bículu , nm: bícuru,
pículu Definitzione
parte, minore, de una css. cosa prus manna: a bortas podet èssere no parte ma totu, pentzau a dónnia modu coment'e parte de calecuna cosa prus manna; a bortas si narat de persona a disprétziu
Sinònimos e contràrios
acantu 1,
arrogu,
arróncinu,
arruncu,
bucone,
cànciu,
filchinida,
friginida,
istallada,
moróculu,
pitzuedhu,
strónciu,
tancu,
túturu
| ctr.
totu
Frases
a tàpulu bi at postu unu bículu de robba diferente ◊ zughiat unu bículu de casu e de pane a manigare ◊ amos lígidu unu bículu de lítera ◊ cussu terrinu no est unu bículu, ma una tanca! ◊ triballaiat a sa zoronada, ca teniat petzi carchi bículu in fatore a mesapare
2.
bículu de ómine, frade tou, a no nos dare una manu bidíndhennos goi in apretu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
morceau,
bout
Ingresu
piece
Ispagnolu
pedazo
Italianu
pèzzo
Tedescu
Stück,
Teil.
càbadu , nm: càbidu,
càbiru,
càbudu,
càpudu Definitzione
su tretu inue cuménciat (o acabbat) unu filu, una chistione, bicu de orrobba (es. muncadoredhu, pannitzu); càbidu est fintzes pane chi si faet po dhu giare a is piciochedhos a su candhelarzu úrtima die de annu o, in àteru logu, po dhu papare sa die de Is Tres Gurreis / pira de càbudu = pira premedia, cabudàrgia
Sinònimos e contràrios
cabu,
punta
Maneras de nàrrere
csn:
su c. de sa canna de is pulmonis = cannighinas; a c. de cena, su c. de cena = apustis chenadu; a c. de un'annu = a s'agabbada de un'annu, pustis de un'annu; fai càbudu a (unu logu, camminendi)= imbàtere, corparechela in…; lassai a unu a malu c. = a sirba sua, chentza ghia, chentza annestru, irbandhonadu; s'arbei a c. = sa chi andhat addainanti, de ghia, cabidiana; bogai de c. = bogare de cabu, tasire unu triballu, lassare a pèrdere una chistione, isbandonai cosa, agabbai de circai forrogus; donai càbidu = (in sas cummédias) finire de nàrrere su chi unu depet, a manera chi su cumpanzu cumprendhat chi tocat a isse a nàrrere sa parte sua; pigai c. de una cosa = leare oru, chircare de ischire carchi cosa de una chistione; agatai su c. de una chistione = bogare de ragas de una cosa; fuiri su càbudu = imbrutàresi, cagàresi; de corru in càbidu = de un'ala a s'àtera; su càpudu de s'arrexonamentu, de unu líbburu; lòmpere in càbadu (nadu de frutu)= lòmpere premediu
Frases
su càbudu de sa funi, de su filu ◊ is làmbrigas infundiant su càbudu de su mucadori (N.Laconi)◊ is giogadoris pigant is cuatru càbudus de su mucadori tenendidhu isténdiu ◊ at biu una tialla manna chi, tenta a is cuatru càpudus, lompiat finas a terra ◊ medas ant a aproillai de dónnia càpudu de sa Terra (Ev.)
2.
at a benni a innòi custu càbudu de merí ◊ unu càbudu de cena fuat andau a domu de sa picioca
3.
ma poita su pipiu dhu lassais aici a malu càbudu? ◊ nc'est bessia: a disígiu a lassai sa domu a mau càbudu!…◊ candu mai ia a lassai sa butega a mau càbudu?!…◊ ocanno sa castagna paret lompenno in càbadu ◊ sa notítzia nc'iat fatu càbudu a Roma!
4.
bogamidhu de càbidu! ◊ bogamidhu de càbudu, no mi trumbullist s'istògumu! ◊ ammarolla funt isderrutas custas domus: dhas ant bogadas de càbidu!
5.
no nc'est che su predi po ndi bogai càbudu a dónnia cosa
6.
candu unu est andau a iscola ciai dhi torrat càbudu!
7.
pigau càbidu nd'eis, de cussa cosa? ◊ gei no arrannesceus a dhi ponni càbudu a custa cosa!
