ingolumàre , vrb: ingulimare,
ingulumare Definizione
pònnere ingúlumu, ingustu (fintzes a ingannu), abbituare a is vítzios, a is cosas bonas, a istare tropu bene, pigare su sabore, su gustu a ccn. cosa / i. su tempus = trampistare, ingannare su tempus
Sinonimi e contrari
abbetuare,
abesare,
arranguai,
imbisciare,
imbitzicare,
ingurrinai,
ingustai
/
allicare,
allichionare
/
ingolosinare
Frasi
sa zente ingolumada a sa dulcura imbentat sapa dae su lidone (D.Mele)◊ est ingulumadu a sa catza ◊ chie ingúlumat a sa festa de Santu Frantziscu de Lúgula torrat cada annu ◊ carchi furancredhu si fit ingulimatu a cussas raicras bellas e népitas ◊ cheret ingulimare sa cane a sirvone
2.
in sos muros sos sinnos de sos partios pariant ingolumendhe sa zente a los botare ◊ a ingulumare sos pitzochedhos a su ribu no fit petzi su disizu de impojare
3.
po ingulumare su tempus ca su caminu fut longu m’iat contau de su nuraghe orrutu (I.Patta)
Traduzioni
Francese
prendre goût
Inglese
to take a liking to sthg
Spagnolo
engolosinarse,
regostarse,
coger el gusto
Italiano
prèndere gusto a qlcs.,
abituarsi a còse piacévoli
Tedesco
Geschmack daran finden.
ingramesciàre, ingramessàre , vrb: ingrammessare Definizione
acunnortare a pedire unu praxere a Deus, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu, istare a su chi faent is àteros
Sinonimi e contrari
incarèssere,
incrubai,
ingramessire,
ingrasciare
Frasi
in d-unu velu de sonnu isvanessidu torrada ses e mi as ingramessadu (G.Branca)◊ m'ingramesso a su destinu (T.Giudice Marras)◊ bi fit cudhu chi no si fidaiat de unu ebbia e tandho s'ingrammessaiat chilchendhe s'acordu cun paritzos ◊ ti apo abbonadu su dépidu ca ti ses ingramesciadu ◊ medas in campu acudiant a sa cresiedha irbandhonada e s'ingramessaiant
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'humilier
Inglese
to address s. o.,
to humble oneself
Spagnolo
humillarse y pedir un favor
Italiano
rivòlgersi a qlc.,
umiliarsi
Tedesco
angehen,
sich erniedrigen.
intzodhài, intzodhiài , vrb Definizione
arrennèscere a fàere calecuna cosa, bogàrendhe atzola, intzertare / i. fuedhu = ispirastrare peràula, nàrrere cun craresa, bene, sas peràulas
Sinonimi e contrari
acamingiai,
ammatzamurrai,
incannugai
/
ispirastrare
Frasi
si no ndi fadeus oi, de custa cosa, no nd'intzodhaus prus ◊ ita totu est su chi ses intzodhendu? ◊ si dh'at nau in tres línguas ma no nd'intzódhiat manc'una!
2.
totus fuant prenus de ispantu e no intzodhànt fuedhu ◊ no intzodhat fuedhu, achíchiat e is pagus fuedhus chi narat funt ammesturaus e a truncu de língua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
embobiner,
resoudre
Inglese
to hit words
Spagnolo
dar en el blanco
Italiano
venire a capo di qlcs.,
impastocchiare
Tedesco
einer Sache auf den Grund kommen.
irtazolàre , vrb: istazolare Definizione
segare a fitas fines segandho in paris, segare a pígios, fàere a tazolas, bogare (linna) a ascras o àstulas
Sinonimi e contrari
irfinicare,
laurai,
tazolare
Frasi
ndhe segheit unu piantone e s'interesseit a l'istazolare finas chi l'at indebbilidu tropu (B.Truddaju)◊ mannedha istazolait su casu pro lu frauzare chin sas ghinzias acogliadas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couper en tranches horizontales
Inglese
to cut into slices
Spagnolo
retazar
Italiano
tagliare a fétte o sfòglie orizzontali
Tedesco
aufschneiden.
iscaràda , nf: iscarata,
scarada Definizione
genia de cuntratu po fàere unu trebballu a prétziu firmu, de pagare unu tanti chentza fàere contu de su tempus, a su chi si faet su trebballante: s'impreat agiummai solu coment'e avb.
