aggordài , vrb: agodrai,
agordai Definizione
abbaidare a unu o una cosa po dha tènnere contu chi no apat dannu, chi no che dha furent / èssi agodrau = acordau, pigau a serbidore, a tzeracu
Sinonimi e contrari
acastiai,
agguardai,
badrare,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Frasi
est agordendi una bingixedha ◊ su mortu in campusantu dh'at aggordau s'interramortus ◊ mi podit aggordai custu caboni po cantu abarru ascurtendi sa missa? ◊ tocat de aggordai is montis de arena e àterus logus bellus po chi no s'isderruant ◊ a issu dhu ponint po agodrai is brebeis
Etimo
itl.
guardare
Traduzioni
Francese
garder
Inglese
to guard
Spagnolo
guardar
Italiano
custodire
Tedesco
bewachen.
agguardài, agguardiài , vrb: guardai* Definizione
abbaidare a unu o una cosa po dha tènnere contu chi no tèngiat dannu, chi no che dha furent
Sinonimi e contrari
acastiai,
aggordai,
arriguardai,
badrare,
cultodiare,
tentare
Frasi
dhoi at iscroxòrgius chi dhus agguàrdiant is matzamurredhus ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali!
2.
bivaiaus in domixedhas agguardiadas de una mata de figu
Traduzioni
Francese
garder
Inglese
to guard
Spagnolo
guardar
Italiano
custodire
Tedesco
bewachen.
aldàre , vrb: aldiare,
ardiare Definizione
castiare o chistire una cosa a manera chi no tèngiat dannu, chi no tèngiat male, chi nemos ndhe tochet
Sinonimi e contrari
aggordai*,
badrare
Frasi
fit reséssidu a che li fichire in conca chi sa puzonina si podiat aldiare in d-una manera sola: cun sas peràulas! ◊ gira, gira, furriola, atàpadi cantu cheres: de sa binza semus meres candho l'aldas tue sola! (P.Casu)
Traduzioni
Francese
préserver,
garder
Inglese
to guard,
to preserve
Spagnolo
guardar
Italiano
preservare,
custodire
Tedesco
bewahren.
arrecatài 1 , vrb rfl: arrechetai,
recatai Definizione
fàere su giuditziosu
Sinonimi e contrari
refrenai
Etimo
spn.
recatarse
Traduzioni
Francese
se retenir,
se moderer,
garder une prudente réserve
Inglese
to show reluctance
Spagnolo
ser juicioso
Italiano
usare ritégno
Tedesco
sich scheuen.
arribbàre 1 , vrb Definizione
pònnere a parte ccn. cosa po dha lassare a un'àteru tempus, po dha tènnere chistia
Sinonimi e contrari
allogae,
arremai 1,
arremonire,
asserbare,
chistie,
coltoire,
golloire
Frasi
sa mela l'at chérfida arribbare ma si est frazigada ◊ est arribbendhe totu a sa temporada, pro no li mancare sa cosa tandho ◊ arribbadinne a cras de cussa cosa! ◊ su chi aiat téssidu lu teniat arribbadu pro candho si deviat cogiuare
Cognomi e Proverbi
prb:
chie arribbat a cras arribbat a canes
Traduzioni
Francese
garder
Inglese
to put aside
Spagnolo
guardar
Italiano
serbare
Tedesco
aufbewahren.
badiàre , vrb: abbadiai*,
baidare,
vadiare Definizione
castiare, girare is ogos po bíere sa cosa, giare atentzione, atèndhere una cosa o a unu; atèndhere a unu, custodiare sa cosa / badhu! = abbàida!, càstia!
Sinonimi e contrari
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frasi
bàdia si potes leare capu de custa cosa! ◊ vàdiat bene vene, si pómpiat a su tziu e torrat a badiare
2.
fipo badiandhe sas crapas ◊ su piciochedhu est badiando su bestiàmine e ligendo! ◊ in cussos chirros b'aiat pastores note e die badiandhe e cuberrandhe sa robba
Traduzioni
Francese
regarder,
garder
Inglese
to guard
Spagnolo
mirar,
guardar
Italiano
guardare,
custodire
Tedesco
ansehen,
anschauen,
bewachen.
castiài , vrb: acastiai,
castiare,
castiari,
casticare,
castigare,
chestiai Definizione
abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco!
Sinonimi e contrari
abbadiai,
abbillai,
colbiare
/
addolie,
aggordai,
agguardai,
cadebai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Modi di dire
csn:
castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere
Frasi
castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu
2.
a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!…
3.
ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu
4.
candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea!
