altúra , nf: artura,
artúria Definizione
sa distàntzia de terra o de unu paris a unu css. puntu o tretu prus in artu; foedhandho de orrobba de prammu, s'artúria est sa distàntzia inter is duas avoretas o oros, sa largària; logu artu (monte, sedha, cúcuru o àteru)/ min. alturedha
Sinonimi e contrari
altària
/
monte,
monticru
| ctr.
basciura
Frasi
chi siat de artura tantu arta cantu est artu su sole a mesudie! (P.Mura)◊ sunt rocas chi leant sos ojos pro s'altura
2.
dae sas alturas su cucu truncat sa mútria de sas badhes ◊ ponner ti che cheria in d-un'altura, in d-una cresiedha a ti adorare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hauteur,
éminence
Inglese
high ground
Spagnolo
altura
Italiano
altura
Tedesco
Anhöhe.
carcinàrxu , nm Definizione
genia de terramíngiu chi paret crachina de cantu est biancu, ca dhue at càlciu meda, carcàriu
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain calcaire
Inglese
calcareous ground
Spagnolo
tierrablanca,
blanquizar
Italiano
terréno calcàreo
Tedesco
Kalkboden.
codína, códina , nf: corina 1,
cudina Definizione
genia de pedra chi essit a orrughedhos, a giarra; logu de terra a pigighedhu fine, de codina asuta; dhue at logu chi narant codina a sa cotzina de una mata, a s'arraighina grussa, e fintzes a s'orrugu curtzu chi abbarrat de unu cambu truncau, a sa linna grussa de su fundhu de sa bide / èssere conca de c. (nau de ccn.)= tostorrudu
Sinonimi e contrari
arroca,
cocoda,
code,
nodu
/
codinatu
/
cocina
/
cdh. cutina
Frasi
su fogu che est iscazandhe finas sas codinas ◊ su tretu uve si curriat su palu fit unu cucuredhu de cutina ◊ che est essidu e si che pasat in punta de una cudina
2.
ca est codina, nudha bi fiorit, s'erva comente naschet si che morit
3.
cussu pischedhu de casu fut tostu che codina ◊ ma tandu ses própiu codina: possíbbili chi no cumprendas?!
4.
bellos sos ranos bolendhe dae sa paza seberendhe e brinchendhe in sa codina! (B.Truddaju)
5.
cun sa corina de su sarmentu si arrustit sa pècia ◊ sa trapa bollit de corina, no pértia de frutu!◊ in su fogili dhue teniat unu fogu de codinas de lione
6.
cust'ómini est conca de codina e prus dhu pistas e prus est pertiassu! (G.C.Mameli)
Cognomi e Proverbi
smb:
Codina, Codinas
/
prb:
chie at dinare pastinzat binza in sa codina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
roc,
grésière
Inglese
rocky ground,
rock,
sandstone
Spagnolo
pedregal,
crestón
Italiano
suòlo roccióso,
ròccia,
arenària
Tedesco
felsiger Boden,
Sandstein.
codinàrzu , nm: cudinarju,
cudinarzu,
cutinàgliu Definizione
logu de codina, inue si bogat codina
Sinonimi e contrari
rocàgliu
Frasi
in cussos cudinarzos de terra sútile in maju sos orzos sont zai cambiandhe colore
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain caillouteux
Inglese
stony ground
Spagnolo
suelo pedregoso
Italiano
terréno sassóso,
di arenària
Tedesco
steiniger Boden.
cràchi , nm: cràchibi,
cràchili,
cràchini,
cràchiri Definizione
matedu bàsciu e cracu, tibbiu, logu prenu de linna a cracu, prus che àteru de tupas ma fintzes de matas mannas
Sinonimi e contrari
bedutzu,
cascaràgliu,
crachiredhu,
craxili,
frascarzu,
lita,
mateda,
màtula 1,
molalzu,
stovina,
tèpere 1,
tuparzu,
tupedu
/
cdh. tziresa
Modi di dire
csn:
lassai a unu in campu e in c. = lassare a unu solu, totinduna, a si arranzare, lassare cun trinta e cun baranta, itl. piantare in asso; èssiri totu in campu e in c. = èssere abbertu in campu, totu in abbertu
Frasi
funt cràchiris mannus cun cerbus, murvonis e sirbonis ◊ seu passau in rocas liscinosas e cràchinis de tiria (A.Casula)◊ depeus andai a cussu crachixedhu a dhu scampiai
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maquis,
bois
Inglese
ground with branches
Spagnolo
hojarasca,
espesura
Italiano
frasconàia
Tedesco
Gezweig.