Ètimu
ltn.
caput
Tradutziones
Frantzesu
bout de l'écheveau
Ingresu
end of skein,
end
Ispagnolu
cabo,
remate
Italianu
bàndolo,
estremità,
cócca
Tedescu
Stranganfang,
Ende,
Zipfel.
càbu , nm: capu Definitzione
s'úrtimu tretu o fintzes su coménciu, su primu tretu de una cosa (filu, fune, tiàgia, lentzolu, muncadore, e àteru, cosa longa); capacidade de pentzare a is cosas, de dhas fàere bene, cun incuru, cun imprastu; unu chi cumandhat àteros in calecunu grupu organizau: in sa cumpangia de is barracellos, chie po importu benit luego apustis de su capitanu / min. cabighedhu
Sinònimos e contràrios
càbadu,
cabutzu,
cabútzulu
/
abbistesa,
fracongia,
giudísciu,
imprastu
Maneras de nàrrere
csn:
unu c. de filu = agullada, soga, un'arrogu de filu (itl. gugliata, su tantu de filu chi s'intrat in s'agu pro cosire); su c. de sa fune = aundi sa funi acabbat (o aundi cummentzat), coatza; zúghere c. = tènniri abbistesa; èssere de c. = abbistu, zudissiosu; àere, leare c. de una cosa = leare oru, circai de isciri; pònnere c. a fàghere una cosa = fai sa cosa cun coidau e assentu; dare, torrare c. de una cosa = dare segurtade, torrai isceda; bogare de c. = acabbai de…, lassai de fai una faina; bocare capu, bocare capu bonu de una cosa = agatare su médiu, resessire a fàghere una cosa, bogare ragas; cabu b'at!… = no bi at cabu, dhui at pagu de crèiri, de isperai; no s'at c. si…, chie ndh'at c. chi… = chini dhu scit si…, bae e ischi si…; pònnere in capu a unu, de una cosa = incarrigai a unu pro dha fai; su c., nessi! = aite tiat èssere!, est totu in debbadas!
Frases
su cabu de su filu, de sa fune, de s'atzola, sos cabos de su mucadore, de su pannitzu, de sa tiaza ◊ si agatades sos nodos, chircade su cabu a ixobare ◊ su trabballu no at capu ◊ a cabu de un'ora est beniu a ndi dhus iscidai ◊ a cabu de un'annu, de unu mese
2.
in cussa famíllia no bi at ne cabu e ne coa ◊ chie zuchet capu, sas bachianas las prétziat comente tocat ◊ sa pessone, si zuchet capu, fachet benes e àteru ◊ pensa de ti rimediare, e no sias a cabu de criadura! ◊ ponebbei cabu, mih, a istudiare, no ti botzent! ◊ e ite ndhe at a bogare de cussu triballu si no bi ponet cabu?! ◊ no ponzas fatu a isse, chi no bi at cabu in su chi ti narat! ◊ cabu b'at, pessas, in su chi faghet cussu!… est unu macu! ◊ mi abbizo de s'errore chi cun malu cabu apo fatu ◊ pro su malu cabu chi zughet depet fàghere sa cosa a duas bias
3.
chie ndhe at cabu si at a fàghere tempus bonu, cras?! ◊ leadu cabu ndhe as de su chi est nendhe sa zente, de su chi ant fatu istanote? ◊ po ponner cabu a su Vangelu tou che as bogadu su betzu po su nou ◊ currindhe allirgu, su pipiu no at postu mancu capu a sa camisedha chi dhi piculaiat in palas
4.
bogàdeli de cabu, como, ca sezis istracos! ◊ trabballant fintzas a chi li bocant de capu ◊ chi sichies de custu tamanu no nche bocaes capu bonu! ◊ a sas noe li bogamus de cabu ◊ mezus che la secamus inoche, tantu non ndhe bocamus capu, oje!
5.
ocannu no ndhe poto incolliare una: e mighi mi ndh'at faladu de suore! Su cabu, nessi! (G.Ruju)◊ est andhadu a Tàtari e no at fatu nudha: su cabu, nessi! ◊ dai cussa meighina no ndhe apo àpidu profetu: su cabu, nessi! (G.Ruju)
6.
bisonzat de pònnere in capu sos amicos pro fàchere sa paradura
Ètimu
ltn.
capus
Tradutziones
Frantzesu
bout de l'écheveau
Ingresu
end of skein
Ispagnolu
cabo,
esmero
Italianu
bàndolo,
estremità,
diligènza
Tedescu
Stranganfang,
Ende,
Fleiß.
carafúndhula , nf, nm: caravúdhulu Definitzione
farinu, orrughedhu de pane
Sinònimos e contràrios
caravudhuca,
chilivrida,
palfaruza
Frases
gighiat a manigare pagos caravúdhulos de casu
Ètimu
cdh.
caravúdhuli
Tradutziones
Frantzesu
petit morceau,
petit bout
Ingresu
bit
Ispagnolu
pedazo
Italianu
brìciolo,
framménto
Tedescu
Stückchen.
