abbandhàre , vrb: abbandhiare Definitzione
pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire)
Sinònimos e contràrios
apaltare,
assolae,
chirrare
| ctr.
abbamare,
amedhare,
aunire
Frases
pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre de coté,
s'écarter
Ingresu
to withdraw to put aside
Ispagnolu
apartar,
poner aparte
Italianu
métter da una parte,
appartarsi,
estraniarsi
Tedescu
zur Seite legen,
sich zurückziehen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definitzione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinònimos e contràrios
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frases
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
mettre de côté,
se réfugier
Ingresu
to put aside,
to shelter
Ispagnolu
apartar,
refugiarse
Italianu
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedescu
beiseitelegen,
sich flüchten.
bàndha , nf: banna 1 Definitzione
parte, foedhandho de logu o de tempus
Sinònimos e contràrios
ala,
cherru,
filada,
leada,
parte,
simada
Maneras de nàrrere
csn:
a b., a bandhas (abbandha) = itl. in disparte; fàchere b. a unu = fai is partesas a unu; pònnere, collire cosa a b. = allogai una cosa; a b. de fora, de intro = a sa parti de foras, de aintru; annare, incaminàresi banna de… = andai faci a…; pònneresi a bandha = pònneresi a contu sou; dare bandha una cosa = passai, abbacai, menguare
Frases
a una bandha e a s'àtera de su caminu bi sunt sos muros de sas tancas ◊ ch'est faladu a sa bandha de Campidanu ◊ a sa bandha de martis, de abrile, de mesaustu, a bandha de sas bàtoro, de mesunote ◊ li est andhau dae bandha de palas
2.
su binu como fintzas in su tzilleri est postu a bandha ◊ mi at mutiu a una bandha e mi at nau cosa ◊ fia teracu ma a sos vinti annos mi ponei a bandha cun d-unu grustu de chentu porcos
3.
de coro no mi poto divertire pro ca no mi dat bandha su dolore ◊ callentura furiosa male chi dat banna in lestresa ◊ sa zente at cumintzau a dare bandha a s'iscuricada, imbisitandhe su mortu
Ètimu
itl.
banda
Tradutziones
Frantzesu
partie,
côté
Ingresu
side,
part
Ispagnolu
parte,
lado
Italianu
parte,
lato
Tedescu
Teil,
Seite.
calcanzíle , nm: carcangili,
carcanzile,
cracagnile Definitzione
sa parte de asegus, in is iscarpas, su giru a inghíriu de su cracàngiu, in pitzu de su tacone, s'ispronera
Sinònimos e contràrios
bracangili
/
cdh. calcagnili
Frases
s'óciu atentu connoschet s'imprenta de unu consumau carcanzile
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
le derrière d'une chaussure
Ingresu
heelside of the shoes
Ispagnolu
talón
Italianu
parte posterióre della scarpa
Tedescu
hinterer Teil des Schuhes.
cantòni , nm: contone,
contoni Definitzione
cugigone, tretu, parte o bandha de unu logu, de un'orruga / girai de chirru in cantoni = innòi e innia, fatu de su logu, de unu logu a s'àteru, de una parti a s'àtera
Sinònimos e contràrios
bandha,
chírriu,
parte
Frases
furrissí a custu cantoni ca fadeus sa braba! (A.Garau)◊ trentzeisí a cudhu cantoni ca depu ispariciai! ◊ allughie sos sírios de sa pache in sos cúcuros de sos bàtoro contones de su mundhu!(G.Piga)◊ bríllios e sonazos chin sonos míschios de puzones fachent dónnia contone ammachiare (L.Loi)◊ sunt fuidos peri sos contones de sa bidha
2.
seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de totus cussus chi mi depint dinai!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coin,
côté
Ingresu
canto
Ispagnolu
parte (f),
lado
Italianu
canto,
parte
Tedescu
Ecke.
chérru , nm: chírriu 1,
chirru Definitzione
donniuna de is partes de una cosa, de unu tretu, de unu logu, fintzes de sa bértula
Sinònimos e contràrios
bandha,
bicu,
corru,
leada,
palte
/
cdh. chirrioni
/
arrogu,
corriolu
Maneras de nàrrere
csn:
a chirr'imbesse = a s'imbesse, a cúcuru ficadu; andai de chirru in chirru = de una bandha a s'àtera; girai de chirru in cantoni = innòi e innia, ifatu de su logu, de unu logu a s'àteru; chirru a mie = faci aundi seu dèu; a chirru mancu, drestu, a cherru de aínturu = a manu manca, dereta, a manu de intro; a sos chirros de… = faci a…, a is partis de…; portai a chirru a unu = leare a befe, fàghere a birgonza
Frases
moviat sos bratzos a dogna cherru ◊ a cussu cherru dhui creschit ónnia arratza de birdura ◊ si est bortau a s'àteru chirru ◊ s'aposentu est friscau de chirru de intro
2.
est muntenindhe sos chírrios de sa fardita ◊ li fit faghindhe sos pannos totu a chírrios ◊ s'últimu chírriu de luna bos imbio
3.
custu est su chírriu de terra ue sunt inferchidas sas raighinas de s'identidade nostra ◊ betaiant laore in chírrios de terra tostada
4.
