abbentài , vrb: abbentare Definitzione
abbarrare coment'e incantau / abbentare sos pitzinnos = giogai is pipius
Sinònimos e contràrios
abbanghelare,
atraucare
/
abbalaucare,
abberelare,
ammadainare,
asturdire,
atolondrai,
atontonare,
ispantai,
scilibriri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être abasourdi
Ingresu
to be astonished
Ispagnolu
asombrarse,
pasmarse,
embelesarse
Italianu
sbalordirsi
Tedescu
verblüfft.
acivíre, acivíri , vrb: atzivire Definitzione
su bastare cun pagu po fàere cosa meda, nau de cundhimentos o cosas chi si aciunghent a un'àtera po dhi giare una calidade diferente; su bastare de sa cosa a unu bisóngiu, fintzes su frunire unu logu o una domo de su chi dhi bisòngiat
Sinònimos e contràrios
achipire,
achivire,
fornire
Frases
custa tinta atzivit meda: cun custu pagu che apo illatadu totu cussu muru ◊ atzivit un'ira cussu piberonedhu ruju: est bastadu una puntighedha cantu s'ungra pro dare su picante a totu su mànigu ◊ cust'ozu atzivit meda ca sa cosa chi fries no ndh'atzupit nudha
2.
s'ortalíscia pro totu est atzivida ◊ sendhe atzividu de totu, aite a leare s'anzenu?!◊ cosa a papare bi ndh'at pro ndhe atzivire unu ristorante!
3.
a sa chi fuit in allerga bajania e deviat atzivire su cuviu a mente frimma, lestra sa manu curriat pro achipire in s'arminzu
4.
sa domo tantu no la tenet bene atzivida!…◊ tziligherta, espu, fromiga… totus a issuciare pibione naendho chi Deus dhos at fatos pro èssere acividos (A.Barra)
Ètimu
itl.
accivire
Tradutziones
Frantzesu
être efficace
Ingresu
to be effective
Ispagnolu
ser eficaz
Italianu
èssere efficace
Tedescu
ergiebig sein.
acostumài , vrb: acostumare,
costumai Definitzione
tènnere o àere a parusu, àere s'abbitúdine, s’avesu; giare bonas abbitúdines
Sinònimos e contràrios
abbetuare,
abesare,
acomunai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai,
parusare
Frases
a dí de oi unu tempus acostumaiaus a fai cancuna sciampita puru! ◊ cussu no acostumat a abarrai a giru ◊ dh'apo pretzetadu chi no si atrameset de mi ne torrare a parte de manzanu comente acostumat issu (Z.Porcu)◊ dèu acostumu pagu a fuedhai ananti de genti meda
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avoir coutume,
être coutumier
Ingresu
to accustom,
to have in use
Ispagnolu
acostumbrar
Italianu
costumare,
avére in uso,
èsser sòliti fare,
solére
Tedescu
gewohnt sein.
acrodhàre , vrb: aggradhare 1,
aggrodhare Definitzione
intanare, cuare comente faet su grodhe, su margiane, ibertandho a furare ccn. cosa, abbasciare, su si pònnere abbasciaos coment’e po no si fàere a bíere
Sinònimos e contràrios
abbuare,
acuae,
ammacionai,
apatai,
atanai
Frases
si acrodhaiat in d-un'istrintorzu, betaiat sa sanna de su rú a s'anzone colendhe e che lu tiraiat ◊ si est acrodhadu acurtzu a una mata de chessa a fàghere de bisonzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se terrer,
être aux aguets
Ingresu
to go back to one's den,
to lie in wait
Ispagnolu
esconderse,
estar alen acecho
Italianu
rintanarsi,
stare in agguato
Tedescu
sich verkriechen,
auf der Lauer liegen.
addugonàre , vrb Definitzione
fàere su dugone
Sinònimos e contràrios
cumandai,
ghiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être à la tête,
mener,
guider
Ingresu
to lead
Ispagnolu
capitanear,
ponerse a la cabeza
Italianu
capeggiare
Tedescu
anführen.
aflachiài , vrb: afrachiai Definitzione
èssere fracu, lenu, débbile, fartare in calecuna cosa, tènnere neghe / afrachiai in sa fidi = àere una fide no tantu frimma, pagu segura
Sinònimos e contràrios
ifrachire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être faible
Ingresu
to be weak
Ispagnolu
flaquear
Italianu
èssere débole,
vacillare
Tedescu
schwach sein,
schwanken.
amèga , avb: ammegu,
ammega,
ammegas,
megas Definitzione
megai de…, èssere faendho, acant'a fàere, apenas fata calecuna cosa / ammegas de mandhigare = sughestantu, in s'ora chi fit, o chi est, manighendhe
Frases
ammegas de bènnere so in su mamentu
2.
