Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

allacanài 1 , vrb: allacanare 1, allacanari, lacanare Definitzione tènnere is làcanas acanta de pare, nau de logu e proprietàrios; betare apare cosas foedhandho Sinònimos e contràrios alindare, aorare, atremenai, stremenai Frases is terras suas allàcanant a sartu de un'àtera bidha 2. isse est imbreacu e sos cumpantzos rident a totu su chi est allacananne ◊ unu chi iscriet, si no istat atentu, nche potet essire in contos torratos a contare o istare allacananne nudha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu confiner Ingresu to border (on) Ispagnolu lindar, confinar Italianu confinare (èssere confinanti) Tedescu grenzen.

chérru , nm: chírriu 1, chirru Definitzione donniuna de is partes de una cosa, de unu tretu, de unu logu, fintzes de sa bértula Sinònimos e contràrios bandha, bicu, corru, leada, palte / cdh. chirrioni / arrogu, corriolu Maneras de nàrrere csn: a chirr'imbesse = a s'imbesse, a cúcuru ficadu; andai de chirru in chirru = de una bandha a s'àtera; girai de chirru in cantoni = innòi e innia, ifatu de su logu, de unu logu a s'àteru; chirru a mie = faci aundi seu dèu; a chirru mancu, drestu, a cherru de aínturu = a manu manca, dereta, a manu de intro; a sos chirros de… = faci a…, a is partis de…; portai a chirru a unu = leare a befe, fàghere a birgonza Frases moviat sos bratzos a dogna cherru ◊ a cussu cherru dhui creschit ónnia arratza de birdura ◊ si est bortau a s'àteru chirru ◊ s'aposentu est friscau de chirru de intro 2. est muntenindhe sos chírrios de sa fardita ◊ li fit faghindhe sos pannos totu a chírrios ◊ s'últimu chírriu de luna bos imbio 3. custu est su chírriu de terra ue sunt inferchidas sas raighinas de s'identidade nostra ◊ betaiant laore in chírrios de terra tostada 4. óminis imbriagus ti ant ispudau, aciotau, portau a chirru cun d-una canna tzerriendudí "su Rei"◊ seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de is chi mi depint dinai! Sambenados e Provèrbios smb: Chirru Tradutziones Frantzesu coin, côté Ingresu side, part, border Ispagnolu lado Italianu lémbo, lato, parte Tedescu Zipfel, Seite.

cugullòni, cugulòni , nm Definitzione su culatzu de unu sacu, de un'arretza, su tretu prus in fundhu, e fintzes cugigone, bicu de unu trastu, a logos sa punta de sa nàdiga / fai a cugulloni = pinnigare, fàghere a pínniga, torrare a pagu Sinònimos e contràrios cuàciu / chizolu, chizone, cungoni Frases nci at istichiu un'imbodhiàmini unu cugulloni de su mantalafu ◊ pigadhu a su cugulloni su lantzoru, ca dhu piegaus! 2. ant marrau, scraminau, purgau, cérriu, iscedatzau, furriau a s'imbressi e cumpudau fintzas in is cugulonis (F.Onnis) Ètimu spn. cogujón Tradutziones Frantzesu coin, bout, pan Ingresu border Ispagnolu borde Italianu lémbo Tedescu Zipfel.

frontièra , nf Definitzione sa làcana de un'istadu Sinònimos e contràrios làcana, trèmena Tradutziones Frantzesu frontière Ingresu border Ispagnolu frontera Italianu frontièra Tedescu Grenze.

làcana , nf: làcara, làcuna 1, làgana Definitzione tretu ue totu ororu si benint apare possessos, terrenos de meres diferentes, sartos, territórios de bidhas o istados diferentes; totu su chi si ponet a singiale de comente acabbat una propiedade e ndhe cumènciat un'àtera (cresura, surcu, trèmene, muru o àteru): in ccn. logu, làgana podet èssere fintzes una genia de buidu o forada inue apaulat abba in is orrocas Sinònimos e contràrios afrontadura, afrontatzione, aprontu, giurecongru, lacanera, líbide, sinnas, trèmena Maneras de nàrrere csn: èssere a làcanas apare = lacanantes, acanta; pedra de làcana = mulloni; làcana a… = acurtzu, acanta a… (nadu fintzas de tempus); pònnere sa làcana = sinnalare ue colat sa làcana tra unu logu e un'àteru; sartai sa làcana (in cobertantza) = isazerare Frases su carru mi portat fintzas a intru de làcana de cussa bidha ◊ si ant divisu sa terra e che fint ponindhe sa làcana ◊ is maladias parint tristesa sentza de làcunas ◊ in sa làgana de sa vida iscurtant su murrunzu de sa morte (G.Brocca)◊ is terras fiant in sa làcara da Samassi e Sadhori 2. che fit a làcana a s'atonzu ◊ e tanti gei seus làcaras apari!… 3. una làgana de prantu a s'ànima istudat su sídiu Sambenados e Provèrbios smb: Lacana Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu limite Ingresu border Ispagnolu confín, límite Italianu confine Tedescu Grenze.

