aggrinzàre , vrb Definitzione
fàere sa bia de conca, petenandho is pilos
Tradutziones
Frantzesu
faire la raie
Ingresu
to part (hair)
Ispagnolu
hacer la raya del pelo
Italianu
fare la scriminatura
Tedescu
scheiteln.
bàndha , nf: banna 1 Definitzione
parte, foedhandho de logu o de tempus
Sinònimos e contràrios
ala,
cherru,
filada,
leada,
parte,
simada
Maneras de nàrrere
csn:
a b., a bandhas (abbandha) = itl. in disparte; fàchere b. a unu = fai is partesas a unu; pònnere, collire cosa a b. = allogai una cosa; a b. de fora, de intro = a sa parti de foras, de aintru; annare, incaminàresi banna de… = andai faci a…; pònneresi a bandha = pònneresi a contu sou; dare bandha una cosa = passai, abbacai, menguare
Frases
a una bandha e a s'àtera de su caminu bi sunt sos muros de sas tancas ◊ ch'est faladu a sa bandha de Campidanu ◊ a sa bandha de martis, de abrile, de mesaustu, a bandha de sas bàtoro, de mesunote ◊ li est andhau dae bandha de palas
2.
su binu como fintzas in su tzilleri est postu a bandha ◊ mi at mutiu a una bandha e mi at nau cosa ◊ fia teracu ma a sos vinti annos mi ponei a bandha cun d-unu grustu de chentu porcos
3.
de coro no mi poto divertire pro ca no mi dat bandha su dolore ◊ callentura furiosa male chi dat banna in lestresa ◊ sa zente at cumintzau a dare bandha a s'iscuricada, imbisitandhe su mortu
Ètimu
itl.
banda
Tradutziones
Frantzesu
partie,
côté
Ingresu
side,
part
Ispagnolu
parte,
lado
Italianu
parte,
lato
Tedescu
Teil,
Seite.
cambriòni , nm: grambione Definitzione
parte de aintru de s'iscarpa e tira de afortimentu in su tretu de s'ischeadura, ma fintzes iscarpa etotu
Sinònimos e contràrios
cambriana
2.
bairindi tui e is cambrionis bècius chi portas in is peis! ◊ a pentzai chi apu passau totu sa vira cun custus cambrionis: butinus, cartzolas, botas e dugna arratza de impiastu!…
Terminologia iscientìfica
sbb
Tradutziones
Frantzesu
cambrillon
Ingresu
inner part of a shoe
Ispagnolu
cambrillón
Italianu
cambriglióne
Tedescu
Einlage.
chérru , nm: chírriu 1,
chirru Definitzione
donniuna de is partes de una cosa, de unu tretu, de unu logu, fintzes de sa bértula
Sinònimos e contràrios
bandha,
bicu,
corru,
leada,
palte
/
cdh. chirrioni
/
arrogu,
corriolu
Maneras de nàrrere
csn:
a chirr'imbesse = a s'imbesse, a cúcuru ficadu; andai de chirru in chirru = de una bandha a s'àtera; girai de chirru in cantoni = innòi e innia, ifatu de su logu, de unu logu a s'àteru; chirru a mie = faci aundi seu dèu; a chirru mancu, drestu, a cherru de aínturu = a manu manca, dereta, a manu de intro; a sos chirros de… = faci a…, a is partis de…; portai a chirru a unu = leare a befe, fàghere a birgonza
Frases
moviat sos bratzos a dogna cherru ◊ a cussu cherru dhui creschit ónnia arratza de birdura ◊ si est bortau a s'àteru chirru ◊ s'aposentu est friscau de chirru de intro
2.
est muntenindhe sos chírrios de sa fardita ◊ li fit faghindhe sos pannos totu a chírrios ◊ s'últimu chírriu de luna bos imbio
3.
custu est su chírriu de terra ue sunt inferchidas sas raighinas de s'identidade nostra ◊ betaiant laore in chírrios de terra tostada
4.
óminis imbriagus ti ant ispudau, aciotau, portau a chirru cun d-una canna tzerriendudí "su Rei"◊ seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de is chi mi depint dinai!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Chirru
Tradutziones
Frantzesu
coin,
côté
Ingresu
side,
part,
border
Ispagnolu
lado
Italianu
lémbo,
lato,
parte
Tedescu
Zipfel,
Seite.
cimixèdha , nf Definitzione
sa punta modhe de sa linna, de is matas
Sinònimos e contràrios
chima,
coma,
coramedhu
Terminologia iscientìfica
rbr
Tradutziones
Frantzesu
partie tendre des arbres
Ingresu
soft part (of a tree)
Ispagnolu
cogollo
Italianu
tenerume delle piante
Tedescu
weicher Teil der Pflanzen.
cítu 1 , nm: tzitu 1 Definitzione
dinare, nau in su sensu de pagu cosa
Sinònimos e contràrios
sodhu,
tzentésimu
Frases
pro su retore fint sas matanas piús malas, cussas: no li rendhiant mancu unu citu ◊ est capatzu chi s’ómine bochit su frade pro unu citu! ◊ fit un'ómine abbistu in sa siendha, ma unu paghighedhu trupia in s'interessu e no lassaiat cúrrere unu citu pro contu fatu perunu
Ètimu
itl.
citto
Tradutziones
Frantzesu
centime,
sou
Ingresu
the hundredth part,
coin
Ispagnolu
céntimo,
(blanca)
Italianu
centèsimo,
monéta
Tedescu
Centesimo.
codiàna , nf, avb: cogiana,
cojana,
congiana Definitzione
s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos
Frases
codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro
2.