crastàrvu, crastàrzu , nm Definizione
logu totu crastos, totu pedra
Sinonimi e contrari
crastatza,
pedraghe,
pedraju,
pedredu,
pedrera,
pedriaxu,
praicàrgiu,
razile,
talloraxu
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain pierreux
Inglese
stony ground
Spagnolo
pedregal
Italiano
terréno pietróso
Tedesco
steiniges Gelände.
crastàtza , nf: crastaza,
crastialza Definizione
logu totu prenu de pedra, de coròngios
Sinonimi e contrari
brechilaxu,
crastarzu,
mogolàrgiu,
pedraghe,
pedraju,
pedredu,
pedrera,
pedriaxu,
praicàrgiu,
predàili,
razile,
talloraxu
Frasi
ghiranne a cuile nche aia fatu s'inghíriu de sa crastatza inuve aia vistu vulos aggorratos in funnu de una bete perca
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pierraille
Inglese
stony ground
Spagnolo
pedregal
Italiano
pietràia
Tedesco
Steinhaufen.
maghinàda , nf Definizione
su maghinare; unu tanti de olia de mòlere in d-una borta (unos chentu chilos segundhu su logu)
Sinonimi e contrari
mobinada
/
mólia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mouture
Inglese
grinding,
quantity ground
Spagnolo
molienda
Italiano
macinata
Tedesco
Mahlen,
Pressen.
mólidu , pps, agt, nm: mólitu,
móliu Definizione
de mòlere; chi est fatu a farinos o a pasta a molidura
Sinonimi e contrari
maghinadu
Modi di dire
csn:
èssere móliu a grussu (nadu de ccn.) = fatu a sa grussera; giúghere una cosa a móliu = a molinadura, a furriadura; mólios de bentu = molinadas, nues de bentu
2.
mólia o nono s'uliba, at carrau sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cussu molinu non bi aiat mai mólitu
3.
su frade fut móliu a grussu e no si fut mancu isconciau de andhare a saludare sa sorre
Traduzioni
Francese
moulu
Inglese
grinded,
ground,
flour
Spagnolo
molido
Italiano
macinato
Tedesco
gemahlen,
Gemahlene.
pedeprànu , nm Definizione
parte de sa domo a paris de terra
Frasi
s'est corcau in sa càmera a pedepranu ◊ ajaju teniat s’ofítziu a pedepranu de s'iscola
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rez-de- chaussée
Inglese
ground floor
Spagnolo
planta baja
Italiano
pianterréno
Tedesco
Erdgeschoß.
pedràghe , nm, nf: pedriaghe,
perdaghe,
predache,
predaghe Definizione
logu totu pedra; pràdiche o pedra lada po cassare animales (margianes, pigiones, lèperes)/ parare unu p. pro tènnere puzones
Sinonimi e contrari
crastarzu,
pedrera,
pedriaxu,
praicàrgiu,
razile,
talloraxu
/
altana,
peàdiga 1,
pradera
Frasi
dogni ómine o fera, mavele o marraghe, dae dogni pedraghe, gridat sa protesta ◊ ruent che puzone in sa predache
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain pierreux,
traquenard en pierre
Inglese
stony ground,
stone trap
Spagnolo
pedrisco,
losa
Italiano
pietràia,
schiàccia,
tràppola di piètra
Tedesco
steiniges Gelände,
Falle aus Steinen.
pedràju , nm: pedralzu,
pedràrgiu,
pedrarju,
pedrarzu,
predarju,
prediàrgiu,
pretàgliu,
pretarju Definizione
logu totu pedra
Sinonimi e contrari
crastarzu,
mogolàrgiu,
pedraghe,
pedriaxu,
praicàrgiu,
predàili,
razile,
talloraxu
Frasi
in cussos pedrajos bi at mudeju, ozastros, figumorisca ◊ in sos pedrarjos bi creschet sa tiria ◊ si l'ant àpita dae sa sicagna, ma sont paschenne in sos pretàglios
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain rocheux,
terrain pierreux
Inglese
stony ground
Spagnolo
pedregal
Italiano
terréno roccióso,
pietràia
Tedesco
steiniges Gelände.
