ladària , nf Definizione
su èssere ladu, largu, nau de is cosas
Sinonimi e contrari
amplària,
amprioi,
lalgura,
largària
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
largeur,
ampleur
Inglese
wideness
Spagnolo
amplitud
Italiano
ampiézza
Tedesco
Größe,
Weite,
Breite.
mannària , nf Definizione
su tanti chi est manna de misuras, una cosa; si narat fintzes po disígiu mannu
Sinonimi e contrari
mannioi,
mannura
/
spédhiu
Frasi
s'ómine est paca cosa in sa mannària de su mundhu ◊ e toca e si presentat unu grandu cani… no fiat mannària de cani!…
2.
si fiant cojaras a dixasset'annus po su spédhiu de sa coja e po sa mannària de èssi meris de domu (D.Garbati)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandeur
Inglese
size
Spagnolo
tamaño,
magnitud,
grandeza
Italiano
grandézza
Tedesco
Größe.
mannèsa , nf Definizione
su tanti chi est manna una cosa; s'importu, sa mannària morale de unu o de una chistione e fintzes bàntidu, su bene chi si ndhe podet nàrrere
Sinonimi e contrari
mannària
Frasi
de tintas e de mannesa s'abe reina est piús giara de sas àteras ◊ s'idiat a levante una lugura, adhane, in su bassu firmamentu, fatu fatu andhendhe in aumentu in mannesa, in giaria e in bellura (P.Sulis)
2.
l'amus a mannesa ca tue ses sintzeru e bonu ◊ su cuntzetu sou no lu negat mancu pro su martúriu, antzis l'at a mannesa e ndhe dat prou ◊ at bidu sa mannesa de Deus
Traduzioni
Francese
grandeur
Inglese
size,
greatness,
grandeur
Spagnolo
tamaño,
magnitud,
grandeza
Italiano
grandézza
Tedesco
Größe.
mànnu , agt, nm Definizione
chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu
Sinonimi e contrari
ancianu
/
meda,
totu
/
mannoi
| ctr.
minore,
pichicu
Modi di dire
csn:
donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente
Frasi
cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto!
2.
a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu
3.
su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.)
4.
mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe
5.
si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu
6.
ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas!
7.
fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa!
8.
deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Mannu
Etimo
ltn.
magnus
Traduzioni
Francese
grand,
mûr,
adulte,
majeur
Inglese
large
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
maturo,
adulto,
maggiorènne
Tedesco
groß,
reif,
erwachsen,
Große,
Erwachsene.
nuàtza , nf Definizione
nue mala, de tímere
Sinonimi e contrari
nuone
Frasi
sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca
Traduzioni
Francese
grand nuage
Inglese
big cloud
Spagnolo
nubarrón
Italiano
nuvolóne
Tedesco
große und finstere Wolke.
padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definizione
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Sinonimi e contrari
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Frasi
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Cognomi e Proverbi
smb:
Paulis
Etimo
ltn.
padule(m)
Traduzioni
Francese
point le plus profond (d'un fleuve)
Inglese
big pool
Spagnolo
gran poza de agua en los ríos
Italiano
grande pózza d'àcqua nei fiumi
Tedesco
große Wasserlache in Flüssen.
pigabighédhu 1 , nm Definizione
una genia de erba chi faet dónnia duos annos, arta fintzes prus de duos metros, e dhi narant deosi ca is pubúntzulas si apicigant a su bestimentu: dhi narant cima de pani puru ca sa chima modhe est bona a papare
Sinonimi e contrari
bardana 1,
cardajoni,
cardudingiosu 1,
curcusone,
isprone 1
Terminologia scientifica
rba, Arctium lappa
Traduzioni
Francese
grande bardane
Inglese
greater burdock
Spagnolo
rubial
Italiano
bardana maggiore
Tedesco
große Klette.
pistòne , nm: pistoni 1 Definizione
ampudha manna, istregighedhu po binu, prus che àteru frascu mannu bestiu a pertighedhas / pedr'e pistoni = pedra niedha, crobina
Sinonimi e contrari
ampullone,
corrofone,
fiascu
Frasi
su meri mi at portau unu pistonedhu de piriciolu ◊ at comperau duus pistonis de binu ◊ morendi de su sidi, agiummai si bufat unu pistoni de àcua! ◊ cussu pistone est segadu: no rezet s'abba!◊ funt bufendi cun tassa e… intullendi a pistoni!