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale…
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cojana, Coiana, Coyana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dernier,
derrier,
à la fin,
enfin
Ingresu
the last part,
the back side of a thing
Ispagnolu
cola,
fin,
última
Italianu
l'ùltima parte,
la parte posterióre di qlcs
Tedescu
letzter Teil,
hinterer Teil.
colizòne , nm: corigioni,
corizone,
curizone Definitzione
sa parte prus méngius de su linu, sa chi tessent a tela, a pannos, a lentzolos, e fintzes sa parte prus bona de sa lana; su coro, is fogighedhas prus modhes de erbas acupadas (latuca, càule), fintzes su nasedhu, sa parte de mesu ue su frutuàriu (es. pira, mela e àteru) portat su sèmene / su corizone de s'ijerru = su grofu de s'ierru
Sinònimos e contràrios
coramedhu
/
cdh. curicioni
Frases
su corizone si trataiat pro su tessinzu a telarzu de sas telas fines
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
carilione(m).
Tradutziones
Frantzesu
partie fine du lin
Ingresu
fine part of linen
Ispagnolu
parte sutil del lino
Italianu
parte fine del lino
Tedescu
feiner Teil des Leinens.
coramédhu , nm, nf: coromedha,
coromedhu,
corumedhu,
culumedhu Definitzione
sa parte de mesu, su coro modhe de unu cambu, de unu fundhu de birdura (es. de sa latuca o àteru acupau), de unu frore, sa punta modhe de is erbas, de is linnas, is cambos modhes (fintzes sa parte méngius de una cosa)
Sinònimos e contràrios
chima,
modhímene,
modhita 2,
sconomedhu,
trisioni
Frases
po passai su sudori de peis ponint coromedhu de modhitzi ◊ is crabas si papant su coromedhu de is matixedhas ◊ ti fait bèni unu decotedhu de cima de lampatzu cun curumedhu de modhitzi ◊ no ti papes sos culumedhos de sa latuca!
Ètimu
ltn.
corymbellus
Tradutziones
Frantzesu
partie tendre
Ingresu
tender part
Ispagnolu
cogollo,
grumo
Italianu
grùmolo,
garzuòlo,
tenerume
Tedescu
Herz,
weicher Teil.
cucumbédhu , nm: cucumedhu 1,
cucummedhu Definitzione
su coromedhu o puntighedha de mesu, modhe modhe, de su càule, de sa latuca (o fintzes de àteras erbas), sa parte prus bona de una cosa
Sinònimos e contràrios
coramedhu,
truntzedhu
Maneras de nàrrere
csn:
su c. de sa bidha = sa menzus parte de sa zente; artziai is cucumedhus a conca = acucai, pigare sos becos a conca
Frases
incumintzaiat a pilicare s'erva mannicantina, nche tiraiat donzi pilipiu dassanne solu sos cucumbedhos ◊ pro s’iscurressa fudhiat cucumbedhu de ruvu
2.
nci dhi àtziant is cucumedhus a conca e donat una surrulada de pedra a su fillu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
tn.
*cucumellus l
Tradutziones
Frantzesu
partie tendre
Ingresu
tender part
Ispagnolu
grumo
Italianu
tenerume
Tedescu
Zarte.
modhímene, modhímine , nm: mudhímini Definitzione
cosa modhe, su èssere modhe de sa cosa, fintzes ossu modhe e mescamente su tretighedhu de mesu de cúcuru de is pipios, itl. fontanèlla; is puntas noas de matas e tupas / m. de origa = sa puntighedha de s'origra, su tretu modhe prus in bassu (itl. lòbo)
Sinònimos e contràrios
leina,
modhesa,
modhia,
modhíghine,
modhore,
mudhitza
/
tinziu
Frases
dh'ant iscuta a su modhímene de conca e ch'est orruta morta
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tendron,
cartilage
Ingresu
soft part,
cartilage
Ispagnolu
cartílago,
ternilla
Italianu
tenerume,
cartilàgine
Tedescu
Weiche,
Knorpel.
pàlte , nf: parte,
parti Definitzione
de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha
Sinònimos e contràrios
arressioni,
arrogu,
bículu,
istallada,
partzida
/
aba,
bandha
/
cdh. palti
| ctr.
totu
Maneras de nàrrere
csn:
sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie
Frases
una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos
2.
míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti!
3.
su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis
4.
passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari
5.
notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua
6.
abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare
7.
pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone)
8.
babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana
Sambenados e Provèrbios
smb:
Partis
Ètimu
ltn.
parte(m)
Tradutziones
Frantzesu
part,
partie,
côté
Ingresu
part,
side
Ispagnolu
porción,
parte,
lado
Italianu
porzióne,
quòta,
parte,
lato
Tedescu
Teil,
Seite.
pasía , nf Definitzione
parte de unu trebballu, de una cosa, fintzes cunsiderada coment'e tempus, cosa fata a su pasa pasa, in tantas bortas
Sinònimos e contràrios
creze,
mota
Frases
cussu triballu l'amus fatu in tantas pasias, ca fit meda totu a una borta ◊ cust'olia che cheret betada totu a unu: aite a la muntènnere in tantas pasias, tantu est totu a maghinare? ◊ unu líbberu est sèmpere divisu in tantas pasias
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
part,
reprise
Ingresu
part,
restarting
Ispagnolu
parte,
reanudación
Italianu
porzióne,
parte,
riprésa
Tedescu
Teil,
Wiederaufnahme.