de pedra Sinònimos e contràrios bica, monte / roca Frases sa sírcia àrtziat plena de àcua e tui incarendidí in sa cronta ti miras in funtana ◊ un'ómine ndh'est istupau de una cronta 2. poita custa cronta chi una dí fiat pani no si lassat prus cumossai? ◊ una perda ndi est arruta de una contra ◊ e cumenti ti dha passas cuendididha in cussas crontas? ◊ iat pensai de pigai a sa cronte po s'impostai a candu passàt calincunu sirbone Terminologia iscientìfica slg Tradutziones Frantzesu contrefort, falaise à pic Ingresu edge, protrusion, vertical side Ispagnolu saliente Italianu sporgènza, spónda o paréte a picco, contraffòrte Tedescu Vorsprung, Überhang, Strebemauer.

costàtu, costàu , nm Definitzione in sa carena de su cristianu, de un'animale, totu is costas de una parte; donniuna de is duas bandhas de una cosa cunsideradas in su matessi paris Sinònimos e contràrios coltazu, fiancu Maneras de nàrrere csn: a c. = a costazu, acanta, a fiancu; dolori de costau = infetu grave a prummones (in suspu, male de mandronia); pònniri de c. = cun d-unu de sos costazos postu a suta; drommiri totu a unu costau = drommire bene de fàghere unu surtu ebbia Frases su pobidhu fiat a dolore de costau ◊ su sonnu est torrau: mi giru de costau, mi pòngiu a dromí 2. is poetas fúrinti cicidos in iscannos a costau de pare, prontos a cumenciare ◊ is isposus camminant a costau de pari ◊ ge no at a drommí totu a unu costau!…◊ s'isposa puru portat a unu costau su babbu e a s'àteru su nonnu Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu côté Ingresu rib, side Ispagnolu costado, lado Italianu costato, fianco Tedescu Rippengegend.

cuàciu , nm: culàciu 1, culatzu, curatzu Definitzione sa parte de fundhu de unu sacu, de un'istrégiu, sa parte comente acabbat calecuna cosa a cugigone, fintzes is úrtimos tempos de una simana, coígiu de cosa; sa parte de fundhu de unu frutu grussu (a sa bandha contrària de su tenaghe), o de cosas che a su cugúmene, sa crucurighedha, e àteru; fintzes culu mannu, grussu Sinònimos e contràrios cugulloni Maneras de nàrrere csn: su murale de culatzu de canterju = s'úrtima dente, sa de fundhu; culatzu de ojos = me is trempas, sa parti chi essit, apitzus de sa punta de s'ossu, acanta a is ogus (itl. pomèllo); culatzu de sa bentre = budhale, itl. rètto; su cuàciu, su cuacedhu = trastighedhu chi ponent a sa criadura minuda a imboligare su culitu pro che li suspire su píssiu, pro no imbrutare Frases piantinas, sementzas e matzocas ndhe at postu fintzas in culatzos de pinzata ◊ su mànigu li abbarrat in culatzos de buca, no resessit a ingullire ◊ custa calidadi de tamàtiga si púrdiat sempri in su cuàciu ◊ apo collidu unu culatzu de bértula de olia Sambenados e Provèrbios smb: Culatzu, Culazzu Terminologia iscientìfica rbr, crn Ètimu itl. culaccio Tradutziones Frantzesu extrémité, croupion Ingresu rump, side Ispagnolu extremidad Italianu estremità, codrïóne Tedescu Ende.

fiàncu , nm Definitzione parte e àtera a bandha contrària in sensu destra/manca de una cosa, de un'animale, de una persona, mescamente su tretu acanta a bentre, de is lumbos in susu Sinònimos e contràrios coltazu, igiarile Maneras de nàrrere csn: giúghere fiancos = èssiri grassu; giúghere o chèrrere fiancos = tènniri coràgiu, fortza, passiéntzia meda; pònnere fiancos = ingrassai; èssere, istare a f., a fiancos de… = a costazu, acanta a… Frases dèu ti nau chi ei a crepu de fiancus! ◊ fit crependhe in fiancos de su risu chi si at fatu ◊ za ndhe giughet, de fiancos, cussa fémina: rassa che porcu est! ◊ sa robba rassa ponet fiancos ◊ za si los at prenos sos fiancos, sa robba, in cussa bell'erba!…◊ s'animale mascadu si paret a fiancos 2. Antoni at giutu fiancos, sinono bi ndh'aiat de s'ispèrdere! (G.Ruju)◊ bi cheret fiancos pro suportare a tie! 3. comente ant a istare a fiancos suo? Terminologia iscientìfica crn Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu côté, hanche, flanc Ingresu side, hip Ispagnolu costado, lado Italianu fianco Tedescu Seite, Weiche, Flanke, Hüfte.

