annervosàre , vrb Definizione
fàere nervosu, giare o pigare a nérbios, giare aggheju fintzes a candho unu perdet sa passiéntzia
Sinonimi e contrari
alteriare,
annervare,
ifadare,
spaxiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
énerver
Inglese
to get on s.o.'s nerves
Spagnolo
irritar
Italiano
innervosire
Tedesco
nervös machen.
annuài 1 , vrb: annuare,
nuare Definizione
carragiare de nues (deunudotu o in parte a tretos), su si pesare nues in s'aera (vrb. aus. èssere o fintzes àere); in cobertantza, essire tristu / annuaisí a logus a logus = annuare a nues lascas, itl. ragnare
Sinonimi e contrari
abbudhonare,
annuidai,
cuculare,
incuculare,
incumbuxae
| ctr.
isclarire,
ispalaciae
Frasi
s'aera si est annuendhe, paret in chirca de pròere ◊ si s'annuat cuguzat su sole e faghet fritu ◊ oe no bi at annuadu
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
obscurcir,
assombrir
Inglese
to get cloud
Spagnolo
nublar
Italiano
annuvolare,
rannuvolarsi
Tedesco
sich bewölken.
aorcàre , vrb: aoscrare Definizione
arrennegare meda, tanti de pàrrere un'orcu
Sinonimi e contrari
acroconai,
afutare,
airai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'emporter
Inglese
to get angry
Spagnolo
encolerizar
Italiano
incollerire
Tedesco
sich erzürnen.
apapinàre , vrb Definizione
istare, abbarrare o èssere coment'e ammammalucaos, su si troboire foedhandho; pigare s'àteru a ingannu, in trampa
Sinonimi e contrari
impampinare
/
coglionai,
colovrinare,
imbovai,
ingannai
2.
pro apapinare sa zente su deputadu est torradu a preigare in piata boghendhe a pizu promissas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'embarbouiller
Inglese
to get flustered
Spagnolo
embarullarse,
trabucarse
Italiano
impappinare
Tedesco
sich verhaspeln.
arnài , vrb: arniai Definizione
pònnere s'arna, pàschere de s'arna
Sinonimi e contrari
abbrumai,
imbremigai,
infarraciai,
pipionire,
pubujonare
Frasi
su pruini arnat sa robba de lana ◊ su tempus at arniau su comodinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se vermouler
Inglese
to get worm-eaten
Spagnolo
apolillar,
carcomer
Italiano
tarlare
Tedesco
von Motten zerfressen sein.
arremadiài , vrb: arremmadiare,
arromadiai,
arromadiare Definizione
pigare o ingòllere rema, arremadiu
Sinonimi e contrari
acatarrare,
arrasfriai,
arremare,
arrumai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'enrhumer
Inglese
to get cold
Spagnolo
resfriarse,
constiparse
Italiano
infreddarsi
Tedesco
sich erkälten.
arrodeàre , vrb: arrodiai,
arrodiare,
orrodeare,
rodiai Definizione
andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu
Sinonimi e contrari
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frasi
si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi
2.
candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu
3.
in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat!
Etimo
spn.
rodear
Traduzioni
Francese
circonvenir,
faire le tour
Inglese
to get round,
to siege
Spagnolo
rodear
Italiano
circuire,
girare attórno,
assediare
Tedesco
umlaufen,
belagern.
assenecàre, assenegàe, assenegàre , vrb: senecare Definizione
fàere a béciu, antzianu; nau de matas, èssere o fàere begra, bècia; assenegae = fàere a bémida, assupare
Sinonimi e contrari
imbeciai,
imbedustare
/
abbrecare,
imbecrare
/
abbatimare,
assupai
Frasi
dami s'arcanu tou, o tempus, chi piús nou ti faghet cantu piús ti assènegas! (T.Rubattu)◊ assenegadas domitas biancas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vieillir
Inglese
to get old
Spagnolo
envejecer
Italiano
invecchiare
Tedesco
alt werden.
bermigàre , vrb Definizione
pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia
Sinonimi e contrari
bermire,
ghermicare,
ifermicare,
imbremigai,
infarraciai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire des vers,
se vermouler
Inglese
to become infested with worms,
to get worm-eaten
Spagnolo
agusanarse
Italiano
inverminire,
tarlare
Tedesco
wurmig werden,
wurmstichig werden.