Cognomi e Proverbi
smb:
Pistone
Terminologia scientifica
stz
Etimo
itl.l
pistón
Traduzioni
Francese
grosse bouteille
Inglese
large-bottle
Spagnolo
botellón,
garrafón
Italiano
bottiglióne
Tedesco
große Flasche.
podhichemànnu , nm Definizione
su primu (e fintzes su prus grussu) pódhighe de sa manu e de su pei
Sinonimi e contrari
didumannu,
pódhixi
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
pouce,
orteil
Inglese
thumb,
big toe
Spagnolo
pulgar
Italiano
pòllice,
àlluce
Tedesco
Daumen,
große Zehe.
russèsa , nf Definizione
su èssere grussu de is cosas, sa distàntzia de una parte a s'àtera de una matessi cosa (es., paperi, muru)
Sinonimi e contrari
grussesa*,
maciochesa,
russària
| ctr.
finària
Traduzioni
Francese
grosseur,
épaisseur
Inglese
largeness
Spagnolo
grosor
Italiano
grossézza
Tedesco
Größe.
sicigórru , nm: cicigorru,
sinsigorru,
sintzigorru,
sissigorru,
sitzigorru,
tzintzigorra Definizione
animaledhu cun su corgiolu (corra) tundhu a bisura de caragolu: bogat una genia de saliàciu e in conca, candho essit a is abbas mescamente, bogat coment'e duos corros, modhes, ue in punta portat is ogos: cun custu númene est mescamente su biancu e un'àtera calidade birdància (boveri) e si arregollet po papare (su papu)/ su sitzigorru est símbulu de is bregungiosos ca comente dhi tocant is corros che dhos torrat a intrare
Sinonimi e contrari
babbacorra,
barracorru,
cocoi,
cocorra,
cocorróciu,
croca,
gioga,
pissigorru 1,
portamincorras,
suntzorra
Modi di dire
csn:
mamma de sitzigorru = zenia de cocoi chentza corza; sitzigorru buca modhi = chi zughet s'oru de sa corza, in s'ala abberta, tropu fine, chentza fata (e pro cussu no est bonu, depet sighire a crèschere); no bàliri unu sitzigorru = no bàlere a nudha; lassai isciogai is sitzigorrus = pònnere a zeunare; circai sitzigorrus a cúmpudu = candho ancora no sunt essidos, furriendhe sas pedras o àteru a bídere si bi ndhe at; sculaciai is sitzigorrus = segarendhelis sa punta de su caragolu (culàciu), prima de los sighire a còghere in sa bagna, a manera chi, manighèndhelos, ndh'essant a sutzadura
Frasi
betanci cussus sissigorrus a sa bagna e testadha de sali ◊ istrama, po papu de sitzigorru dh'as pigada?!◊ apu biu unu sicigorru cun tres mois de trigu…
2.
sitzigorru, bogandi is corrus a foras e lassa sa bregúngia!
Terminologia scientifica
crp, helix pomatia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
escargot
Inglese
snail (big)
Spagnolo
caracol
Italiano
chiòcciola,
lumaca,
lumacóne
Tedesco
Schnecke,
große Schnecke.
tàlla , nf: tàllia Definizione
tràgiu, usàntzia de bestire; mannària, misura de unu bestimentu (ma fintzes de sa carena)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
taille
Inglese
size
Spagnolo
talla
Italiano
tàglia
Tedesco
Größe.
tamàgnu , nm, nf: temagna,
tamanu Definizione
sa mannària de sa carena: si narat fintzes de sa persona po is calidades
Sinonimi e contrari
carenale,
petza 2
/
mannària
/
paramiche,
parívile,
pèrpere
Modi di dire
csn:
fàchere, sichire a unu tamanu = a sa sighida, chentza sessare, totu a una tèmpera; èssere de su matessi tamanu = chepare, de su matessi andhare, de sa matessi idea; èssere a unu tamanu = de sa matessi manera
Frasi
sunt totos duos de sa matessi temagna
2.
sunt duos ladros de sa matessi temagna
3.
su dellúbbiu universale est abbarrau baranta dies totu a unu tamanu ghetandhe abba a cartos ◊ chi sichies de custu tamanu no nche bocaes capu bonu ◊ sa bida sichit a su matessi tamanu de cada die
Etimo
spn.
tamaño
Traduzioni
Francese
taille
Inglese
height
Spagnolo
estatura,
talla
Italiano
statura
Tedesco
Größe.