lacanàre , vrb: allacanai* 1 Definitzione tènnere is làcanas acanta de pare; pònnere làcanas, serrare una terra, unu possessu; betare apare cosas foedhandho Sinònimos e contràrios alindare, aorare, atremenai, serrai, stremenai Frases ue su sole làcanat s'arrivu de su lugore sou lenu lenu 2. bideit in sos terrinos de Malosu un'iscuadra de ómines lacanendhe cun muredhos de pedra 3. ma it'est chi so narendhe, it'est chi so lacanandhe?! ◊ sos pitzinnos ant dassau su mannedhu lacananne Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu confiner, toucher Ingresu to border Ispagnolu confinar, lindar, acotar Italianu confinare Tedescu grenzen, abgrenzen.

orulàre 1 , vrb Definitzione fàere o cosire s'oru de unu trastu, orrolare, fàere s'oru de css. cosa Sinònimos e contràrios apojai 1, avoretai, impovai, orire, orivetai, orizare, orrollare | ctr. isorulare Frases est orulendhe sa munnedha in coas ◊ totu sas bestimentas cherent oruladas pro no s'irburzare ◊ sunt orulandhe sas casadina Ètimu ltn. *orulare Tradutziones Frantzesu ourler Ingresu to border Ispagnolu orillar, dobladillar Italianu orlare Tedescu säumen.

píssu 1 , nm: pitu, pitzu 2 Definitzione sa buca de dónnia genia de pigione; css. cosa chi faet o abbarrat a punta; foedhandho de ccn., su fàere chi tenet, a poderiu, a prepoténtzia / formica pitzirúvia = una calidade de formiga, a conca orrúbia Sinònimos e contràrios bicu, bículu 1, pítiche, pítuli / ispuntone 1, punta 1 Maneras de nàrrere csn: cocòi de pitzus, trabballau a pitz'e unga = piu, pane fatu totu a bicos; segai su pitzu a ccn. = irmurràrelu, smurrai s'atrevimentu; èssiri o torrai a pitzu calau = tristu, dispiàghidu, abbirgonzadu; portai su fuedhu in pitzedhu de língua = chi paret própriu de l'ammentare, ca s'ischit, e però no si resessit a lu nàrrere, no benit Frases su sabbateri teniat unu papagallu mannu: portàt unu pissu chi Deus ndi campit! ◊ su puzonedhu aperit su pitu e che picat su bucone ◊ sa columba bodhit una chima de oliba e lia ghirat in su pitu, a Noè ◊ e comenti seu? su pitzu sanu e sa coa segada! ◊ pudhas e anates sont afainatas dae unu bicu a s'àteru acapitanne fenu chin su pitzu 2. unu pitzu de s'artari ◊ sos pitos de su monte ◊ suta de una fasche de sida e fozisina si semeschiaiat unu pitu de zancheta 3. tropu pitzu tenit, cussa fémina! Sambenados e Provèrbios smb: Pitzus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bec, pointe, coin Ingresu beak, border, point Ispagnolu pico Italianu bécco, punta, lémbo Tedescu Schnabel, Spitze, Zipfel.

raína , nf Definitzione tretu artu meda de orroca, oru de orrocas artas Sinònimos e contràrios conchile, ibba, ispéntimu, ispérruma, scabiossu, trabentu Frases dae punta de sa raina bio su mare de Bosa ◊ s'abbilastru bolat sempre in sas alturas, si pasat in sas rainas ◊ si ch'est betadu dae una raina ◊ ch'est toruladu in sas rainas finas a sa banchina de s'istradone Terminologia iscientìfica slg Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu bord, crête, précipice Ingresu border, precipice, crest Ispagnolu borde, cresta Italianu ciglióne, precipìzio, crésta Tedescu Abgrund, Schlucht.

trèmena , nf, nm: trèmene, trèmmene, trèmini 1, trèmmini Definitzione su tretu o línia ue totu si benint apare duos possessos de diferente mere e fintzes solu oru de fora de unu logu; tretu inue su terrenu si che abbàsciat totinduna, faet coment'e riartzu, cosa chi in logos de monte bortas meda est fintzes sa làcana inter duos possessos de diferente mere, làcana calada / sartai is trèminis = essire dae trèmenes, dae sos límites suos, fàghere o nàrrere prus de su chi est deghile a fàghere chentza ofèndhere o pitigare s'àteru; èssi trèmini a… = a làcana a… Sinònimos e contràrios afrontadura, afrontatzione, aprontu, bancu 1, làcana, líbide / iscrapa, riartzu, tele, tèrema, trempa Frases liera che su bentu, passendu dogna trèmini, de sa terra mia bai, o bella paxi! (Danese)◊ s'universu sentza de trèmini mi lassat afrigiu ◊ vois sezis acante de che colare sos trèmenes de frades vostros ◊ non depes iscostiare sos trèmenes de su vichinu tuo! (Bb)◊ Giuliedhu tenet sa tanca a trèmene cun is Sèlegas 2. una trèmena chena fundhu in su mare ◊ su cabadhu che at ghetau sos isposos a su trèmene ◊ cun s'ira de s'abba chi at fatu che at faladu trèmenes ◊ in s'istradone bi at unu muraglione subra de una trèmena de unos sete metres 3. no cumenceus a sartai is trèminis, ita tiàulu! Terminologia iscientìfica slg Ètimu ltn. termen Tradutziones Frantzesu limite Ingresu border Ispagnolu límite Italianu confine Tedescu Grenze.