Sinonimi e contrari
iscaru
Modi di dire
csn:
fuedhai a s'i. = de una manera irfatzida; pesai a i. = pesare a ogru; a i. = a bínchidas, a fuliadura, a meda; bèndiri a i. = totu paris, totu sa cosa a una borta (itl. in blòcco); papare a i. = a satzadura a tropu
Frasi
ndi at messau de trigu a iscarada, cuss'ómini!…
2.
mancai istracus, faint a iscarada cantendu ◊ cussus si ant giogau a s'iscarada su mantedhu miu ◊ s'intendiat sa genti cantendu a iscarada ◊ ciocedhu, porcu mannale, papa a s'iscarada già pagas totu a nadale! (G.A.Cossu)◊ sento sos basos chi ti dei a cua, mentres cun àtere ses a s'iscarada maseda e tzega! ◊ custas cosas bosatrus dhas osservais a s’iscarada, ma sena de sintzeridadi
3.
ocannu dhoi at ceréxia a iscarada ◊ cun cussa conca isbuida de pobidhu miu chi pigat fogu coment'e un'alluminu, is fillus benint a iscarada!
Etimo
ctl.
escarada
Traduzioni
Francese
travail à la pièce,
effrontément
Inglese
job contract,
cheekily
Spagnolo
destajo,
descaradamente
Italiano
a gara,
còttimo,
sfacciataménte
Tedesco
um die Wette,
Akkord,
frech.
ischigliàre 2 , vrb Definizione
segare a ischígliu, unu pagu a istúturu, parangau a una parte
Etimo
ctl.
esquitllar
Traduzioni
Francese
couper de travers
Inglese
to cut awry
Spagnolo
sesgar
Italiano
tagliare,
rómpere a sghimbèscio
Tedesco
schräg schneiden.
issucutàre , vrb Definizione
su chi faet sa giustítzia candho a unu che dhi leat sa cosa chi tenet
Sinonimi e contrari
aprensionai,
escecutare*,
imbargai,
istajire,
preare
Frasi
apo a tímere chi mi ne issucutet s'arràmene de cogina!…
Traduzioni
Francese
mettre sous séquestre,
chambarder
Inglese
to seize,
to turn upside down
Spagnolo
embargar,
incautarse
Italiano
sequestrare,
méttere a soqquadro
Tedesco
beschlagnahmen,
durcheinanderbringen.
istrampàre , vrb: istrempare,
istrumpai,
istrumpare,
strumpai Definizione
lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu)
Sinonimi e contrari
addrabbulai,
addrobbulare,
betae,
iscracare,
istrampoinai,
istrampulare,
rúchere
/
aciapuai
/
imbolare
Frasi
iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant!
2.
fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora
3.
paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta
4.
si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter par terre,
abattre,
s'abattre
Inglese
to fall heavily,
to pull down
Spagnolo
derribar
Italiano
buttare a tèrra,
abbàttere,
stramazzare
Tedesco
niederschlagen,
zu Boden werfen.
léntzu , nm Definizione
orrugu de lentza cun su prumu po averguare si una cosa (mescamente su muru chi si fràigat) est bene prantau in verticale (a prumu)
Sinonimi e contrari
aprumadori,
peumu
Modi di dire
csn:
pònniri a l. = pònnere o fàghere ritzu; essiri de l. = essire a un'imboe, betadu a un'ala, coment'e ruindhe
Frasi
custu muru no est a lentzu
Cognomi e Proverbi
smb:
Lenzu
Traduzioni
Francese
fil à plomb
Inglese
plumb line
Spagnolo
plomada,
nivel de albañil
Italiano
filo a piómbo
Tedesco
Lot,
Senkblei.
