bículu , nm: bícuru,
pículu Definizione
parte, minore, de una css. cosa prus manna: a bortas podet èssere no parte ma totu, pentzau a dónnia modu coment'e parte de calecuna cosa prus manna; a bortas si narat de persona a disprétziu
Sinonimi e contrari
acantu 1,
arrogu,
arróncinu,
arruncu,
bucone,
cànciu,
filchinida,
friginida,
istallada,
moróculu,
pitzuedhu,
strónciu,
tancu,
túturu
| ctr.
totu
Frasi
a tàpulu bi at postu unu bículu de robba diferente ◊ zughiat unu bículu de casu e de pane a manigare ◊ amos lígidu unu bículu de lítera ◊ cussu terrinu no est unu bículu, ma una tanca! ◊ triballaiat a sa zoronada, ca teniat petzi carchi bículu in fatore a mesapare
2.
bículu de ómine, frade tou, a no nos dare una manu bidíndhennos goi in apretu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
morceau,
bout
Inglese
piece
Spagnolo
pedazo
Italiano
pèzzo
Tedesco
Stück,
Teil.
calcanzíle , nm: carcangili,
carcanzile,
cracagnile Definizione
sa parte de asegus, in is iscarpas, su giru a inghíriu de su cracàngiu, in pitzu de su tacone, s'ispronera
Sinonimi e contrari
bracangili
/
cdh. calcagnili
Frasi
s'óciu atentu connoschet s'imprenta de unu consumau carcanzile
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
le derrière d'une chaussure
Inglese
heelside of the shoes
Spagnolo
talón
Italiano
parte posterióre della scarpa
Tedesco
hinterer Teil des Schuhes.
cimixèdha , nf Definizione
sa punta modhe de sa linna, de is matas
Sinonimi e contrari
chima,
coma,
coramedhu
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
partie tendre des arbres
Inglese
soft part (of a tree)
Spagnolo
cogollo
Italiano
tenerume delle piante
Tedesco
weicher Teil der Pflanzen.
codiàna , nf, avb: cogiana,
cojana,
congiana Definizione
s'úrtima parte de una sumana de tempus; sa puda prus bàscia cun prus pagos ogos chi in su fundhu de sa bide depet abbarrare a úrtimu (ctr. cabidiana o carriadòrgia); cotza de linna chi de sa parte de asegus s'intrat in s'incàsciu de s'isteva po mantènnere sidhia sa timona a sa parte de asegus in s'arau / avb. a codiana, in codiana = a úrtimos
Frasi
codiana de chida, de mese, de annu ◊ a codiana de s'àteru mese in bidha che sunt sos poetas a sa festa ◊ pustis, a codiana de frearzu, t'impigno de ndhe fàghere ispedire sa cantidade chi ti naro
2.
s'aradu fit divisu in deghe petzos: sa cogiana, s'isteva, sa entale…
Cognomi e Proverbi
smb:
Cojana, Coiana, Coyana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dernier,
derrier,
à la fin,
enfin
Inglese
the last part,
the back side of a thing
Spagnolo
cola,
fin,
última
Italiano
l'ùltima parte,
la parte posterióre di qlcs
Tedesco
letzter Teil,
hinterer Teil.
colizòne , nm: corigioni,
corizone,
curizone Definizione
sa parte prus méngius de su linu, sa chi tessent a tela, a pannos, a lentzolos, e fintzes sa parte prus bona de sa lana; su coro, is fogighedhas prus modhes de erbas acupadas (latuca, càule), fintzes su nasedhu, sa parte de mesu ue su frutuàriu (es. pira, mela e àteru) portat su sèmene / su corizone de s'ijerru = su grofu de s'ierru
Sinonimi e contrari
coramedhu
/
cdh. curicioni
Frasi
su corizone si trataiat pro su tessinzu a telarzu de sas telas fines
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
carilione(m).
Traduzioni
Francese
partie fine du lin
Inglese
fine part of linen
Spagnolo
parte sutil del lino
Italiano
parte fine del lino
Tedesco
feiner Teil des Leinens.
coramédhu , nm, nf: coromedha,
coromedhu,
corumedhu,
culumedhu Definizione
sa parte de mesu, su coro modhe de unu cambu, de unu fundhu de birdura (es. de sa latuca o àteru acupau), de unu frore, sa punta modhe de is erbas, de is linnas, is cambos modhes (fintzes sa parte méngius de una cosa)
Sinonimi e contrari
chima,
modhímene,
modhita 2,
sconomedhu,
trisioni
Frasi
po passai su sudori de peis ponint coromedhu de modhitzi ◊ is crabas si papant su coromedhu de is matixedhas ◊ ti fait bèni unu decotedhu de cima de lampatzu cun curumedhu de modhitzi ◊ no ti papes sos culumedhos de sa latuca!
