Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

annervosàre , vrb Definitzione fàere nervosu, giare o pigare a nérbios, giare aggheju fintzes a candho unu perdet sa passiéntzia Sinònimos e contràrios alteriare, annervare, ifadare, spaxiai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu énerver Ingresu to get on s.o.'s nerves Ispagnolu irritar Italianu innervosire Tedescu nervös machen.

annuài 1 , vrb: annuare, nuare Definitzione carragiare de nues (deunudotu o in parte a tretos), su si pesare nues in s'aera (vrb. aus. èssere o fintzes àere); in cobertantza, essire tristu / annuaisí a logus a logus = annuare a nues lascas, itl. ragnare Sinònimos e contràrios abbudhonare, annuidai, cuculare, incuculare, incumbuxae | ctr. isclarire, ispalaciae Frases s'aera si est annuendhe, paret in chirca de pròere ◊ si s'annuat cuguzat su sole e faghet fritu ◊ oe no bi at annuadu Terminologia iscientìfica tpm Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu obscurcir, assombrir Ingresu to get cloud Ispagnolu nublar Italianu annuvolare, rannuvolarsi Tedescu sich bewölken.

aorcàre , vrb: aoscrare Definitzione arrennegare meda, tanti de pàrrere un'orcu Sinònimos e contràrios acroconai, afutare, airai, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchibberare, inchietae, inchighiristai, inchimerai, incrabudhire, infelai, infuterare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'emporter Ingresu to get angry Ispagnolu encolerizar Italianu incollerire Tedescu sich erzürnen.

apapinàre , vrb Definitzione istare, abbarrare o èssere coment'e ammammalucaos, su si troboire foedhandho; pigare s'àteru a ingannu, in trampa Sinònimos e contràrios impampinare / coglionai, colovrinare, imbovai, ingannai 2. pro apapinare sa zente su deputadu est torradu a preigare in piata boghendhe a pizu promissas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'embarbouiller Ingresu to get flustered Ispagnolu embarullarse, trabucarse Italianu impappinare Tedescu sich verhaspeln.

arnài , vrb: arniai Definitzione pònnere s'arna, pàschere de s'arna Sinònimos e contràrios abbrumai, imbremigai, infarraciai, pipionire, pubujonare Frases su pruini arnat sa robba de lana ◊ su tempus at arniau su comodinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se vermouler Ingresu to get worm-eaten Ispagnolu apolillar, carcomer Italianu tarlare Tedescu von Motten zerfressen sein.

arremadiài , vrb: arremmadiare, arromadiai, arromadiare Definitzione pigare o ingòllere rema, arremadiu Sinònimos e contràrios acatarrare, arrasfriai, arremare, arrumai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'enrhumer Ingresu to get cold Ispagnolu resfriarse, constiparse Italianu infreddarsi Tedescu sich erkälten.

arrodeàre , vrb: arrodiai, arrodiare, orrodeare, rodiai Definitzione andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu Sinònimos e contràrios arrodare 1, arrogliai, inghirare Frases si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi 2. candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu 3. in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat! Ètimu spn. rodear Tradutziones Frantzesu circonvenir, faire le tour Ingresu to get round, to siege Ispagnolu rodear Italianu circuire, girare attórno, assediare Tedescu umlaufen, belagern.

assenecàre, assenegàe, assenegàre , vrb: senecare Definitzione fàere a béciu, antzianu; nau de matas, èssere o fàere begra, bècia; assenegae = fàere a bémida, assupare Sinònimos e contràrios imbeciai, imbedustare / abbrecare, imbecrare / abbatimare, assupai Frases dami s'arcanu tou, o tempus, chi piús nou ti faghet cantu piús ti assènegas! (T.Rubattu)◊ assenegadas domitas biancas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vieillir Ingresu to get old Ispagnolu envejecer Italianu invecchiare Tedescu alt werden.

bermigàre , vrb Definitzione pònnere su greme, comente faet in sa linna chi si púdrigat, bècia Sinònimos e contràrios bermire, ghermicare, ifermicare, imbremigai, infarraciai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des vers, se vermouler Ingresu to become infested with worms, to get worm-eaten Ispagnolu agusanarse Italianu inverminire, tarlare Tedescu wurmig werden, wurmstichig werden.