pedriàxu , nm: perdiarzu,
perdiaxu,
perdigàrgiu,
petriarju Definizione
logu totu perda, fintzes de orroca; perda etotu / acarrigiai perdiaxu = carrare pedra
Sinonimi e contrari
brechilaxu,
mogolàrgiu,
pedraghe,
pedraju*,
pedralla,
pedredu,
pedrera,
predàili,
taparatzu
Frasi
at semingiau su trigu in su perdiaxu ma calincunu granu est arrutu in terrenu bonu ◊ in custu perdiaxu no nci crescit nudha
2.
s'alluvioni nci at tirau is domus e is chi at lassau dhas at prenas de àcua, ludu e pedriaxu portau de monti
Traduzioni
Francese
terrain pierreux
Inglese
stony ground
Spagnolo
pedregal
Italiano
pietràia
Tedesco
steiniges Gelände,
Steinhaufen.
pétzu , nm Definizione
truncu mannu de linna, longu e no tanti grussu, pruschetotu segau a serra, chi ponent po agguantare ccn. cosa grae meda o de pòdere pigare pesu grae (es. teulada, intaulau)
Sinonimi e contrari
biga,
trae
/
terrinu
Modi di dire
csn:
p. de terra = terrinu; petzus lauraus = terras prenas; èssiri p. de furca = malu, trassosu, malafatore; petzu de giòvunu, de ómini = zòvanu, ómine mannu meda; petz'e ogu che pira = ogros maduros
Frasi
si at béndhidu totu, finas tàulas e petzos de sa domo ◊ l'ant àpidu impicadu a unu petzu ◊ ballendhe si àlciat e si pesat fin'a tocare su petzu: est a bídere lezeresa! ◊ sa barraca fiat fata totu a petzus mannus de tziníbiri
2.
gràscias a Deus so como betzu mannu, sempre, però messendhe in petzu meu ◊ in su petzu chi bi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet!
3.
nci at petzu de giòvunu artu cantu su campanili
Etimo
itl.
pezzo
Traduzioni
Francese
poutre,
pièce de terre
Inglese
gilder,
piece of ground
Spagnolo
viga,
parcela
Italiano
trave,
appezzaménto
Tedesco
Balken,
Grundstück.
pipinièra , nf Definizione
argioledha o tretu de terra chi si sèmenat po fàere sa prantàgia po erbas o birdura de ortu, po matighedhas de prantare, ma nau mescamente in cobertantza po logu o cosa ue dhue creschet cosa o abbitúdine mala / pònnere o prantare cosa a pipiniera = a filera, a tuedha, a cracu
Sinonimi e contrari
argioledha,
atuedha
2.
sa musa issoro est… pipiniera ue b'incontras totu su chi cheres! ◊ in Silanos sos poetas pisedhos bi fint naschendhe a pipiniera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pépinière
Inglese
breeding ground
Spagnolo
vivero
Italiano
vivàio
Tedesco
Baumschule.
praicàrgiu, praicàrzu , nm: praigarzu Definizione
logu totu pràicas, totu pedras ladas
Sinonimi e contrari
crastarzu,
pedraju,
razile,
talloraxu
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrain pierreux
Inglese
stony ground
Spagnolo
pedregal
Italiano
pietràia
Tedesco
steiniges Gelände.
ruzàre , vrb Definizione
marrare cun is peis, comente faent unos cantu animales
Sinonimi e contrari
marragiadai,
pateare
Traduzioni
Francese
piaffer
Inglese
to paw the ground
Spagnolo
piafar
Italiano
zampare
Tedesco
mit den Füssen stampfen.
solúda , nf: suluda,
suludra Definizione
coròngios orrutos impare chi parent unu erriu, in canales de costeras de monte totu orrocas
Frasi
suludras de iscaza istérridas in costeras faghent traghinos longos biancos ◊ su monte s'irfachet in suludras de zarra ◊ antiandhe a su crastarzu be at una suludra de zarrones e non be parat pè
Terminologia scientifica
slg
Etimo
ltn.
