càbadu , nm: càbidu,
càbiru,
càbudu,
càpudu Definitzione
su tretu inue cuménciat (o acabbat) unu filu, una chistione, bicu de orrobba (es. muncadoredhu, pannitzu); càbidu est fintzes pane chi si faet po dhu giare a is piciochedhos a su candhelarzu úrtima die de annu o, in àteru logu, po dhu papare sa die de Is Tres Gurreis / pira de càbudu = pira premedia, cabudàrgia
Sinònimos e contràrios
cabu,
punta
Maneras de nàrrere
csn:
su c. de sa canna de is pulmonis = cannighinas; a c. de cena, su c. de cena = apustis chenadu; a c. de un'annu = a s'agabbada de un'annu, pustis de un'annu; fai càbudu a (unu logu, camminendi)= imbàtere, corparechela in…; lassai a unu a malu c. = a sirba sua, chentza ghia, chentza annestru, irbandhonadu; s'arbei a c. = sa chi andhat addainanti, de ghia, cabidiana; bogai de c. = bogare de cabu, tasire unu triballu, lassare a pèrdere una chistione, isbandonai cosa, agabbai de circai forrogus; donai càbidu = (in sas cummédias) finire de nàrrere su chi unu depet, a manera chi su cumpanzu cumprendhat chi tocat a isse a nàrrere sa parte sua; pigai c. de una cosa = leare oru, chircare de ischire carchi cosa de una chistione; agatai su c. de una chistione = bogare de ragas de una cosa; fuiri su càbudu = imbrutàresi, cagàresi; de corru in càbidu = de un'ala a s'àtera; su càpudu de s'arrexonamentu, de unu líbburu; lòmpere in càbadu (nadu de frutu)= lòmpere premediu
Frases
su càbudu de sa funi, de su filu ◊ is làmbrigas infundiant su càbudu de su mucadori (N.Laconi)◊ is giogadoris pigant is cuatru càbudus de su mucadori tenendidhu isténdiu ◊ at biu una tialla manna chi, tenta a is cuatru càpudus, lompiat finas a terra ◊ medas ant a aproillai de dónnia càpudu de sa Terra (Ev.)
2.
at a benni a innòi custu càbudu de merí ◊ unu càbudu de cena fuat andau a domu de sa picioca
3.
ma poita su pipiu dhu lassais aici a malu càbudu? ◊ nc'est bessia: a disígiu a lassai sa domu a mau càbudu!…◊ candu mai ia a lassai sa butega a mau càbudu?!…◊ ocanno sa castagna paret lompenno in càbadu ◊ sa notítzia nc'iat fatu càbudu a Roma!
4.
bogamidhu de càbidu! ◊ bogamidhu de càbudu, no mi trumbullist s'istògumu! ◊ ammarolla funt isderrutas custas domus: dhas ant bogadas de càbidu!
5.
no nc'est che su predi po ndi bogai càbudu a dónnia cosa
6.
candu unu est andau a iscola ciai dhi torrat càbudu!
7.
pigau càbidu nd'eis, de cussa cosa? ◊ gei no arrannesceus a dhi ponni càbudu a custa cosa!
Ètimu
ltn.
caput
Tradutziones
Frantzesu
bout de l'écheveau
Ingresu
end of skein,
end
Ispagnolu
cabo,
remate
Italianu
bàndolo,
estremità,
cócca
Tedescu
Stranganfang,
Ende,
Zipfel.
chérru , nm: chírriu 1,
chirru Definitzione
donniuna de is partes de una cosa, de unu tretu, de unu logu, fintzes de sa bértula
Sinònimos e contràrios
bandha,
bicu,
corru,
leada,
palte
/
cdh. chirrioni
/
arrogu,
corriolu
Maneras de nàrrere
csn:
a chirr'imbesse = a s'imbesse, a cúcuru ficadu; andai de chirru in chirru = de una bandha a s'àtera; girai de chirru in cantoni = innòi e innia, ifatu de su logu, de unu logu a s'àteru; chirru a mie = faci aundi seu dèu; a chirru mancu, drestu, a cherru de aínturu = a manu manca, dereta, a manu de intro; a sos chirros de… = faci a…, a is partis de…; portai a chirru a unu = leare a befe, fàghere a birgonza
Frases
moviat sos bratzos a dogna cherru ◊ a cussu cherru dhui creschit ónnia arratza de birdura ◊ si est bortau a s'àteru chirru ◊ s'aposentu est friscau de chirru de intro
2.
est muntenindhe sos chírrios de sa fardita ◊ li fit faghindhe sos pannos totu a chírrios ◊ s'últimu chírriu de luna bos imbio
3.
custu est su chírriu de terra ue sunt inferchidas sas raighinas de s'identidade nostra ◊ betaiant laore in chírrios de terra tostada
4.
