arrànda , nf: arrandha,
arrenda 1,
randha Definitzione
genia de tessíngiu a lascu chi si ponet po bellesa / arranda de su carrúciu = s'imbastimentu de sas tàulas de sa morisca (si podet bídere bene meda candho sa tàula est sica cun sa purpa prudigada)
Sinònimos e contràrios
arrandíliu,
intradò,
randhadu,
trina 1
Frases
in palas de su monti mi setzu a fai arranda…◊ cust'arrenda dh'at fata cia Pepina po sa crerència ◊ de is brúcius essint is arrendas de is polànias
Terminologia iscientìfica
ts
Ètimu
spn.
randa
Tradutziones
Frantzesu
dentelle
Ingresu
lacework
Ispagnolu
encaje
Italianu
merlétto,
trina
Tedescu
Spitze.
intradò , nm: intredò,
introdou,
introrò Definitzione
genia de tessíngiu a lascu (fatu a màchina, industriale) chi si ponet po bellesa prus che àteru in órulos de bestimentu
Sinònimos e contràrios
arranda,
randíliu,
trina 1
Frases
si at postu su bistiri prus bellu, cussu de velludu cun s'intredò biancu (M.A.Cappai)◊ a su postu de su chipurru a sa camisa che dhi ant postu custu introdò
Terminologia iscientìfica
ts
Tradutziones
Frantzesu
dentelle
Ingresu
lace
Ispagnolu
encaje
Italianu
pizzo
Tedescu
Spitze.
ispitàre , vrb: spiciai Definitzione
ispuntare, segare is puntas, su pitzu; bogare in croba o fai de pruàcia sa bide; segare unu bículu de su corgiolu a sa castàngia po dha pònnere a còere
Sinònimos e contràrios
ispitighedhare,
ispuntai,
pitare,
trapare
Frases
ca devet sas perdijas ispilire no s'ispitet sas úngias de sa manu! ◊ sa limba, si la zughes longa, ispitadila!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épointer,
couper le bout,
inciser
Ingresu
to blunt,
to slit
Ispagnolu
despuntar,
incidir
Italianu
spuntare,
incìdere
Tedescu
die Spitze abbrechen,
einschneiden.
ispuntài , vrb: ispuntare,
spuntai Definitzione
segare is puntas, segare o guastare sa punta, tocare su binu nou; bogare cosa posta a punghidura; cumenciare a bogare, a essire sa punta; rfl. nau de is binos, essire aghedos, guastos
Sinònimos e contràrios
ispitare,
scomai
/
essire
/
achedare 1
| ctr.
acuciai
Frases
in binza semus ispuntendhe sa bide ◊ a faedhare male ses avesu: sa limma ti la deves ispuntare! (V.Congias)
3.
in Sardigna no passat dí chi no ispuntit unu frori de una mata
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épointer
Ingresu
to blunt,
to cut the tip off,
to come up,
to become sour
Ispagnolu
despuntar,
aparecer,
agriarse
Italianu
spuntare
Tedescu
die Spitze abbrechen.
píssu 1 , nm: pitu,
pitzu 2 Definitzione
sa buca de dónnia genia de pigione; css. cosa chi faet o abbarrat a punta; foedhandho de ccn., su fàere chi tenet, a poderiu, a prepoténtzia / formica pitzirúvia = una calidade de formiga, a conca orrúbia
Sinònimos e contràrios
bicu,
bículu 1,
pítiche,
pítuli
/
ispuntone 1,
punta 1
Maneras de nàrrere
csn:
cocòi de pitzus, trabballau a pitz'e unga = piu, pane fatu totu a bicos; segai su pitzu a ccn. = irmurràrelu, smurrai s'atrevimentu; èssiri o torrai a pitzu calau = tristu, dispiàghidu, abbirgonzadu; portai su fuedhu in pitzedhu de língua = chi paret própriu de l'ammentare, ca s'ischit, e però no si resessit a lu nàrrere, no benit
Frases
su sabbateri teniat unu papagallu mannu: portàt unu pissu chi Deus ndi campit! ◊ su puzonedhu aperit su pitu e che picat su bucone ◊ sa columba bodhit una chima de oliba e lia ghirat in su pitu, a Noè ◊ e comenti seu? su pitzu sanu e sa coa segada! ◊ pudhas e anates sont afainatas dae unu bicu a s'àteru acapitanne fenu chin su pitzu
2.
unu pitzu de s'artari ◊ sos pitos de su monte ◊ suta de una fasche de sida e fozisina si semeschiaiat unu pitu de zancheta
3.
tropu pitzu tenit, cussa fémina!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pitzus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bec,
pointe,
coin
Ingresu
beak,
border,
point
Ispagnolu
pico
Italianu
bécco,
punta,
lémbo
Tedescu
Schnabel,
Spitze,
Zipfel.