lèpa , nf Definizione
aina cun d-una lama puntuda e segante de atzàrgiu temperau, a màniga prus che àteru de corru cun isperradura in mesu po serrare sa lama cun s'atza aintru / min. lepedha, leputza, leputzedha; partes de sa l.: màniga (a duas perras cun s'ànima o alcu de ferru in mesu, ribbadinos, anedhu de otone), frama (punta, ata, tolu), collu o truncu (su tretu inue sa frama est intrada apare cun sa màniga); l. de innestare = itl. innestatóio
Sinonimi e contrari
arrasoa,
brotzu,
lesòrgia,
istuzu
Modi di dire
csn:
segare, púnghere a l., acutare o arrodare sa l.; lepa a follu a brenti de isparedha o a folla de murta = lepa a frama larga meda; crezes de lepa: patadesa, guspinesa, arburesa; l. iscollada = lepa chi a fortza de l'impreare che abberit sa frama prus de comente depet, dorchíndhesi a daesegus; èssere una lepa (nadu de ccn.)= tramperi, fartzu, leperi; èssiri una mala lepa = prenus de rusas, de trampas
Frasi
fiat una lepa lussurgesa, de cussas a mànigu de corru e lama de atzàrgiu bàtiu e temperau in s'ollu ◊ sa màniga de sa lepa est incircada cun anedhu po fortalesa ◊ pro mànigas de lepa sos menzus corros sunt sos de murone, ma sos piús impitados sunt sos de su màsciu de elveghe
Cognomi e Proverbi
smb:
Lepedda, Leppedda
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
couteau à cran d'arrêt
Inglese
jack knife
Spagnolo
navaja
Italiano
coltèllo a serramànico
Tedesco
Klappmesser.
lis , prn: dhis Definizione
pron. de 3ˆ persona pl. impreau po gente e po cosa (= a issos, a issas, a cussos, a cussas, po cumplementu dativu o de interessu): si ponet siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu ma apustis (cun impr. e ger.) e si podet acumpangiare cun su prn. bi (a logos, bi chis = che lis)
Sinonimi e contrari
bi,
si 3
Frasi
si est a féminas lis rispondho goi, si mi dimandhant ómines lis rispondho gai ◊ a sos Sardos lis ant leadu s'istadu ◊ torrabbilis cussa cosa, a sos meres! ◊ a sa fine benzeint a su chi lis importaiat de piús ◊ dàelis sa cosa issoro, no lis dias sa nostra! ◊ bi lis naro deo su de fàghere, a sos pitzinnos ◊ candho ant afidadu, a issos lis ant regaladu una cafetera
Traduzioni
Francese
leur
Inglese
to them
Spagnolo
les
Italiano
gli,
a lóro
Tedesco
ihnen.
lodhuradítu , agt Definizione
chi est fatu de pòdere orrumbulare, unu pagu tundhu, chi no abbarrat firmu
Sinonimi e contrari
lodhuranu,
rumbulatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
roulant
Inglese
rolling
Spagnolo
rodadero,
rodadizo
Italiano
atto a rotolare
Tedesco
walzenfähig.
lutàdu , pps, agt: allutadu 1 Definizione
de lutare 2; chi est in corrutu, bestiu a dolu
Traduzioni
Francese
bordé de noir
Inglese
black-edged
Spagnolo
enlutado
Italiano
listato a lutto
Tedesco
mit Trauerrand versehen.
marturàre , vrb: ammarturai*,
marturiai,
marturiare Definizione
orrúere a malàidu a tempos longos, màrture, chentza ndhe pòdere sanare; sufrire meda, che màrture, guastare, fintzes fàere sufrire o penare
Sinonimi e contrari
irmalaidare
/
allizare
/
trumentai
| ctr.
sanai
/
bodire,
gosai
Frasi
a isse lu martúriat su dolore ◊ gighiat sos ojos marturiados de su piantu ◊ tenet una fiza tunconida, marturiada in sa carena barant'annos ◊ sa Sardigna est marturiada de s'isfrutamentu
2.
custa prantaza cheret prantada prima chi si martúriet de su totu
3.
iscominigaus, no isceis comente marturiai is pòberos?!
Traduzioni
Francese
souffrir
Inglese
to suffer a long sickness (from)
Spagnolo
enfermar,
sufrir mucho
Italiano
patire,
soffrire a lungo per malattìa
Tedesco
leiden.
mécus , prn: megus Definizione
prn. impreau agiummai solu cun sa prep. chin, cun, e agiummai solu po inditare cumpangia: chin mecus, cun megus = cun dèu; raru in megus (cosa chi propriamente su srd. narat intro meu)
Frasi
tue beni cun megus ca andhamus a fàghere cosa! ◊ benide cun megus: bos apo a fàghere piscadores de ómines (Ev)◊ como fachies sos contos chin mecus! ◊ sa note colada Elias at dormiu chin mecus ◊ tochit, bèngiat, bèngiat cun megus!