óminis imbriagus ti ant ispudau, aciotau, portau a chirru cun d-una canna tzerriendudí "su Rei"◊ seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de is chi mi depint dinai!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Chirru
Tradutziones
Frantzesu
coin,
côté
Ingresu
side,
part,
border
Ispagnolu
lado
Italianu
lémbo,
lato,
parte
Tedescu
Zipfel,
Seite.
coèdha , nf Definitzione
min. de coa; sa parte de fundhu de una camisa, sa de chínghere aintru de is pantalones; in is sedhatzos, arretranga / leare a ccn. a pedra in c. = istàreli sempre ifatu chentza lu fidare nudha timindhe de lu pèrdere
Sinònimos e contràrios
coita,
coutza
Frases
tres pisedhos si pessighint a coedhas mesu fora impipèndhesi de su fritu (G.Becciu)
3.
cocinedhu est tocau de coedha
Tradutziones
Frantzesu
coin,
bout,
morceau
Ingresu
margin
Ispagnolu
borde
Italianu
lémbo
Tedescu
Zipfel.
cugullòni, cugulòni , nm Definitzione
su culatzu de unu sacu, de un'arretza, su tretu prus in fundhu, e fintzes cugigone, bicu de unu trastu, a logos sa punta de sa nàdiga / fai a cugulloni = pinnigare, fàghere a pínniga, torrare a pagu
Sinònimos e contràrios
cuàciu
/
chizolu,
chizone,
cungoni
Frases
nci at istichiu un'imbodhiàmini unu cugulloni de su mantalafu ◊ pigadhu a su cugulloni su lantzoru, ca dhu piegaus!
2.
ant marrau, scraminau, purgau, cérriu, iscedatzau, furriau a s'imbressi e cumpudau fintzas in is cugulonis (F.Onnis)
Ètimu
spn.
cogujón
Tradutziones
Frantzesu
coin,
bout,
pan
Ingresu
border
Ispagnolu
borde
Italianu
lémbo
Tedescu
Zipfel.
fardàli , nm: fordali Definitzione
sas coedhas, sa parte prus in bàsciu de sa gunnedha, de sa camisa
Sinònimos e contràrios
bulla,
coedha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
basque d'une chemise
Ingresu
tail
Ispagnolu
faldón
Italianu
falda
Tedescu
Zipfel,
Schoß.
píssu 1 , nm: pitu,
pitzu 2 Definitzione
sa buca de dónnia genia de pigione; css. cosa chi faet o abbarrat a punta; foedhandho de ccn., su fàere chi tenet, a poderiu, a prepoténtzia / formica pitzirúvia = una calidade de formiga, a conca orrúbia
Sinònimos e contràrios
bicu,
bículu 1,
pítiche,
pítuli
/
ispuntone 1,
punta 1
Maneras de nàrrere
csn:
cocòi de pitzus, trabballau a pitz'e unga = piu, pane fatu totu a bicos; segai su pitzu a ccn. = irmurràrelu, smurrai s'atrevimentu; èssiri o torrai a pitzu calau = tristu, dispiàghidu, abbirgonzadu; portai su fuedhu in pitzedhu de língua = chi paret própriu de l'ammentare, ca s'ischit, e però no si resessit a lu nàrrere, no benit
Frases
su sabbateri teniat unu papagallu mannu: portàt unu pissu chi Deus ndi campit! ◊ su puzonedhu aperit su pitu e che picat su bucone ◊ sa columba bodhit una chima de oliba e lia ghirat in su pitu, a Noè ◊ e comenti seu? su pitzu sanu e sa coa segada! ◊ pudhas e anates sont afainatas dae unu bicu a s'àteru acapitanne fenu chin su pitzu
2.
unu pitzu de s'artari ◊ sos pitos de su monte ◊ suta de una fasche de sida e fozisina si semeschiaiat unu pitu de zancheta
3.
tropu pitzu tenit, cussa fémina!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pitzus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bec,
pointe,
coin
Ingresu
beak,
border,
point
Ispagnolu
pico
Italianu
bécco,
punta,
lémbo
Tedescu
Schnabel,
Spitze,
Zipfel.