apugnigosài , vrb: apunnigosai,
apunziconare Definizione
iscúdere, pigare a cropos de púngiu
Sinonimi e contrari
abbuciconai,
acatzotai,
apugnigorai,
apuinare,
apunzare,
apunzicare,
burtzigare
Frasi
si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to come to blows
Spagnolo
dar de puñetazos
Italiano
prèndere a pugni
Tedesco
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
apunzàre , vrb Definizione
pigare a cropos de púngiu, pruschetotu candho, pranghendho su mortu, no si podet padire su dolore e unu s’iscudet púngios a petorras
Sinonimi e contrari
abbuciconai,
acorpai,
addolare,
apugnigosai,
apunzicare
Frasi
tue moris… si apunzant atitendhe mama, babbu, muzere ◊ sa mama isfaghíndhesi in piantu si apunzaiat pro su fizu mortu ◊ sos depidores mandhaiant sas muzeres a si apunzare preghendhe de no che los bogare ◊ si l'aiat picada chin iss'etotu apunzàndhesi sos càvanos
2.
sos cumpanzos etotu l'ant apunzadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to punch
Spagnolo
dar de puñetazos
Italiano
prèndere a pugni
Tedesco
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
arruxulàre , vrb: ruxulare Definizione
andai de innòi e de inní, istare in giru
Sinonimi e contrari
arrociare,
bandhulare,
garronai,
istrusciare,
molingiae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flâner
Inglese
to stroll
Spagnolo
vagabundear
Italiano
camminare a vànvera,
girellare
Tedesco
umherschleundern.
assaborí , vrb: assaborire Definizione
cumprèndhere una cosa chi no si est inténdhia bene, chi si est inténdhia a arrogus e a mússius, leare cabu, leare oru de calecuna cosa chi no s’ischit
Sinonimi e contrari
assabèschere,
assebeltare,
bodhiri,
indennentai,
scasumai,
scolliri
Frasi
da'ite l'as assaboridu chi est gai su chi est nendhe sa zente? ◊ lassamí ponni prus acanta, ca no intendu e no ndi assaboru nudha! ◊ zughiant unu chistionu ma no ndhe lis apo assaboridu nudha ◊ no ndi apu pótziu assaborí nudha de su chi depint fai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
percevoir,
réussir à comprendre
Inglese
to perceive,
to realize
Spagnolo
percibir,
lograr entender o saber algo
Italiano
percepire,
riuscire a capire o a sapére
Tedesco
verstehen,
erfahren.
atèndhere , vrb: atendi,
atèndiri,
atènnere Definizione
tènnere contu, giare atentzione a unu trebballu, a una faina, a una persona po su chi dhi podet serbire, fàere faina; fintzes serbire, abbàlere de fàere fortza / pps. aténdhidu / atèndiri de… = sassiare de…, cun…; atendhe!, atendhide! = bai, baxei, faghe, faghide su chi azis de fàghere, no irbies/irbiedas pro me, itl. prego!
Sinonimi e contrari
achistiri,
contifizare,
oloire
| ctr.
irbandhonare,
lassai
Frasi
sas sorres la fint atendhendhe ca aiat tentu unu fizu ◊ bellu grassu cuss'animali: bai ca si atendit! ◊ no podeus atendi mancu custus duus fillus piticus ◊ bazi, atendhide si azis de fàghere! ◊ sos pitzochedhos depent atèndhere in famíllia, puru! ◊ donzunu devet atènnere a sas fainas suas ◊ mi ndi andu ca tengu cosa de atendi
2.
cun s'artrosi chi tengu mancu is brutzus mi atendint prus, e is didus a su própiu!
3.
is matas po crèsciri de prus tocat a dhas atendi de àcua
Etimo
itl.
attendere
Traduzioni
Francese
prendre soin,
s'occuper de qqn,
qqch.
Inglese
to attend,
to look after
Spagnolo
atender
Italiano
accudire,
dedicarsi,
badare a qlcs.,
a qlc
Tedesco
versorgen,
pflegen.
atitulàu , agt Definizione
chi est fatu a títulas, a silibbas, a isprigos es. aràngiu, àgiu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
composé de caïeux,
de gousses,
de quartiérs
Inglese
sliced
Spagnolo
en gajos
Italiano
fatto a spìcchi
Tedesco
in Scheiben aufgeteilt.
balivigàre , vrb Definizione
campare male, de ispedientes
Sinonimi e contrari
campitzare,
campugiai,
campurigiai
Frasi
babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone
Traduzioni
Francese
vivre d'expédients
Inglese
to live on one's wit
Spagnolo
vivir a duras penas
Italiano
vìvere a stènto,
di espediènti
Tedesco
darben.
bi , prn Definizione
prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis)
Sinonimi e contrari
li,
si 3
Frasi
e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu?
Traduzioni
Francese
lui
Inglese
him (to),
her (to)
Spagnolo
le,
les
Italiano
gli,
le (a lui,
a lei) + lo,
la,
le,
li (cumpl. og.)