soluta
Traduzioni
Francese
éboulement de roches
Inglese
rockfall ground
Spagnolo
derribo,
derrumbamiento
Italiano
maceréto
Tedesco
Geröllhalde.
tèrra , nf Definizione
su pianeta chi sustenet s'umanidade, logu de s'istória de s'umanidade, atesu de su Sole unos 150 milliones de chilòmetros, de forma tundha a bisura de bòcia; parte de su pianeta chi essit fora de is abbas distinta in paris, costeras, montes, ispartzia in continentes e ísulas, inue creschent matedu e animales, nau mescamente in su sensu de istérria, logu de pòdere medire de longària e largària, mannu e chentza làcanas o fintzes (oe mescamente) ispartziu in istados segundhu sa gente chi dhue faet abbitu, dhue bivet o ndh'est mere, e a orrugos piticos po su prus de propiedade privada, possessos; materiale, orroca isfata, fata a farinos, a pruine, ammesturada in pitzu, su pígiu de fora, cun materiale orgànicu a tales de dha pòdere trebballare e prantare, semenare, distinta in calidades segundhu comente e de ite fut s'orroca isfata / is movimentos de sa Terra pianeta: movimentu de rodiamentu (in sensu antioràriu), de rivolutzione (a inghíriu de su Sole), de traslatzione (totu impare cun su Sole e is àteros pianetas de su sistema, in sa galàssia)
Sinonimi e contrari
mundhu
/
locu 1,
terrenu
/
terraminzu
| ctr.
aera,
celu,
mare
Modi di dire
csn:
t. manna, terravrimma = continente; Terrasanta = sos logos ue est nàschidu e at preigadu Cristos; arrogu o bículu de t. = terrinu, istérrida de pagu tretu marcada cun làcanas; t. crua = annigrinu, terrenu chentza trebballau; t. búida = terrinu líchidu, chentza semenadu; terras manixadas = triballadas, ammanitzadas pro sa laorera de s'annu benidore; t. prena a trigu, a órgiu, a fà, o àteru = chi bi ant semenadu trigu, orzu, fae, o àteru; unu moi de t. = terrinu ue bi cabet unu tantu de sèmene (unos 45 litros); t. abbenada = benatzu, logu bassu, paris, ue bi sumit abba; t. de pauli = logu a fossu ue bi abbarrat s'abba apojada; t. imbriaga = balla balla de abba de su pròere a tropu; lassai istirai sa t. = candho at própiu, lassare asciutare, chi sa terra suspat bene s'abba; t. matzosa = tropu gàrriga pro andhare bene a l'arare; andai terra terra = a paris a terra, chentza si ndhe supesare de t. (es. comente andhat sa colora), bassu, chentza si ndhe pesare meda in artu, ma fintzas solu caminendhe in t., chentza colare in mare e ne in sas aeras; èssere terra terra = a paris a terra, a su matessi paris de sa carrela; ghetai o betare a t. = batire a malu tretu, a puntu malu de debbilesa, de poberesa (nadu de s'ànimu: isarcare e dispiàghere meda, de no àere gana de nudha), arruinare; t. grussa, russa = chi est totu t. fintzas a fundhu meda chentza agatare roca; t. betada = terra móida, carrada de aterue (pro cussu no solu diferente ma fintzas prus pagu frimma); t. de istrexu = bona pro fàghere terralla; t. tuva = isorta, lébia, fatia, frúscia; t. túvula = creze de terraminzu biancu; t. de bonu manizu = bona a triballare; t. de bonu farigu = a matza de castàngia, isorta che farina, fatia, muntonili; t. tosta, mala a triballare = caldaja, crodina; t. màini = terra forti, grassa, niedha e apicigosa; t. luzana = terrasanta, maremundhu, terra muza, t. màini etotu, ma fintzas prus crara, unu pagu rujonza; t. istasia, làngia = terra romasa, totu renatzu, cun zara meda, de colore rujonzu; t. carcinaxa = bianca, carcària; t. luatza = chi paret bona, ma est metzana; t. matroxina = terra isorta, che farina fintzas si est sassiada de