chitíre , vrb Definizione
fàere chitu, a paris, chistionandho de cosas dépias, o de pérdias, de ofesas e àteras diferéntzias deasi (prnl. cuntentare, abbarrare cuntentos de calecuna cosa)
Sinonimi e contrari
achitare 2,
pacare
/
chidare,
ischitare
/
cumprire
/
iscontai
Modi di dire
csn:
za ndhe la chitis! = gei mi dha pagas!; c. su pecadu = iscontare
Frasi
faghiat peniténtzias e pregaiat pro chitire su pecadu ◊ mi at ofesu ma za mi so chitidu! ◊ mi so chitidu de cantu aio pérdidu ◊ pentzaia ca funt bénnidos pro mi chitire su dépidu e fut po dhu crèschere! ◊ bis fatzo chitire su male chi ant fatu!◊ chie pecat oe chitit cras!
2.
cheriant pienare sas badhes de fiores pro ndhe chitire su tempus frundhidu ◊ fémina, pro chitire de trigu sa meaza lassaisti sas criaduras solas ◊ oje puru chitint galu sa chida chei sos mudrecos sos frores, sos ómines de preda! ◊ in su palcu sos poetes si podent chitire de calchi banzu retzidu
3.
pro chitire unu votu fit tucadu su cras manzanu a Santa Margaida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se remettre d'une perte,
regagner
Inglese
to get even
Spagnolo
solventar
Italiano
pareggiare,
rifarsi,
scontare
Tedesco
begleichen,
sich rächen,
abzahlen.
coberài , vrb: coberare,
coborai,
cobrare,
corbai,
crobare,
cropare 2,
cuberai,
cuberare,
cuberari,
cuperare,
cuverare Definizione
cricare, agatare e arregòllere calecuna cosa chi serbit, fintzes fàere pagare unu dépidu
Sinonimi e contrari
abbogiare,
acatare,
acurumai,
aprovistare,
arragolli,
bruscare,
chilcare,
imbènnere,
pelcutzare
/
sdurri
Modi di dire
csn:
corbai su dinai, s'ora, su tempus, sa cosa, avocados; crobare zente = fàghere zente, chircare zente pro àere azudu in ora de bisonzu mannu; crobare ànimu, corazu (o crobare de ànimu, de corazu)= agatai, tènniri sa fortza, su coràgiu; crobare fama = parai fama; cuperau (nadu de criadura) = pipiu isbandonau de sa mama, lassau a chini dhu bolit pigai, agatau e arregortu
Frasi
comenti at a ai fatu a coberai totu cussu dinai! ◊ chi agiuet a su fatore a crobare prontamente missu o àtera zente (F.I.Mannu)◊ is pagus postus in Sardigna funt coberaus cun ispintas políticas ◊ candho, zente mia, as a crobare asséliu?! (A.Canalis)◊ canno cantat mannai deo cobero totu is allegas ◊ a gràscia chi lu avio cuverau cussu pacu de cosa chi giuchio! ◊ a su càntaru assortint is fémminas cun is brocas po coborai s'abba de bufai
2.
at già crobadu su sonnu chi fit perdendhe ◊ pregaus a Deus po chi si agiudit a coberai is grandus valoris de sa vida ◊ mira, santutza de oro, apo pérdidu su coro: no lu apas crobadu tue? (Grolle)
3.
s'assessori mi at donau apuntamentu, ma no si est fatu coberai ◊ mi addulcat su coro s'ammentu, ma no ti tia chèrrere prus crobare ◊ a babbu miu dh'apu a cuberai in domu? ◊ at cicau acantu fuat s'iscusórgiu e dhui at cuberau cinixu ◊ su ciuérgiu e s’ílixi si cuberant in atrus logus puru, ma su sardu dhu manixaus nosu feti!