púnta , nf Definitzione
tretu de calecuna cosa in sa parte prus fine o chi arresurtat prus antibitzada a denanti, adatu a intrare, a púnghere, a istampare, a marcare, o fintzes comente acabbat andhandho e impiticandho; foedhandho de logu, tretu chi essit, su puntu prus artu de montes, montigos, matas, erbas e àteru / min. puntighedha, puntirighita (fintzes in su sensu de punta prus arta de una mata)
Sinònimos e contràrios
cabu,
càbudu,
coatza
/
bica,
ispuntone 1
Maneras de nàrrere
csn:
in p. o a p. de mesunoti, de mesudie = tochendhe mesunote, tochendhe mesudie; èssere a p. a…, in p. a… = acanta acanta a…; cúrrere o andhare a punt'a subra, a punt'in susu, a punt'in giosso = artziai, calai; èssiri che pilloni in p. de pértia = deretu a tucare; pònnere, èssere in puntirighita = in pitzirighedhu, a orighedhu; zúghere s'ou in punta (nau de is pudhas) = èssiri acanta a criai; sa p. de s'ama = is pegus chi funti prus a innantis caminendi; p. de billete = una pariga de arrigas, unus cantu fuedhus iscritus po ccn.; p. de bonu coro = unu pagu de bonugoro; una p. de sabi =un'apenas, una pitzigadedha; pònnere una cosa de p. = cun sa punta faci aundi depit andai o sètziri, fèrriri, intrai; èssere o pònneresi de p., de p. e de ata = andhare in contràriu, learesila cun arrennegu, a s'airada; pònnere duos p. apare = unu contras de s'àteru; èssere p. e p., bogare p. cun ccn., èssere a p. apare = èssiri a bétia apari, chentza la dare in bínchida s'unu a s'àteru, s'unu contras a s'àteru; andhare a punta in altu cun ccn. = pònneresi de punta, andhàreli o essíreli contràriu, fàghere a poderiu; leare a ccn. de punta = leàrelu in malas, andhàreli in contràriu chentza tzèdere nudha; punt'e pei = falada de pè, corpu dadu de punta cun su pè cartadu (sa punta de su pei = s'ala de sos pódhighes)
Frases
de s'úrtimu fogone no si sebertaiat sa punta de su trenu ◊ sa punta de sa pinna est guasta ◊ sa punta de sa lepa est prus segante ◊ sa punta de su trapanti bintrat de prus in cosa modhi
2.
sas puntas de sos montes prus artos sunt totu niadas ◊ miraiat da'una punta a s'àtera, in montes ◊ su triàngulu est una frigura prana a tres puntas ◊ s'àrbure che zughet sa figu cota in punta ◊ in punta de su campanile bi est sa rughe
3.
punta punta de mesudie sas túrtures istant cantendhe ◊ dae punt'e manzanu fintzas a sero tardu ◊ est assupridu a sa punta de mesudie ◊ totus si bollint a cuadhu de punta ◊ est nendhe machines de punta e de ata ◊ as a intendi is campanas arrepichendi in punt'e mesu noti ◊ est annuadu meda, a punt'a pròere ◊ cussu pitzinnu est a punt'a piànghere ◊ dhoi tengu una baca in punt'in punta de angiai ◊ menzus no si presentent ne de ata e ne de punta, ca tantu de votu no ndhe lis dao! (Tz.Muredda)◊ totu sa bidha si est posta de punta pro che bogare su podestade ◊ no andhes a punta in altu cun sos mannos! ◊ ricos za fint, ma pagaiant a puntas de pè!…◊ sos pòveros no bi ant bogadu punta chin sos ricos, ca sa lege no favoriat a issos!
Ètimu
ltn.
puncta
Tradutziones
Frantzesu
pointe,
sommet
Ingresu
point,
peak,
top,
vertex
Ispagnolu
punta,
cumbre,
ápice
Italianu
punta,
sommità,
vétta,
àpice,
vèrtice
Tedescu
Spitze,
Gipfel,
Spitze,
Gipfel.
tèmpara, tèmpera , nf, nm: atèmpera,
témperu,
tèmpora Definitzione
fortilesa artificiale chi si giaet a s'atzàrgiu e fintzes acutzadura chi si faet a is lapis po iscríere méngius (a logos fintzes su pinninu de is pinnas, colores a bisura de lapis); umore o naturale de unu, ma nau fintzes de su tempus (pruschetotu candho si dha pigat a fàere sèmpere sa matessi cosa o a sa matessi manera, es. totu abba, totu sole, o àteru); fintzes gradu de calore
Sinònimos e contràrios
tempéria
/
temperadura
/
temperedha
Maneras de nàrrere
csn:
t. modhi = candho su ferru no est bene temperadu, abbarrat modhe e s'indórtigat in linna tosta; èssiri de tèmpera maba = (nadu de unu) àere naturale malu, èssere de mala uta, in muta mala; èssere a tèmpera de… (prantu, risu, e gai)= in muta de… (prànghere, ríere, e gai); èssere de totuna tèmpera (de un'àteru) = pentzai o fai a sa própiu manera de un'àteru; intrare in tèmpera = temperare; èssere a una t., a mesu tèmpera = èssiri imbriagus, allirgus a binu (nadu de àteru, "a mesu t." est fintzas su àere unu gradu mesanu); leare o agatare sa t. a unu = cumprèndiri sa spétzia de unu, comenti est fatu, comenti dha pentzat; tènniri bona tèmpera = zúghere manu bona maghinendhe o faghindhe unu triballu chi si acostumat a fàghere; una tèmpora de istiu = dellúbbiu de abba, in istiu; tèmpora de tronos = irbarriada de tronos, tronos aira
Frases
pro fàghere sa tèmpera a sas forramentas su frailarzu las unghet cun su serile candho sunt ingrujadas a fogu
2.
bella tèmpera zughet, mih, su tempus: no l'agabbat prus de pròere! ◊ deris inoghe fit die die proindhe a una tèmpera
3.
si lassat miminare sa tèmpera de s'abba finas a trinta grados
4.
no li leaia tèmpera peruna e mi ndhe so andhadu ◊ tiu meu, si resessia a li leare sa tèmpera, mi tiat leare a fizu de ànima ◊ sezis totu a una tèmpera, ascamilosos! ◊ comintzaiat a mesa tèmpera a faedhare in latinu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
trempe
Ingresu
distemper
Ispagnolu
temple
Italianu
tèmpra
Tedescu
Härten,
Spitze.