abba; t. braxa = a tretos bianca e a tretos niedha, bona a triballare; t. de coru = terra bona pro fàghere isterzu, sa de mesu de sa cava; t. serbéstia (srebéstia) = terra prus rassa, sa chi in sa cava si agatat subra sa t. de coru, de meschiare paris pro fàghere terralla; torrai t. a una mata = assacarrare, ammuntonàreli terra acurtzu a su truncu; t. de… (+ nm. de cosa chi bi creschet)= terra ue bi faghet meda su…, totu leada de…; pumu de t. = patata; èssiri ghetau, ghetaisí a sa terra mala = (nadu de ccn.) èssere mandronatzu, fàghere su mandrone, ammandronàresi; comente falat t. falat coro = su dispiaghere puru s'irméntigat; torrai a pei in t. = bènnere in bisonzu, torrare de ricu a póveru, cumandhare prus nudha; èssiri cun is ogus in t. = a chiza bassa mescamente pro birgonza, duritu; no apodhat mancu a t. (nadu de idea, cosa chi si cheret, chi si narat) = no andhat bene in nudha, no tenit sétiu; póveru in t., apodhau, pitzicau a t.= póveru meda, chentza interessu nudha, de peruna zenia, tènniri sa terra a isterri e su celu a coberri; leàresi sas terras de su Paba = istèrreresi meda, leàresi o chèrrere tropu logu; tocai t. = lòmpere a carchi portu, falare a terra (nadu de chie andhat in mare, in sas aeras); tocare a t. = lòmpere a terra, èssere tochendhe in terra (nadu de cosa apicada); èssere in t. = pesadu dae letu
Frasi
sa Terra est tundha e si moet a inghíriu de su Sole in tempus de un'annu ◊ su santu chi ti at fatu in su mundhu e in sa Terra! ◊ in sa Terra bi at locu pro totus
2.
candu Gesugristu fut in terra giràt cun is apóstulus ◊ su sardu est sa língua prus fuedhada in terra de Sardigna ◊ is disterraus funt fuius de sa terra insoru ◊ tocat a seberai capitanus bonus e vascellus lépidus po fai passai mari a is Sardus e tocai terra in portus segurus ◊ sa Sardínnia tenit terras bonas po lori, ortalítzias, binzas, ortus e pasturas ◊ at fatu a càmbiu una terra de campu pro una pranta de domos in bidha ◊ totus cussas terras funt andadas a acabbai me in manus de una pariga de proprietàrius (A.Garau)◊ at furriau su sacu a buca a terra ◊ sos fogos in Sardinna parent postos che in terra de neune
3.
pro aparisare unu fossu bi ant betadu palas de terra ◊ fiat terra de istruvina, sicorrada ◊ in sos tretos ue est totu terra betada, s'istrada at afalladu ◊ sa terra est falada, cun totu s'abba chi at fatu ◊ est terra de sassu rujonza ◊ si proet meda sàssiat sa terra ◊ is terras grussas tenint abbisóngiu de èssi cotas de sa cilixia ◊ de terra semus fatos e a terra torramus
4.
candho bido a babbu imbreagu ndhe apo sa cara in terra ◊ sunt dommedhas terra terra ◊ dhus as sempri portaus in pranta de manus, a fillus tuus: chi fut in cosa no dhus iast lassai tocai a terra! (A.Melas)◊ calincunu fiat cun is ogus in terra, bregungiosu ◊ a Sant'Antiogu si andhat terra terra mancari ísula siat, ca bi est su ponte ◊ a mengianedhu ses in terra apenas faet nea
Cognomi e Proverbi
prb:
terra de prunitza, terra de terditza ◊ chini no iscít papai in pratu papat in terra
Etimo
ltn.
terra
Traduzioni
Francese
terre
Inglese
earth,
land,
soil,
ground,
world,
country
Spagnolo
tierra
Italiano
tèrra,
campo
Tedesco
Erde,
Boden.
trisinàu 1 , pps, agt Definizione
de trisinai 1; chi est pistau a fine, tratagasau
Sinonimi e contrari
pistadu,
pistu
2.
a su sàmbini si aciunghet pani móliu, casu trisinau, duas predas de sali e follixedhas de puleu
Traduzioni
Francese
trituré,
broyé
Inglese
ground
Spagnolo
picado
Italiano
triturato
Tedesco
zerkleinert.