Etimo
ltn.
castigare
Traduzioni
Francese
garder
Inglese
to look,
to guard
Spagnolo
mirar,
guardar
Italiano
guardare,
badare,
custodire,
sorvegliare,
vigilare,
controllare
Tedesco
ansehen,
sich kümmern,
behüten,
überwachen.
chistíe , vrb: achistiri,
chistire,
chistiri Definizione
arregòllere e pònnere a parte sa cosa po dha tènnere, po si ndhe serbire àtera borta, candho tocat o serbit de prus; pigare; castiare, tènnere contu / chistire una ferramenta, dinare, sèmenes e àteru
Sinonimi e contrari
acoglire,
acuae,
aggolostire,
aggordai,
allogae,
arremai 1,
arremonire,
arribbare 1,
asserbare,
coltoire*,
golloire
/
contifizare
/
frànghere
| ctr.
foliare,
frundhire,
lassai
Frasi
de su tempus passau dhue at cosas chi depeus chistie ◊ chistias in su coro su segretu ◊ sa ruge mia comente est mi la chisto ◊ seu chistendi custus sèminis po fai una tuledha de pranteri ◊ custu fut un'orfonedhu chi dh'iat chistiu un'ómini ◊ e ite naras, ca aus coidau a chistie su fusile a codhu!◊ sa piciochedha chistit in manos su giornale e cumènciat a lixe ◊ sa pimpiralla ndi dha chistint is cruculeus
2.
soe in fidea de li torrare sas tràvilas, chi si las chistat su pastore! ◊ un'ómini at postu unu piciochedhu a dhi chistiri is molentis ◊ chístimi duas figos! ◊ chisti su dinari! ◊ in sa domo b'istavat solu una vetza pro chistire su locu
3.
chisti sa munnedha ca est tochendhe in terra!
Traduzioni
Francese
conserver,
garder
Inglese
to keep
Spagnolo
guardar,
conservar
Italiano
conservare
Tedesco
bewahren.
mirài , vrb: mirare Definizione
abbaidare po bíere, po giare atentzione e contivigiare, po ammiru e istima, po làstima: s'impr. si narat fintzes coment'e avertimentu / impr.: mih!, millu!; mirare sa conca = labare, castiai is pilus po dhus illimpiai de sa malesa
Sinonimi e contrari
abbadiai,
allutzare,
annotare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
labai
/
cultodiare,
tentare
Frasi
mirat sa domo che una mama ◊ e proite mi mirades, ojos chi deo no miro?! (Grolle)◊ bastat chi cussas féminas mi mirent un'istante pro chi mi passent su coro che balla! ◊ si mi bolis domanda, no passis mira mira! ◊ sete cravellos d'oro bi los miro in s'altare adorèndhesi a Deu…◊ pentza a fai bèni e no miris a chini
2.
mira, una cosa ti naro: o triballas comente si tocat, o ti che andhas deretu! ◊ mirai de cust'ómini: a puntu bellu est torrau!…
3.
e cantas boltas bi lu aia nadu: Míradi s'onestade, fizu meu! ◊ cun s'iscusa ca dhi miràt is pipius, si nci est posta meri
Cognomi e Proverbi
prb:
faghe bene e no mires a chie!
Etimo
ltn.
mirare
Traduzioni
Francese
garder,
regarder
Inglese
to guard,
to look at,
to admire
Spagnolo
mirar
Italiano
mirare,
custodire
Tedesco
betrachten,
bewachen.
miramentàre , vrb Definizione
tènnere contu, contivigiare
Sinonimi e contrari
acastiai,
cultodiare,
aggordai,
coltoire,
mirai
Frasi
sa domo bi la miramentat una fémina bona ◊ in sos órdines de sa vintza no bi aiat mancu unu tzufu de erva, dontzi funnu fit bene arraicatu e bene miramentatu ◊ su pitzinnu no miramentat vene su bestiàmene ca li piaghet su caentu e no si abbitzat de nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
garder,
gouverner,
soigner (aver cura di)
Inglese
to preserve,
to control
Spagnolo
guardar,
cuidar
Italiano
custodire,
governare
Tedesco
bewachen,
besorgen.
tentàre , vrb Definizione
giare atentzione, custodiare o portare a càstiu a ccn. o ccn. cosa a manera de no tènnere dannu, de no che dha lassare furare; portare a ogu a ccn. po bíere ite faet, iscocandhodhu / tentare a ccn. che batu a sórighe = iscocare própriu a s'atenta chentza dhu fidare nudha
Sinonimi e contrari
abbillai,
acastiai,
agguardai,
agorrai,
mirai
Frasi
est tentendhe sas aes pro difèndhere su laore ◊ su pastore tentat su masone ◊ tocat a tentare sos sartos pro sos fogos ◊ soe tentandhe a sorre mia malàdia ◊ si tentat sa binza isse no b'intrat unu puzone! ◊ tentàimi Vois in su reposu de istanote e sarvàimi dae cada pregiudísciu ◊ a sa teraca li lassant sos pitzinnos a los tentare ◊ fit tentàndhesi su zuo pro sa fura
2.
tentèndhelu sunt bénnidos a ischire chie fit chi che lis furaiat sa cosa ◊ su batu est sétidu acurtzu a sa linna tentendhe: bi depet àere sórighe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
garder,
veiller
Inglese
to watch (over),
to guard
Spagnolo
guardar,
custodiar
Italiano
custodire,
sorvegliare,
vigilare
Tedesco
bewachen,
beaufsichtigen.