ingrasciàre , vrb prnl: ingrassiare, ingratziai, ingratziare Definitzione pedire gràtzias, su si betare a pedire calecunu praxere, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu agiummai coment'e pedindho gràtzias Sinònimos e contràrios avocai, ingramesciare, invocai Frases tia Frantzisca si est ingrasciada a Nostra Segnora ◊ ingratziadí a santa Marina ca bis chi sa cosa càmbiat! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gagner les bonnes grâces Ingresu to get on the right side of Ispagnolu ganarse, cautivarse Italianu ingraziarsi Tedescu sich beliebt machen.

làdos , nm: ladu 1, ladus, lau 2, laus Definitzione su mesu, una metade, nau pruschetotu de un'animale bochitu po sa petza: est foedhu chi no càmbiat de su sing. a su pl. Sinònimos e contràrios costazu, mesu Maneras de nàrrere csn: segare, fàghere a lados = segare in duos mesos zustos un'animale mortu; faisí a ladus po unu = fàgheresi a cantos pro unu; ladu mancu, ladu drestu = costazu de manca, costazu de dresta; passai a ladu de una cosa = a un'ala, a largu; pastore a ladus de frutu = pastore a part'e frutu, dividindhe su frutu a mesapare; sorres, frades de unu lados = concóinus, fillus de su própiu babbu e diferenti mama, o de sa própiu mama e diferenti babbu; frasca per lados = genia de frastimu malu (iat a bolli nàrriri "anchi ti ndi portint a bidha mortu"), ma nau in cobertantza po nàrriri fintzas "no mi nd'importat própiu nudha", = su pisci a sodhu mi ponis!… Frases iant orrostiu unu lados de su magiolu ◊ cussu crabitu seghidedhu in duus, e unu laus mandincedhu a cussa fémina ◊ si ant garrigau unu ladus de su porcu perómine ◊ tronos e lampos pariat chi cheriant isperrare sa terra in duos lados ◊ sa paràlisi li at leadu su lados mancu ◊ cussu si chenat unu lados intreu de noedhu! ◊ apu comporau unu ladus de boe ◊ de su bochisorzu nd'amus infertu unu lados in donz'ispidu pro l'arrustire 2. li pendhet sa bértula a unu ladus ◊ prammizendhe dae sa sedha si sebestaiat su campusantu betzu a bàtoro lados 3. at pigau brobeis e crabas a lau de frutu Ètimu ltn. latus Tradutziones Frantzesu côté, moitié Ingresu side, half Ispagnolu lado, mitad Italianu lato, metà, mezzèna Tedescu Hälfte.

pàlte , nf: parte, parti Definitzione de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha Sinònimos e contràrios arressioni, arrogu, bículu, istallada, partzida / aba, bandha / cdh. palti | ctr. totu Maneras de nàrrere csn: sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie Frases una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos 2. míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti! 3. su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis 4. passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari 5. notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua 6. abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare 7. pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone) 8. babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana Sambenados e Provèrbios smb: Partis Ètimu ltn. parte(m) Tradutziones Frantzesu part, partie, côté Ingresu part, side Ispagnolu porción, parte, lado Italianu porzióne, quòta, parte, lato Tedescu Teil, Seite.

pertesàre , vrb Definitzione perricare o abbetiare po interessu, torracontu, fàere o su si fàere sa parte, is partes (aus. àere) Tradutziones Frantzesu prendre parti pour qqn.qqch Ingresu to side (with) Ispagnolu tonar partido (por) Italianu parteggiare Tedescu Partei nehmen.

setziòne, setziòni , nf Definitzione parte de ccn. cosa (es. de unu libbru, de un'argumentu, de unu partiu – e cun custu significau fintzes logu de riunione de is iscritos o sótzios de unu partiu o àtera organizatzione); genia de figura chi arresurtat de comente si segat ccn. cosa in sa parte segada Tradutziones Frantzesu section Ingresu section, division, side Ispagnolu sección Italianu sezióne Tedescu Abschnitt, Sektion, Schnitt.

«« Torra a chircare