chíma , nf, nm: chimu 1,
cima Definitzione
su coromedhu de is matas, is partes prus artas o prus atesu de su truncu de is matas (e po cussu fintzes is prus fines e modhes); genia de candhelita chi bogant is erbas ue apustis faent su frore, ma pruschetotu is litos betzos (Hyoseris radiata, itl. radicchio selvatico)/ cima de làtia, de gureu, de indívia, de càuli
Sinònimos e contràrios
cimixedha,
coma,
coramedhu,
frandha 1,
puntioledha,
rampu
/
síriu
Frases
sas àrbures faghent su frutu in chimas ◊ in sas chimas sos puzones godint gioghitendhe ◊ su cardu, sa latuca, sa tzicória sunt boghendhe sa chima ◊ candho sas erbas bogant sa chima sunt apunta a fàghere su fiore ◊ fit cun su chimu de s'olia che columba ◊ su bentu movet sos chimos de sas matas
2.
in beranu essit sa chima ◊ sos pisedhos essiant a chima, unu tempus: como no cherent mancu tzoculates!
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
cima
Tradutziones
Frantzesu
bout tendre et mince des plantes et de certaines herbes
Ingresu
cyme
Ispagnolu
cogollo
Italianu
punta tènera e sottile delle piante,
gètto di alcune èrbe
Tedescu
Trieb,
Sproß.
ciribbículu , nm Definitzione
orrughedhu, pimpirida pitichedhedha de cosa, cositedha de pagu contu
Sinònimos e contràrios
ciribbídhulu
/
ttrs. ciribbícuru
Frases
cussu no gighet unu ciribbículu de chervedhu!
Tradutziones
Frantzesu
petit morceau,
miette,
petit bout
Ingresu
bit
Ispagnolu
trocito
Italianu
briciolino,
coserèlla
Tedescu
kleines Stückchen.
coèdha , nf Definitzione
min. de coa; sa parte de fundhu de una camisa, sa de chínghere aintru de is pantalones; in is sedhatzos, arretranga / leare a ccn. a pedra in c. = istàreli sempre ifatu chentza lu fidare nudha timindhe de lu pèrdere
Sinònimos e contràrios
coita,
coutza
Frases
tres pisedhos si pessighint a coedhas mesu fora impipèndhesi de su fritu (G.Becciu)
3.
cocinedhu est tocau de coedha
Tradutziones
Frantzesu
coin,
bout,
morceau
Ingresu
margin
Ispagnolu
borde
Italianu
lémbo
Tedescu
Zipfel.
cugullòni, cugulòni , nm Definitzione
su culatzu de unu sacu, de un'arretza, su tretu prus in fundhu, e fintzes cugigone, bicu de unu trastu, a logos sa punta de sa nàdiga / fai a cugulloni = pinnigare, fàghere a pínniga, torrare a pagu
Sinònimos e contràrios
cuàciu
/
chizolu,
chizone,
cungoni
Frases
nci at istichiu un'imbodhiàmini unu cugulloni de su mantalafu ◊ pigadhu a su cugulloni su lantzoru, ca dhu piegaus!
2.
ant marrau, scraminau, purgau, cérriu, iscedatzau, furriau a s'imbressi e cumpudau fintzas in is cugulonis (F.Onnis)
Ètimu
spn.
cogujón
Tradutziones
Frantzesu
coin,
bout,
pan
Ingresu
border
Ispagnolu
borde
Italianu
lémbo
Tedescu
Zipfel.
iscinigàu , agt Definitzione
mortu e consumau, nau de ccn. chi est chentza fortzas nudha
Sinònimos e contràrios
illaéndhidu,
irbaléndhidu,
irbalesiadu,
isbagazadu,
istasidu
Tradutziones
Frantzesu
épuisé,
à bout
Ingresu
all in
Ispagnolu
agotado
Italianu
sfinito
Tedescu
erschöpft.
ispitàre , vrb: spiciai Definitzione
ispuntare, segare is puntas, su pitzu; bogare in croba o fai de pruàcia sa bide; segare unu bículu de su corgiolu a sa castàngia po dha pònnere a còere
Sinònimos e contràrios
ispitighedhare,
ispuntai,
pitare,
trapare
Frases
ca devet sas perdijas ispilire no s'ispitet sas úngias de sa manu! ◊ sa limba, si la zughes longa, ispitadila!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épointer,
couper le bout,
inciser
Ingresu
to blunt,
to slit
Ispagnolu
despuntar,
incidir
Italianu
spuntare,
incìdere
Tedescu
die Spitze abbrechen,
einschneiden.