Tedesco
ihm,
ihr,
ihn,
sie,
es.
bísonas , nf pl: bísunas,
písonas Definizione
genia de launedhas a duas cannitas, chentza su tumbu
Sinonimi e contrari
bisones,
bísosas,
launedhas
Terminologia scientifica
sjl
Etimo
ltn.
bisonus
Traduzioni
Francese
cornemuse a deus tuyaux sonores
Inglese
double reed-pipe
Spagnolo
gaita de dos tubos
Italiano
zampógna rùstica a due canne
Tedesco
eine Panflötesorte mit zwei Pfeifen.
bolígiu , nm: borígiu,
bulígiu 1,
poígiu Definizione
genia de arretza chi si leat a tragu in su fundhu de su mare, po piscare: est fata cun duas bandhas largas e longas chi si aunint faendho coment'e unu sacu (màiga) a punta (cugutzu o sacheta, o fintzes capelletu)/ unu b. de cosa = cosa meda, unu muntone
Frasi
dèu fatzu sa pisca a bulígiu
2.
dhoi at unu bolígiu de cosa a papai! ◊ Cristina de atesu at biu unu bolígiu de genti
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ctl.
bolitx
Traduzioni
Francese
chalut
Inglese
trawl
Spagnolo
red barredera
Italiano
réte a stràscico
Tedesco
Schleppnetz.
bòmbere , vrb Definizione
caciare, torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau, nau fintzes in su sensu de bogare cosa meda; èssere a conos, àere gana de caciare; orròschere a unu; pagare o prànghere po su male fatu: s'impreat prus che àteru a pps. (bómbidu, bómbiu) o a inf. / bòmberenche su frocu de s'ànima = catzàrendhe sos ogros, caciaindi totu
Sinonimi e contrari
arrevesciai,
bombare,
bombitai,
butare,
caciae,
gòmbere,
istercorare
/
marigai
Frasi
est a cónios e comintzandhe a bòmbere ◊ sa miniera aiat incomintzatu a bòmbere abba chi s'aiat piligatu rocas, funnos e donzi cosa ch'imbeniat ◊ ambos duos si aiant apompiatu su chi nche aiat bómbitu su frastinzu
2.
como los apo bómbidos custos argas de muntonarzu chi no ischint fàghere àteru si no dare ifadu a s'àteru!
3.
addaghi mi che segas ben'ene sa passéntzia che la bombes totu a una bia!
Etimo
ltn.
vomere
Traduzioni
Francese
vomir,
avoir du dégoût pour…
Inglese
to vomit,
to loathe sthg
Spagnolo
vomitar
Italiano
vomitare,
avére qlc. a nàusea
Tedesco
brechen,
vor etwas Ekel empfinden.
cabadhàre , nm: cabadhari,
cadhari,
cuadhari Definizione
persona a cuadhu, chie est bonu a cicire cuadhos
Sinonimi e contrari
cabadhante,
cadheri
Frasi
sos cabadhares nugoresos fint andhandhe a Santu Frantziscu ◊ sa die de sa festa essit sa protzessione chin sos cabadharis ◊ sos cadharis zuchent sas bértulas prenas de provistas
Cognomi e Proverbi
smb:
Caddari
Etimo
ltn.
caballaris
Traduzioni
Francese
cavalier,
jockey
Inglese
horseman,
jockey
Spagnolo
caballero,
jinete
Italiano
cavalière (persóna a cavallo),
fantino
Tedesco
Reiter,
Jockey.
cadredhagadrèdha , avb: cardedhagardedha Definizione
a mala gana, ammalaògia
Sinonimi e contrari
ammaròglia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à contrecœur
Inglese
reluctantly
Spagnolo
de mala gana
Italiano
a malincuòre
Tedesco
widerwillig.
cafiólu , nm Definizione
genia de tapu de làuna cun pígiu de ortigu o àteru aintru e cun is oros a bicos, pagu pagu atrotigaos a bisura de oru de pàdrula, de sighire a atrotigare a manera de si aguantare a istrintu a sa buca de s'ampudha
Traduzioni
Francese
capsule
Inglese
crown cap
Spagnolo
tapón corona
Italiano
tappo a coróna
Tedesco
Kronenverschluß.
calèschere , vrb Definizione
erríere a praxere, intostare de s'errisu
Frasi
su imbetzare no ti daet gustu tale de ndhe calèschere!
Etimo
ltn.
*caleschere
Traduzioni
Francese
rire à s'en tenir les côtes
Inglese
to split one's sides laughing
Spagnolo
reírse a carcajadas
Italiano
rìdere a crepapèlle
Tedesco
sich tot lachen.
campadítu, campadítzu , agt Definizione
chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male
Sinonimi e contrari
campadore,
campadógiu,
campajolu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui vivote
Inglese
who is able to make ends meet
Spagnolo
quien va tirando
Italiano
che riesce a vívere,
a campare
Tedesco
sich durchs Leben schlagen.
canzolàre , vrb rfl Definizione
abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu
Frasi
si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!…
Traduzioni
Francese
lambiner
Inglese
to act or do things slowly
Spagnolo
demorar,
entretenerse,
tardar
Italiano
prèndersela con tròppa calma,
a rilènto
Tedesco
in aller Ruhe handeln.
carregàrre , avb Definizione
atacau, própriu tocandhosi carre cun carre
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au contact du corps
Inglese
on contact with the skin
Spagnolo
piel contra piel
Italiano
a contatto con la pèlle
Tedesco
dicht an der Haut.
cavanzòla, cavanzólu , nf, nm: cavatzola Definizione
ferramenta de ferru fata che una càvana, ma a màniga curtza
Sinonimi e contrari
arroncillu,
cavanàciu,
farchione,
pudagiola
Frasi
binnennandhe po segare s'àghina leant sa frófighe de pudare o su cavanzolu
Terminologia scientifica
ans
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
serpe à manche court
Inglese
short handled billhook
Spagnolo
podadera
Italiano
róncola a mànico córto
Tedesco
Hippe mit kurzem Griff.
codhilòne , nm: codhirone Definizione
a c. = ciciu in codhos de un'àteru cun is cambas ananti, una a un'ala e una a s'àtera de su tzugu
Sinonimi e contrari
cadhigarone,
cocolloi,
codhedhu,
codhicorona,
codhubalone,
palaborcedhu
Frasi
leare a unu a codhirone
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
porter sur les épaules (qqn)
Inglese
astride one’s shoulders
Spagnolo
a carramanchones
Italiano
a cavallùccio
Tedesco
huckepack.