abbandhàre , vrb: abbandhiare Definizione
pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire)
Sinonimi e contrari
apaltare,
assolae,
chirrare
| ctr.
abbamare,
amedhare,
aunire
Frasi
pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre de coté,
s'écarter
Inglese
to withdraw to put aside
Spagnolo
apartar,
poner aparte
Italiano
métter da una parte,
appartarsi,
estraniarsi
Tedesco
zur Seite legen,
sich zurückziehen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definizione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinonimi e contrari
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frasi
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
mettre de côté,
se réfugier
Inglese
to put aside,
to shelter
Spagnolo
apartar,
refugiarse
Italiano
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedesco
beiseitelegen,
sich flüchten.
bàndha , nf: banna 1 Definizione
parte, foedhandho de logu o de tempus
Sinonimi e contrari
ala,
cherru,
filada,
leada,
parte,
simada
Modi di dire
csn:
a b., a bandhas (abbandha) = itl. in disparte; fàchere b. a unu = fai is partesas a unu; pònnere, collire cosa a b. = allogai una cosa; a b. de fora, de intro = a sa parti de foras, de aintru; annare, incaminàresi banna de… = andai faci a…; pònneresi a bandha = pònneresi a contu sou; dare bandha una cosa = passai, abbacai, menguare
Frasi
a una bandha e a s'àtera de su caminu bi sunt sos muros de sas tancas ◊ ch'est faladu a sa bandha de Campidanu ◊ a sa bandha de martis, de abrile, de mesaustu, a bandha de sas bàtoro, de mesunote ◊ li est andhau dae bandha de palas
2.
su binu como fintzas in su tzilleri est postu a bandha ◊ mi at mutiu a una bandha e mi at nau cosa ◊ fia teracu ma a sos vinti annos mi ponei a bandha cun d-unu grustu de chentu porcos
3.
de coro no mi poto divertire pro ca no mi dat bandha su dolore ◊ callentura furiosa male chi dat banna in lestresa ◊ sa zente at cumintzau a dare bandha a s'iscuricada, imbisitandhe su mortu
Etimo
itl.
banda
Traduzioni
Francese
partie,
côté
Inglese
side,
part
Spagnolo
parte,
lado
Italiano
parte,
lato
Tedesco
Teil,
Seite.
calcanzíle , nm: carcangili,
carcanzile,
cracagnile Definizione
sa parte de asegus, in is iscarpas, su giru a inghíriu de su cracàngiu, in pitzu de su tacone, s'ispronera
Sinonimi e contrari
bracangili
/
cdh. calcagnili
Frasi
s'óciu atentu connoschet s'imprenta de unu consumau carcanzile
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le derrière d'une chaussure
Inglese
heelside of the shoes
Spagnolo
talón
Italiano
parte posterióre della scarpa
Tedesco
hinterer Teil des Schuhes.
cantòni , nm: contone,
contoni Definizione
cugigone, tretu, parte o bandha de unu logu, de un'orruga / girai de chirru in cantoni = innòi e innia, fatu de su logu, de unu logu a s'àteru, de una parti a s'àtera
Sinonimi e contrari
bandha,
chírriu,
parte
Frasi
furrissí a custu cantoni ca fadeus sa braba! (A.Garau)◊ trentzeisí a cudhu cantoni ca depu ispariciai! ◊ allughie sos sírios de sa pache in sos cúcuros de sos bàtoro contones de su mundhu!(G.Piga)◊ bríllios e sonazos chin sonos míschios de puzones fachent dónnia contone ammachiare (L.Loi)◊ sunt fuidos peri sos contones de sa bidha
2.
seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de totus cussus chi mi depint dinai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coin,
côté
Inglese
canto
Spagnolo
parte (f),
lado
Italiano
canto,
parte
Tedesco
Ecke.
chérru , nm: chírriu 1,
chirru Definizione
donniuna de is partes de una cosa, de unu tretu, de unu logu, fintzes de sa bértula
Sinonimi e contrari
bandha,
bicu,
corru,
leada,
palte
/
cdh. chirrioni
/
arrogu,
corriolu
Modi di dire
csn:
a chirr'imbesse = a s'imbesse, a cúcuru ficadu; andai de chirru in chirru = de una bandha a s'àtera; girai de chirru in cantoni = innòi e innia, ifatu de su logu, de unu logu a s'àteru; chirru a mie = faci aundi seu dèu; a chirru mancu, drestu, a cherru de aínturu = a manu manca, dereta, a manu de intro; a sos chirros de… = faci a…, a is partis de…; portai a chirru a unu = leare a befe, fàghere a birgonza
Frasi
moviat sos bratzos a dogna cherru ◊ a cussu cherru dhui creschit ónnia arratza de birdura ◊ si est bortau a s'àteru chirru ◊ s'aposentu est friscau de chirru de intro
2.
est muntenindhe sos chírrios de sa fardita ◊ li fit faghindhe sos pannos totu a chírrios ◊ s'últimu chírriu de luna bos imbio
3.
custu est su chírriu de terra ue sunt inferchidas sas raighinas de s'identidade nostra ◊ betaiant laore in chírrios de terra tostada
4.