4.
ant chircadu s'àidu e crobadu de si ndhe essire
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
procurer,
trouver
Inglese
to find,
to get
Spagnolo
encontrar,
cobrar
Italiano
procurare,
procacciare,
esígere
Tedesco
besorgen,
fordern.
demàre , vrb: addemare Definizione
ingòllere tema, maladia, fàere dannu a sa salude
Sinonimi e contrari
ammagagnare,
ammaladiai,
apuntorai,
ilmaladiare,
inciacai,
tunconire
| ctr.
sanai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attraper une maladie
Inglese
to get an illness
Spagnolo
enfermar
Italiano
prèndere una malattìa
Tedesco
erkranken.
ficàre , vrb Definizione
pesare, pònnere istrantagiau, prantau, pesaresindhe istrantàgiu, pesaresindhe de letu sanandho de ccn. maladia
Sinonimi e contrari
arritzare,
fichire,
istantargiai,
pesai,
pònnere,
sanai
| ctr.
crocai,
incruai
Modi di dire
csn:
ficare de renes = andai mellus, assusai, tènniri prus pagu abbisòngius; ficare simpatia, ódiu a unu = ghetai, pònnere, àere, muntènnere simpatia, ódiu a unu; ficare che preneta = incravai de no si mòviri prus; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu
Frasi
ficadindhe ritzu, ca corcadu no andhat bene a fàghere custa cosa! ◊ ficare unu furcarzu, unu rocu, puntzas in su muru ◊ si l'at cotadu suta, gherrendhe, e li at ficadu sos benugros in mata
2.
una die non ficheis piús e nos lasseis pro sempre ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! ◊ si fico dae letu isto in terra frundhidu
Traduzioni
Francese
ériger,
enfoncer,
s'élever
Inglese
to erect,
to hammer,
to get up
Spagnolo
erigir,
hincar,
levantarse
Italiano
erìgere,
conficcare,
alzarsi
Tedesco
errichten,
einschlagen,
aufstehen.
ghetài, ghetàre, ghetàri , vrb Definizione
lassare andhare a istràmpidu, a cropu, o imbolare de pitzu a bàsciu, de artu, fintzes faendho un’istrégiu a covecadura, a furriadura impresse de che orrúere su chi dhu’est, pròere puru; andhare de unu logu prus in artu a un'àteru prus in bàsciu (o pentzau deasi); pònnere is manos apitzu de calecuna cosa mescamente de mala manera, o fintzes su si giare a calecuna cosa de malu o pònnere cun gana meda a fàere cosa; nau de laores, giare una resa; ammostare calidades, capacidades, assimbigiare a ccn.
Sinonimi e contrari
betae,
foliai
/
cabai,
falare
/
abbranchiare,
iscarrafiare
/
pròere
/
bufai
| ctr.
allogae,
collire
/
alciare,
ampiai
Modi di dire
csn:
ghetai de cuadhu = betare, fagher rúere dae cadhu a chie bi est sétidu; ghetai a perda = iscúdere, tragare a pedra; ghetaisí a terra = isterrigorzàresi, pònneresi corcadu in terra; ghetare, ghetai apari = betare totu a unu muntone, isordulare totu, nàrrere afaiu; ghetai su cuadhu a s'ègua, su mascu a sa fémina = dàreli su mascru a l'improssimare; ghetàresi che tzurpu in festa = pigai cosa cun asuria; ghetai una cosa in faci a unu = argumentàreli una cosa in briga; ghetare una morte a unu = ghetai sa curpa, incurpai, acusaidhu de ai bociu a ccn.; ghetaisí contras a unu = andhare o essíreli in contràriu (o fintzas trubbaresili, lòmpereli a l'iscúdere, a tzumbare e gai); ghetare labore = seminai; ghetare a unu (a su babbu, a sa mama) = assimbillai, ghetai ària a unu; ghetai apalas una cosa = daresila a pérdida, no ndhe fàghere contu; ghetai s'afetu a ccn. = pònnere amore, istima, indiosàresi de ccn.
Frasi
cussa cosa ghetadha a is canis! ◊ nci ghetu is malloredhus a sa pingiada ◊ dona atentzioni ca nci ghetas custa cosa a terra! ◊ est ghetandhe abba a mojos ◊ sa noti fiat maba e su celu fiat ghetendu
2.
dae montes sos pastores ghetant a campu ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois!
3.
su sordau chi buscabat carchi die de lisséntzia ghetabat carchi arruncu de labore (F.Cambosu)◊ ses aici basucu de crèiri chi su dinai si potzat ghetai comenti si ghetat su fasolu, in terra
4.
unu isceti si at a ghetai contras a mimi!…◊ toca, impostadí in tali logu ca nci ghetu su cani, si agataus sirboni! ◊ s'astore petarju est a rodeu, a gràrios, prontu a si ghetare ◊ su mascu de ghia nostu si ghetàt a sa genti, chi ndi atobiàt in su mòri
5.
cussu est disisperau e si ghetat a su binu pro irmenticare ◊ saidada sa fà, nci ghetant is brobeis a su campu ◊ dónnia borta mi dhu ghetat in faci, ca nanca cussu mi at agiudau e dèu a issu no
6.
su trigu ocannu at ghetau a dexi, s'annu passau a tréixi ◊ chi dónnia moi ghetit a coranta! ◊ coment'e ómine ghetabat pacu pupa, ma fit mannu de coro ◊ in logu de iscuriu arresplendori ghetas!