chitíre , vrb Definitzione fàere chitu, a paris, chistionandho de cosas dépias, o de pérdias, de ofesas e àteras diferéntzias deasi (prnl. cuntentare, abbarrare cuntentos de calecuna cosa) Sinònimos e contràrios achitare 2, pacare / chidare, ischitare / cumprire / iscontai Maneras de nàrrere csn: za ndhe la chitis! = gei mi dha pagas!; c. su pecadu = iscontare Frases faghiat peniténtzias e pregaiat pro chitire su pecadu ◊ mi at ofesu ma za mi so chitidu! ◊ mi so chitidu de cantu aio pérdidu ◊ pentzaia ca funt bénnidos pro mi chitire su dépidu e fut po dhu crèschere! ◊ bis fatzo chitire su male chi ant fatu!◊ chie pecat oe chitit cras! 2. cheriant pienare sas badhes de fiores pro ndhe chitire su tempus frundhidu ◊ fémina, pro chitire de trigu sa meaza lassaisti sas criaduras solas ◊ oje puru chitint galu sa chida chei sos mudrecos sos frores, sos ómines de preda! ◊ in su palcu sos poetes si podent chitire de calchi banzu retzidu 3. pro chitire unu votu fit tucadu su cras manzanu a Santa Margaida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se remettre d'une perte, regagner Ingresu to get even Ispagnolu solventar Italianu pareggiare, rifarsi, scontare Tedescu begleichen, sich rächen, abzahlen.

coberài , vrb: coberare, coborai, cobrare, corbai, crobare, cropare 2, cuberai, cuberare, cuberari, cuperare, cuverare Definitzione cricare, agatare e arregòllere calecuna cosa chi serbit, fintzes fàere pagare unu dépidu Sinònimos e contràrios abbogiare, acatare, acurumai, aprovistare, arragolli, bruscare, chilcare, imbènnere, pelcutzare / sdurri Maneras de nàrrere csn: corbai su dinai, s'ora, su tempus, sa cosa, avocados; crobare zente = fàghere zente, chircare zente pro àere azudu in ora de bisonzu mannu; crobare ànimu, corazu (o crobare de ànimu, de corazu)= agatai, tènniri sa fortza, su coràgiu; crobare fama = parai fama; cuperau (nadu de criadura) = pipiu isbandonau de sa mama, lassau a chini dhu bolit pigai, agatau e arregortu Frases comenti at a ai fatu a coberai totu cussu dinai! ◊ chi agiuet a su fatore a crobare prontamente missu o àtera zente (F.I.Mannu)◊ is pagus postus in Sardigna funt coberaus cun ispintas políticas ◊ candho, zente mia, as a crobare asséliu?! (A.Canalis)◊ canno cantat mannai deo cobero totu is allegas ◊ a gràscia chi lu avio cuverau cussu pacu de cosa chi giuchio! ◊ a su càntaru assortint is fémminas cun is brocas po coborai s'abba de bufai 2. at già crobadu su sonnu chi fit perdendhe ◊ pregaus a Deus po chi si agiudit a coberai is grandus valoris de sa vida ◊ mira, santutza de oro, apo pérdidu su coro: no lu apas crobadu tue? (Grolle) 3. s'assessori mi at donau apuntamentu, ma no si est fatu coberai ◊ mi addulcat su coro s'ammentu, ma no ti tia chèrrere prus crobare ◊ a babbu miu dh'apu a cuberai in domu? ◊ at cicau acantu fuat s'iscusórgiu e dhui at cuberau cinixu ◊ su ciuérgiu e s’ílixi si cuberant in atrus logus puru, ma su sardu dhu manixaus nosu feti! 4. ant chircadu s'àidu e crobadu de si ndhe essire Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu procurer, trouver Ingresu to find, to get Ispagnolu encontrar, cobrar Italianu procurare, procacciare, esígere Tedescu besorgen, fordern.

demàre , vrb: addemare Definitzione ingòllere tema, maladia, fàere dannu a sa salude Sinònimos e contràrios ammagagnare, ammaladiai, apuntorai, ilmaladiare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attraper une maladie Ingresu to get an illness Ispagnolu enfermar Italianu prèndere una malattìa Tedescu erkranken.