2.
ses restada in megus ◊ faco comente sos àteros ant fatu chin mecus ◊ peri chin mecus su tempus no est meta bellu ◊ aite vos chesciades chin mecus? ◊ fide as chin Deus e chin mecus?
Etimo
ltn.
mecum
Traduzioni
Francese
avec moi
Inglese
with me
Spagnolo
conmigo
Italiano
insième a me,
in mia compagnìa
Tedesco
mit mir.
mínda, míndha , nf: ammindha,
minna Definizione
su terrenu tentu a pàsculu, su pàsculu puru (su chi creschet a solu e fintzes su semenau); a logos est una fune longa po acapiare su cuadhu a manera de pòdere pàschere / min. mindhighedha; prèndhere (su mannale) a mindha = trobeire o prèndhere a cadena de no istesiare; nàsciri a minda = a meda
Sinonimi e contrari
cunsolza,
musungili,
paschidórgiu,
pastura
Frasi
no dhue iat mancu unu cantu de minna pro amminnare s'àinu ◊ su pastore deviat dare contu a unu fiotedhu de fiados berveghinos in sa mindha
2.
in citadi nascint is domus coment'e su cardulinu a minda!
Terminologia scientifica
pst
Traduzioni
Francese
pâture
Inglese
grazing (land)
Spagnolo
pasto,
dehesa
Italiano
territòrio a pàscolo
Tedesco
Weideland,
Trift.
muràche , nm Definizione
muru de pedra assentada chentza impastu; a logos fintzes nuraghe
Sinonimi e contrari
muragadha,
murubbullu
/
nurache*
Frasi
at tancau sas cussorjas a muraches ◊ si est pasau in d-unu murache
Traduzioni
Francese
mur de pierres sèches
Inglese
dry wall
Spagnolo
muro en seco,
tapia
Italiano
muro a sécco
Tedesco
Trockenmauer.
murrúda 1 , nf Definizione
genia de pische nau deosi po su murru: assimbígiat a s'isparedha o sàragu, portat ispertiadas largas a istúturu, de colore diferente, in is costaos, e innanti est fémina ma apustis essit mascu
Terminologia scientifica
psc, puntazzo puntazzo
Traduzioni
Francese
sar à museau pointu
Inglese
charax (fish)
Spagnolo
sargo picudo
Italiano
càrace a muso acuto
Tedesco
Fisch,
der zu der Meerbrassen Familie gehört.
óbiga, óbighe , nf, nm: ópica,
ópiche,
ópicu,
úpigu Definizione
arretza a forma de sacu, acapiada a una pértia, po piscare trota, fata cun pigionatzos de ollastedhu de erriu (ma a logos fintzes gamu, àghimu); in cobertantza, brulla mala, fura / min. obighedhu
Sinonimi e contrari
arraciallu,
arretza,
filau,
ganghiledhu,
trotiadore
/
ghelea,
giogada
Modi di dire
csn:
fàghere s'óbiga = nadu in suspu, fàghere una cosa in debbadas, fàghere una cosa seguramente irballada; tortu che un'óbiga = dortu a unu gantzu (nadu de ccn., chi no arrexonat e no ponet mente)
Frasi
fint in su riu trazendhe s'óbiga prena de trota e ambidha ◊ tiu Gabini abiat pistau àndhalas de piscadore, cun arretzas a codhu, su berticale e s'ópiche
2.
si cumandhas a isse già la faghes s'óbiga: mancu t'iscurtat! ◊ si ti pones a isse a sótziu già la faghes s'óbiga!…◊ bi est istada sa ruina de s'annada mala e de sas óbigas
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
filet de pêche en forme de sac
Inglese
sack net
Spagnolo
red en forma de saco
Italiano
réte a sacco
Tedesco
sackförmiges Netz.
palaborcédhu, palabrocédhu, palabrochédhu , avb: palaporcedhu Definizione
a p. = pigau (prus che àteru pipiu) a codhirone, betau in palas de un'àteru cun is bratzos poderaos a tzugu e cun is cambas in fiancos a tretu de chintzu a dhas poderare su mannu chi portat su piticu deosi
Sinonimi e contrari
cadhigarone,
cocolloi,
codhedhu,
codhicorona,
codhubalone
Frasi
is buratinus s'iant atuau a Pinóchiu a palaporcedhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à califourchon
Inglese
astride
Spagnolo
a horcajadas
Italiano
a cavalcióni
Tedesco
rittlings.