óminis imbriagus ti ant ispudau, aciotau, portau a chirru cun d-una canna tzerriendudí "su Rei"◊ seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de is chi mi depint dinai!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Chirru
Tradutziones
Frantzesu
coin,
côté
Ingresu
side,
part,
border
Ispagnolu
lado
Italianu
lémbo,
lato,
parte
Tedescu
Zipfel,
Seite.
codiàna , nf, avb: cogiana,
cojana,
congiana Definitzione
s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos
Frases
codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro
2.
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale…
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cojana, Coiana, Coyana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dernier,
derrier,
à la fin,
enfin
Ingresu
the last part,
the back side of a thing
Ispagnolu
cola,
fin,
última
Italianu
l'ùltima parte,
la parte posterióre di qlcs
Tedescu
letzter Teil,
hinterer Teil.
colizòne , nm: corigioni,
corizone,
curizone Definitzione
sa parte prus méngius de su linu, sa chi tessent a tela, a pannos, a lentzolos, e fintzes sa parte prus bona de sa lana; su coro, is fogighedhas prus modhes de erbas acupadas (latuca, càule), fintzes su nasedhu, sa parte de mesu ue su frutuàriu (es. pira, mela e àteru) portat su sèmene / su corizone de s'ijerru = su grofu de s'ierru
Sinònimos e contràrios
coramedhu
/
cdh. curicioni
Frases
su corizone si trataiat pro su tessinzu a telarzu de sas telas fines
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
ltn.
carilione(m).
Tradutziones
Frantzesu
partie fine du lin
Ingresu
fine part of linen
Ispagnolu
parte sutil del lino
Italianu
parte fine del lino
Tedescu
feiner Teil des Leinens.
forròne, forròni , nm Definitzione
sa forra de su cracàngiu de is botinos, fintzes cracàngiu etotu
Sinònimos e contràrios
/
cdh. furroni
2.
aiat ligadu s'àteru cabu de s'ispau a su forrone de sa bote
Terminologia iscientìfica
sbb
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
renfort intérieur du derrière d'une chaussure
Ingresu
inner backside of a shoe
Ispagnolu
contrafuerte
Italianu
parte posterióre intèrna della scarpa
Tedescu
Futter.
innedhúe , avb Definitzione
in nedhube, in logu perunu
Sinònimos e contràrios
nedhube*
Tradutziones
Frantzesu
nulle part
Ingresu
nowhere
Ispagnolu
en ningún lado
Italianu
da nessuna parte
Tedescu
nirgends.
pàlte , nf: parte,
parti Definitzione
de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha
Sinònimos e contràrios
arressioni,
arrogu,
bículu,
istallada,
partzida
/
aba,
bandha
/
cdh. palti
| ctr.
totu
Maneras de nàrrere
csn:
sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie
Frases
una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos
2.
míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti!
3.
su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis
4.
passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari
5.
notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua
6.
abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare
7.
pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone)
8.
babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana
Sambenados e Provèrbios
smb:
Partis
Ètimu
ltn.
parte(m)
Tradutziones
Frantzesu
part,
partie,
côté
Ingresu
part,
side
Ispagnolu
porción,
parte,
lado
Italianu
porzióne,
quòta,
parte,
lato
Tedescu
Teil,
Seite.
pasía , nf Definitzione
parte de unu trebballu, de una cosa, fintzes cunsiderada coment'e tempus, cosa fata a su pasa pasa, in tantas bortas
Sinònimos e contràrios
creze,
mota
Frases
cussu triballu l'amus fatu in tantas pasias, ca fit meda totu a una borta ◊ cust'olia che cheret betada totu a unu: aite a la muntènnere in tantas pasias, tantu est totu a maghinare? ◊ unu líbberu est sèmpere divisu in tantas pasias
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
part,
reprise
Ingresu
part,
restarting
Ispagnolu
parte,
reanudación
Italianu
porzióne,
parte,
riprésa
Tedescu
Teil,
Wiederaufnahme.