óminis imbriagus ti ant ispudau, aciotau, portau a chirru cun d-una canna tzerriendudí "su Rei"◊ seu duas diis girendi de chirru in cantoni tochendi portalis e portixedhas de is chi mi depint dinai!
Cognomi e Proverbi
smb:
Chirru
Traduzioni
Francese
coin,
côté
Inglese
side,
part,
border
Spagnolo
lado
Italiano
lémbo,
lato,
parte
Tedesco
Zipfel,
Seite.
codiàna , nf, avb: cogiana,
cojana,
congiana Definizione
s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos
Frasi
codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro
2.
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale…
Cognomi e Proverbi
smb:
Cojana, Coiana, Coyana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dernier,
derrier,
à la fin,
enfin
Inglese
the last part,
the back side of a thing
Spagnolo
cola,
fin,
última
Italiano
l'ùltima parte,
la parte posterióre di qlcs
Tedesco
letzter Teil,
hinterer Teil.
colizòne , nm: corigioni,
corizone,
curizone Definizione
sa parte prus méngius de su linu, sa chi tessent a tela, a pannos, a lentzolos, e fintzes sa parte prus bona de sa lana; su coro, is fogighedhas prus modhes de erbas acupadas (latuca, càule), fintzes su nasedhu, sa parte de mesu ue su frutuàriu (es. pira, mela e àteru) portat su sèmene / su corizone de s'ijerru = su grofu de s'ierru
Sinonimi e contrari
coramedhu
/
cdh. curicioni
Frasi
su corizone si trataiat pro su tessinzu a telarzu de sas telas fines
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
carilione(m).
Traduzioni
Francese
partie fine du lin
Inglese
fine part of linen
Spagnolo
parte sutil del lino
Italiano
parte fine del lino
Tedesco
feiner Teil des Leinens.
forròne, forròni , nm Definizione
sa forra de su cracàngiu de is botinos, fintzes cracàngiu etotu
Sinonimi e contrari
/
cdh. furroni
2.
aiat ligadu s'àteru cabu de s'ispau a su forrone de sa bote
Terminologia scientifica
sbb
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
renfort intérieur du derrière d'une chaussure
Inglese
inner backside of a shoe
Spagnolo
contrafuerte
Italiano
parte posterióre intèrna della scarpa
Tedesco
Futter.
innedhúe , avb Definizione
in nedhube, in logu perunu
Sinonimi e contrari
nedhube*
Traduzioni
Francese
nulle part
Inglese
nowhere
Spagnolo
en ningún lado
Italiano
da nessuna parte
Tedesco
nirgends.
pàlte , nf: parte,
parti Definizione
de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha
Sinonimi e contrari
arressioni,
arrogu,
bículu,
istallada,
partzida
/
aba,
bandha
/
cdh. palti
| ctr.
totu
Modi di dire
csn:
sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie
Frasi
una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos
2.
míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti!
3.
su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis
4.
passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari
5.
notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua
6.
abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare
7.
pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone)
8.
babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana
Cognomi e Proverbi
smb:
Partis
Etimo
ltn.
parte(m)
Traduzioni
Francese
part,
partie,
côté
Inglese
part,
side
Spagnolo
porción,
parte,
lado
Italiano
porzióne,
quòta,
parte,
lato
Tedesco
Teil,
Seite.
pasía , nf Definizione
parte de unu trebballu, de una cosa, fintzes cunsiderada coment'e tempus, cosa fata a su pasa pasa, in tantas bortas
Sinonimi e contrari
creze,
mota
Frasi
cussu triballu l'amus fatu in tantas pasias, ca fit meda totu a una borta ◊ cust'olia che cheret betada totu a unu: aite a la muntènnere in tantas pasias, tantu est totu a maghinare? ◊ unu líbberu est sèmpere divisu in tantas pasias
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
part,
reprise
Inglese
part,
restarting
Spagnolo
parte,
reanudación
Italiano
porzióne,
parte,
riprésa
Tedesco
Teil,
Wiederaufnahme.