ficàre , vrb Definitzione pesare, pònnere istrantagiau, prantau, pesaresindhe istrantàgiu, pesaresindhe de letu sanandho de ccn. maladia Sinònimos e contràrios arritzare, fichire, istantargiai, pesai, pònnere, sanai | ctr. crocai, incruai Maneras de nàrrere csn: ficare de renes = andai mellus, assusai, tènniri prus pagu abbisòngius; ficare simpatia, ódiu a unu = ghetai, pònnere, àere, muntènnere simpatia, ódiu a unu; ficare che preneta = incravai de no si mòviri prus; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu Frases ficadindhe ritzu, ca corcadu no andhat bene a fàghere custa cosa! ◊ ficare unu furcarzu, unu rocu, puntzas in su muru ◊ si l'at cotadu suta, gherrendhe, e li at ficadu sos benugros in mata 2. una die non ficheis piús e nos lasseis pro sempre ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! ◊ si fico dae letu isto in terra frundhidu Tradutziones Frantzesu ériger, enfoncer, s'élever Ingresu to erect, to hammer, to get up Ispagnolu erigir, hincar, levantarse Italianu erìgere, conficcare, alzarsi Tedescu errichten, einschlagen, aufstehen.

ghetài, ghetàre, ghetàri , vrb Definitzione lassare andhare a istràmpidu, a cropu, o imbolare de pitzu a bàsciu, de artu, fintzes faendho un’istrégiu a covecadura, a furriadura impresse de che orrúere su chi dhu’est, pròere puru; andhare de unu logu prus in artu a un'àteru prus in bàsciu (o pentzau deasi); pònnere is manos apitzu de calecuna cosa mescamente de mala manera, o fintzes su si giare a calecuna cosa de malu o pònnere cun gana meda a fàere cosa; nau de laores, giare una resa; ammostare calidades, capacidades, assimbigiare a ccn. Sinònimos e contràrios betae, foliai / cabai, falare / abbranchiare, iscarrafiare / pròere / bufai | ctr. allogae, collire / alciare, ampiai Maneras de nàrrere csn: ghetai de cuadhu = betare, fagher rúere dae cadhu a chie bi est sétidu; ghetai a perda = iscúdere, tragare a pedra; ghetaisí a terra = isterrigorzàresi, pònneresi corcadu in terra; ghetare, ghetai apari = betare totu a unu muntone, isordulare totu, nàrrere afaiu; ghetai su cuadhu a s'ègua, su mascu a sa fémina = dàreli su mascru a l'improssimare; ghetàresi che tzurpu in festa = pigai cosa cun asuria; ghetai una cosa in faci a unu = argumentàreli una cosa in briga; ghetare una morte a unu = ghetai sa curpa, incurpai, acusaidhu de ai bociu a ccn.; ghetaisí contras a unu = andhare o essíreli in contràriu (o fintzas trubbaresili, lòmpereli a l'iscúdere, a tzumbare e gai); ghetare labore = seminai; ghetare a unu (a su babbu, a sa mama) = assimbillai, ghetai ària a unu; ghetai apalas una cosa = daresila a pérdida, no ndhe fàghere contu; ghetai s'afetu a ccn. = pònnere amore, istima, indiosàresi de ccn. Frases cussa cosa ghetadha a is canis! ◊ nci ghetu is malloredhus a sa pingiada ◊ dona atentzioni ca nci ghetas custa cosa a terra! ◊ est ghetandhe abba a mojos ◊ sa noti fiat maba e su celu fiat ghetendu 2. dae montes sos pastores ghetant a campu ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois! 3. su sordau chi buscabat carchi die de lisséntzia ghetabat carchi arruncu de labore (F.Cambosu)◊ ses aici basucu de crèiri chi su dinai si potzat ghetai comenti si ghetat su fasolu, in terra 4. unu isceti si at a ghetai contras a mimi!…◊ toca, impostadí in tali logu ca nci ghetu su cani, si agataus sirboni! ◊ s'astore petarju est a rodeu, a gràrios, prontu a si ghetare ◊ su mascu de ghia nostu si ghetàt a sa genti, chi ndi atobiàt in su mòri 5. cussu est disisperau e si ghetat a su binu pro irmenticare ◊ saidada sa fà, nci ghetant is brobeis a su campu ◊ dónnia borta mi dhu ghetat in faci, ca nanca cussu mi at agiudau e dèu a issu no 6. su trigu ocannu at ghetau a dexi, s'annu passau a tréixi ◊ chi dónnia moi ghetit a coranta! ◊ coment'e ómine ghetabat pacu pupa, ma fit mannu de coro ◊ in logu de iscuriu arresplendori ghetas! 7. a chie at ghetau custa pitzinna goi balentiosa? 8. a su fizu li ghetant sa morte de un'ómine 9. chin cantu ghetamus apare no mediamus mai! ◊ su madiru de cussa iat ghetau s'afetu a un'àtera fémina Ètimu ltn. *jectare Tradutziones Frantzesu jeter, descendre Ingresu to cast, to get down Ispagnolu echar, bajar Italianu gettare, scéndere Tedescu hinunterwerfen, herunterwerfen, herunterkommen, herabkommen, hinuntergehen, hinabgehen, Wegweiser.