7.
a chie at ghetau custa pitzinna goi balentiosa?
8.
a su fizu li ghetant sa morte de un'ómine
9.
chin cantu ghetamus apare no mediamus mai! ◊ su madiru de cussa iat ghetau s'afetu a un'àtera fémina
Etimo
ltn.
*jectare
Traduzioni
Francese
jeter,
descendre
Inglese
to cast,
to get down
Spagnolo
echar,
bajar
Italiano
gettare,
scéndere
Tedesco
hinunterwerfen,
herunterwerfen,
herunterkommen,
herabkommen,
hinuntergehen,
hinabgehen,
Wegweiser.
ifegàre , vrb: irfecare,
iscegiai,
isfegare,
sfegiai Definizione
cambiare su binu a un'àtera carrada po no dhu lassare in sa feghe; isturdire s’imbriaghera, caciare su binu bufau
Sinonimi e contrari
ilbarulire,
ismarmire,
scexiai
/
bombitai,
caciae
Frasi
su binu fit ispetziale e babbu, pustis de l'àere ifegadu, lu poniat in ampullas e carradellos minores ◊ a primos de su mese de nadale ilfegant su binu, sa prima bolta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuver son vin
Inglese
to get over one's drunkenness
Spagnolo
desollar,
dormir el vino (la zorra,
el lobo)
Italiano
smaltire la sbòrnia
Tedesco
den Rausch ausschlafen.
imbestiài , vrb: imbestiare Definizione
nechidare a meda, su si pigare fele, tzacu, arrennegu mannu
Sinonimi e contrari
imbestialare
Traduzioni
Francese
enrager
Inglese
to get enraged
Spagnolo
enfurecerse
Italiano
imbestialirsi
Tedesco
wütend werden.
immalèsciri , vrb Definizione
peorare de salude
Sinonimi e contrari
aggravae,
ammalesci,
imbalèschere,
impeorai,
impeusare,
pejorare
| ctr.
illebiare,
mediare
Frasi
sa maladia si est in pagu tempus immaléscia e Boicu at serrau is ogus po sempri
Traduzioni
Francese
s'aggraver
Inglese
to get worse
Spagnolo
agravarse
Italiano
aggravarsi
Tedesco
sich verschlimmern.
impannitzíri , vrb, rfl Definizione
pònnere bestimentu bonu, nau de unu bestiu in poberesa; in cobertantza, migliorare, andhare in bonu, fàere fortuna
Sinonimi e contrari
abboniare,
assusai
Traduzioni
Francese
nipper
Inglese
to dress again,
to get rich
Spagnolo
arreglarse,
acicalarse
Italiano
rimpannucciare
Tedesco
neu einkleiden.
impedhitzài , vrb Definizione
coment'e arrèschere in mesu (de sa lana) de una pedhe chentza ndhe pòdere essire, su si agatare in mesu de chistiones malas a bínchere
Sinonimi e contrari
impedhulare,
ingarrutzai
Frasi
no cumintzeus a impedhitzai is cosas: pòngiat a verbali sa proposta chi ant fatu is cuntzilleris!
2.
seu andau de un'atopu a s'atru, mi seu agatau mesu impedhitzau e apu tentu abbisóngiu de dinai (A.Garau)◊ no praxit mancu a fustei a èssi impedhitzau in mesu de custas cosas
Traduzioni
Francese
s'empêtrer
Inglese
to pitch,
to get involved
Spagnolo
meterse
Italiano
impegolarsi,
impelagarsi
Tedesco
sich verstricken.
inchighiridhàre , vrb Definizione
artzare sa boghe, arteriare foedhandho
Sinonimi e contrari
achibberare,
achighiristai,
altivai,
incaboniscai,
inchibberare,
inchighiristai
Frasi
s'inchighiridhat chi paret unu pudhitu gherriscu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to get enraged
Spagnolo
enfurecerse
Italiano
infuriarsi
Tedesco
wütend werden.