mossàda , nf: mossiada Definitzione
su pigare a móssigu, su istrínghere cun is dentes; fintzes orrugu de cosa chi si segat a mossu papandho, orrugu mannu de cosa
Sinònimos e contràrios
bucone,
móssicu,
mossu,
struncionada
Frases
una mossiada de burrincu! ◊ duas mossadas e cudha sartitza che fit collida!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
morsure,
morceau,
bout
Ingresu
bite,
scrap
Ispagnolu
mordisco
Italianu
mòrso,
boccóne
Tedescu
Biß,
Bissen.
múculu , nm Definitzione
sa chera a bisura de cannedhu, a istiàrica; cora de chera comente calat iscagiada candho est alluta sa candhela; fintzes s'orrughedhu chi abbarrat de una candhela ispaciada
Frases
sas abes daent sa matéria prima pro s'indústria de sos múculos de chera ◊ su ventu survat e su muculedhu si ndhe morit ◊ unu muculitu morimori fachiat luche a tantu dispiachere…
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
bout de chandelle
Ingresu
candlend
Ispagnolu
moco
Italianu
mòccolo
Tedescu
Kerzenstumpf.
murichèdha , nf Definitzione
unu tanti pagu pagu (de cosa de papare, de bufare, de àteru)
Sinònimos e contràrios
arroghedhu,
pibinida,
pimpirida,
piticada,
ticu,
tzuniedhu
Tradutziones
Frantzesu
petit peu,
petit bout,
une goutte de vin
Ingresu
tiny bit
Ispagnolu
pellizco,
gota
Italianu
zinzino
Tedescu
Stückchen (mangiare),
Schlückchen (bere).
pècia 2 , nf: petza 3 Definitzione
crantu, orrugu de css. cosa, piticu o mannu, fintzes truncu o pedra a cicire (custa fintzes manna, segada giusta a parallelepípedu); mescamente, bículu de orrobba po imbodhigare su pei in s'iscarpa / una p. de casu, de regotu = pischedhu, arrogu; petz'e làmbriga!… = debberone làgrima!
Frases
fit una petza manna de pedra ruja ◊ unu fit restadu sétzidu subra sa petza de pedra sonendhe sa chiterra ◊ dae subra sa petza de su giannile imbíami unu cantu pro cumbidu! (A.M.Pinna)◊ fit sétzidu in sa petza addainanti de sa domo ◊ petza de s'élighe mannu setziat tiu Portolu
2.
unu tempus a pes si poniant sas petzas: como sas mizas
Ètimu
itl.
pezza
Tradutziones
Frantzesu
bout de tissu
Ingresu
cloth
Ispagnolu
paño que se pone alrededor del pie
Italianu
pezzuòla
Tedescu
Läppchen.
pupàtza , nf Definitzione
sa prupa de sa fache de is pódhighes, o mata de su pódhighe
Sinònimos e contràrios
cdh. pulpedhu
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bout du doigt
Ingresu
fingertip
Ispagnolu
yema
Italianu
polpastréllo
Tedescu
Fingerbeere.
síriu , nm: siru 1,
tzíriu Definitzione
sa puntighedha noa chi bogant is sèmenes naschindho, fintzes sa chima o candhelita chi faent unas cantu erbas candho lompent po fàere su frore e su sèmene
Sinònimos e contràrios
serione,
tudhu
/
chima
Frases
campos semenados de geniosos sírios
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
thalle,
bourgeon,
bout,
cime
Ingresu
sprout
Ispagnolu
tallo
Italianu
tallo,
cima
Tedescu
Thallus,
Sproß.
strónciu, strónciulu , nm: strúnciu,
strúnciulu,
trónciu* Definitzione
bículu, orrugu de cosa, prus che àteru pane, segau a manos / segai a strónciu = nau de manera de fàere a sa grussera, chentza delicadesa e ne crabbu
Sinònimos e contràrios
acantu 1,
arrogu,
bículu,
istallada,
rúgiu 1,
tancu
| ctr.
totu
Frases
donaisidhu unu strúnciu de pani! ◊ unu strónciu de pani e saludi po bivi in allirghia! ◊ giaunàt candu no agatàt a nemus de dhi donai unu strónciu de pani ◊ su malassortau est cumossendu ferenu po unu strónciulu de civraxu
Tradutziones
Frantzesu
morceau,
bout
Ingresu
piece
Ispagnolu
trozo
Italianu
pèzzo
Tedescu
Stück.
taparótu , nm Definitzione
ómine pitichedhu de carena
Tradutziones
Frantzesu
bout d'homme
Ingresu
dwarf
Ispagnolu
hombre bajo
Italianu
omúncolo
Tedescu
Menschlein.