ifegàre , vrb: irfecare, iscegiai, isfegare, sfegiai Definitzione cambiare su binu a un'àtera carrada po no dhu lassare in sa feghe; isturdire s’imbriaghera, caciare su binu bufau Sinònimos e contràrios ilbarulire, ismarmire, scexiai / bombitai, caciae Frases su binu fit ispetziale e babbu, pustis de l'àere ifegadu, lu poniat in ampullas e carradellos minores ◊ a primos de su mese de nadale ilfegant su binu, sa prima bolta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cuver son vin Ingresu to get over one's drunkenness Ispagnolu desollar, dormir el vino (la zorra, el lobo) Italianu smaltire la sbòrnia Tedescu den Rausch ausschlafen.

imbestiài , vrb: imbestiare Definitzione nechidare a meda, su si pigare fele, tzacu, arrennegu mannu Sinònimos e contràrios imbestialare Tradutziones Frantzesu enrager Ingresu to get enraged Ispagnolu enfurecerse Italianu imbestialirsi Tedescu wütend werden.

immalèsciri , vrb Definitzione peorare de salude Sinònimos e contràrios aggravae, ammalesci, imbalèschere, impeorai, impeusare, pejorare | ctr. illebiare, mediare Frases sa maladia si est in pagu tempus immaléscia e Boicu at serrau is ogus po sempri Tradutziones Frantzesu s'aggraver Ingresu to get worse Ispagnolu agravarse Italianu aggravarsi Tedescu sich verschlimmern.

impannitzíri , vrb, rfl Definitzione pònnere bestimentu bonu, nau de unu bestiu in poberesa; in cobertantza, migliorare, andhare in bonu, fàere fortuna Sinònimos e contràrios abboniare, assusai Tradutziones Frantzesu nipper Ingresu to dress again, to get rich Ispagnolu arreglarse, acicalarse Italianu rimpannucciare Tedescu neu einkleiden.

impedhitzài , vrb Definitzione coment'e arrèschere in mesu (de sa lana) de una pedhe chentza ndhe pòdere essire, su si agatare in mesu de chistiones malas a bínchere Sinònimos e contràrios impedhulare, ingarrutzai Frases no cumintzeus a impedhitzai is cosas: pòngiat a verbali sa proposta chi ant fatu is cuntzilleris! 2. seu andau de un'atopu a s'atru, mi seu agatau mesu impedhitzau e apu tentu abbisóngiu de dinai (A.Garau)◊ no praxit mancu a fustei a èssi impedhitzau in mesu de custas cosas Tradutziones Frantzesu s'empêtrer Ingresu to pitch, to get involved Ispagnolu meterse Italianu impegolarsi, impelagarsi Tedescu sich verstricken.

inchighiridhàre , vrb Definitzione artzare sa boghe, arteriare foedhandho Sinònimos e contràrios achibberare, achighiristai, altivai, incaboniscai, inchibberare, inchighiristai Frases s'inchighiridhat chi paret unu pudhitu gherriscu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to get enraged Ispagnolu enfurecerse Italianu infuriarsi Tedescu wütend werden.

«« Torra a chircare