Etimo
ltn.
corymbellus
Traduzioni
Francese
partie tendre
Inglese
tender part
Spagnolo
cogollo,
grumo
Italiano
grùmolo,
garzuòlo,
tenerume
Tedesco
Herz,
weicher Teil.
iscruài, iscruàre , vrb: iscrudare,
scroai Definizione
bogare su cruo, su chi si podet cunsiderare coment'e cosa crua, no tanti bona: foedhandho de filu, de tela, de cosa téssia, pònnere in lessia a dha fàere prus bianca; foedhandho de unu, abbituare a fàere bene is cosas, avesare a su trebballu, educare; foedhandho de imbriagos, pèrdere s'efetu de s'àrculu, isturdire s'imbriaghera; foedhandho de fémina, tastare ómine sa primu borta
Sinonimi e contrari
ibentiare,
ifegare,
iscoturare,
scexiai
/
irberzinare
2.
su lentore friscu de su sero iscruat sa crea ◊ in s'àtera iscola nos ant iscruadu dae minores, nos ant abbituadu a triballare ◊ su zòvanu cantaiat a sa sola pro s'iscrudare sa boghe ◊ su domadore iscruat su pudhecu areste ◊ ite faghet s'ómine mandrone si no est iscruadu a tribagliare? (Tucone)
3.
Pascale est iscrudandhe sa cochera de eris note ◊ si no est in tinu po s'imbriachera, zai s'iscruat!
Etimo
ctl.
escruar
Traduzioni
Francese
dégrossir
Inglese
to refine
Spagnolo
desbastar
Italiano
levare il crudo,
dirozzare
Tedesco
den rohen Teil entfernen,
vorarbeiten,
verfeinern.
pàlte , nf: parte,
parti Definizione
de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha
Sinonimi e contrari
arressioni,
arrogu,
bículu,
istallada,
partzida
/
aba,
bandha
/
cdh. palti
| ctr.
totu
Modi di dire
csn:
sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie
Frasi
una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos
2.
míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti!
3.
su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis
4.
passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari
5.
notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua
6.
abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare
7.
pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone)
8.
babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana
Cognomi e Proverbi
smb:
Partis
Etimo
ltn.
parte(m)
Traduzioni
Francese
part,
partie,
côté
Inglese
part,
side
Spagnolo
porción,
parte,
lado
Italiano
porzióne,
quòta,
parte,
lato
Tedesco
Teil,
Seite.
partzída , nf: pratzida Definizione
parte de una cosa ispartzia
Sinonimi e contrari
arressioni,
palte,
pratzina,
porrata,
spratzida
Frasi
is pratzidas dhas fatzu dèu, ca tui fais parti manna e parti pitica
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
part,
portion
Inglese
portion
Spagnolo
porción
Italiano
porzióne
Tedesco
Teil.
pasía , nf Definizione
parte de unu trebballu, de una cosa, fintzes cunsiderada coment'e tempus, cosa fata a su pasa pasa, in tantas bortas
Sinonimi e contrari
creze,
mota
Frasi
cussu triballu l'amus fatu in tantas pasias, ca fit meda totu a una borta ◊ cust'olia che cheret betada totu a unu: aite a la muntènnere in tantas pasias, tantu est totu a maghinare? ◊ unu líbberu est sèmpere divisu in tantas pasias
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
part,
reprise
Inglese
part,
restarting
Spagnolo
parte,
reanudación
Italiano
porzióne,
parte,
riprésa
Tedesco
Teil,
Wiederaufnahme.
pimpirída , nf, nm: pimpiridu,
pimpirina,
pimpirinu 1 Definizione
orrughedhu piticu de css. cosa: pimpirinu a logos est fintzes bubburuchedha abbruxada o prus assada in su pane de fresa / fai, segai, segaisí a pimpirinas; no nci nd'at p. = no bi ndh'at nudha
Sinonimi e contrari
biculedhu,
filchinida,
friginida,
imbratu,
murichia,
palfaruza,
paparida,
pibinida,
pimpidalla,
pistàgia,
pipitza,
pitzuedhu,
pravina,
scirina,
soluvrinu,
uchedhu
Frasi
fraitzu, dhu fatzu in centu e unu pimpiridu! ◊ in terra dhui at unu pimpiridu de pani ◊ si sunt ghetados che canes a s'oledu e in pag'ora no bi ant lassadu pimpirida ◊ gheta unu pimpiridu de sali a s'insalada! ◊ capit in d-unu pimpirinedhu de paperi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
miette,
bribes
Inglese
bit
Spagnolo
migaja,
añicos
Italiano
bríciola,
framménto,
infinitèsimo
Tedesco
Stückchen,
Bruchstück,
winziger Teil.
rúcru , nm: arruxu,
rugru,
rúgiu 1,
rugu,
ruju 1 Definizione
donniuna de is partes de una cosa segada; una parte (pitica) de su bestiàmene, de su tàgiu
Sinonimi e contrari
acantu 1,
arrogu*,
bículu,
cabone,
istallada,
orrogu,
pitzuedhu,
tancu
/
fiotu,
grústiu,
rucrada,
tropedhu
Modi di dire
csn:
lassare una cosa, una faina, unu triballu a rugos = a mesincumentu, chentza agabbadu; faedhare a rugos = male, de no si cumprèndhere bene su chi si narat; marghinare sa cosa a ruju, mastigare a rugos = male, a cantos russos
Frasi
altzat sa lepa unta a una manu e l'abbassat punghindhe faca a terra su rugu mezus ◊ fit mastighendhe calchi ruju de zigarru
2.
unu rugu de sa robba si est iscambadu
3.
sa muzere lassaiat sa faina a rúgios e leaiat sos fizos a bídere su babbu chin sos boes
Traduzioni
Francese
morceau,
partie
Inglese
piece
Spagnolo
trozo
Italiano
spezzóne,
pèzzo
Tedesco
Stück,
Teil.