proite tue, fizu de s'upa manna e de unu filu de lughe, ammega in s'oru de sa corona, cun sa làntia de su pensamentu già chircas e preguntas?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être sur le point de…
Ingresu
in the act of…
Ispagnolu
mientras,
a punto de
Italianu
nell'atto di…
Tedescu
im Begriff zu.
amegài, amegàre , vrb: ammegai,
ammegare,
megai Definitzione
èssere apunta a…, acanta a…, èssere faendho
Frases
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ sa zente amegat de betare fiores ca est passendhe su santu
2.
amegat ca est istenteriau fendi sa missa, ca nci ponit ora e mesu, gopai vicàriu
Tradutziones
Frantzesu
être sur le point de…
Ingresu
to be going to…
Ispagnolu
estar a punto depara,
estar
Italianu
stare per…,
èssere nell'atto di…
Tedescu
im Begriff sein zu.
ammacionài , vrb: ammascionai,
ammatzonare,
matzonare Definitzione
istare o pònnere cicios o crocaos coment’e allorigaos; su si pònnere che a su margiane (matzone), cuare, fàere che a su matzone
Sinònimos e contràrios
aciunciulire,
acoconare,
acuculiare,
aculigionai,
acuculiedhare,
arruntzai
/
abbuare,
acuae,
acrodhare,
intanae,
istichire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être aux aguets
Ingresu
to lie in wait
Ispagnolu
acechar
Italianu
stare in agguato
Tedescu
auf der Lauer liegen.
ammadredhàre , vrb: ammadrodhare,
ammodrodhare Definitzione
coment'e fàere a madredhu
Sinònimos e contràrios
ammassulare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être vulgaire
Ingresu
to be unbecoming
Ispagnolu
volverse grosero
Italianu
èssere sguaiato
Tedescu
unmanierlich sein.
ammoràre , vrb: amorai,
amurai Definitzione
totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare
Sinònimos e contràrios
fastigiai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
inamorai,
indeosare,
ingeniai
Frases
oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru!
2.
totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?!
Terminologia iscientìfica
ssl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être fiancés,
s'engager par une promesse de mariage
Ingresu
to be connected with
Ispagnolu
ser novios,
llevarse bien con alguien
Italianu
avére una relazióne d'amóre,
èssere fidanzati
Tedescu
ein Liebesverhältnis unterhalten,
verlobt sein.
aorutài, aorvetài , vrb: auvretai Definitzione
istare a iscoca, abbaidandho, giaendho atentzione a ccn. o po calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
obretare*,
punterare,
selvare
Tradutziones
Frantzesu
épier,
être en vedette
Ingresu
to spy
Ispagnolu
acechar
Italianu
spiare,
stare in vedétta
Tedescu
belauschen,
Ausguck halten.
apistichinzàre , vrb: apistighignare,
apistighinzare,
pistichinzare Definitzione
pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu
Sinònimos e contràrios
afruscare 1,
apensamentai
Frases
custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'agiter,
être inquiet
Ingresu
to crave
Ispagnolu
zozobrar,
estar intranquilo
Italianu
avére o méttere inquietùdine,
smània
Tedescu
von Unruhe erfaßen werden,
Unruhe verursachen.
arragiolàre , vrb: arrajolare,
arregiolare 1,
arrejolare Definitzione
ingòllere s’arrajolu, sa maladia chi benit a is canes; arrennegare meda
Sinònimos e contràrios
arragiolire,
arraulare
/
airai,
arrannegai,
inchietae
Frases
currendhe avatu meu che arrejoladu, si est postu a mi sighire ◊ mi apo fatu sa lista de sas persones chi, si arrajolo, devo mossigare!
2.
cusse marranu de l’intzugliare ca si arrejolaiat che cane! ◊ issa no cheriat seguzada ca si arregiolaiat che batu (M.Danese)
Ètimu
ltn.
rabies
Tradutziones
Frantzesu
être atteints de la rage
Ingresu
to catch rabies
Ispagnolu
rabiar
Italianu
prèndere la ràbbia
Tedescu
sich die Tollwut zuziehen.
arregonàre , vrb Sinònimos e contràrios
arrampedhai,
arrennoare
Tradutziones
Frantzesu
être contraire
Ingresu
to be reluctant
Ispagnolu
ser reacio
Italianu
èssere ritróso
Tedescu
widerwillig sein.
arregòrfere , vrb: regòrfere Definitzione
atuare a su chi unu est iss'etotu o est faendho
Sinònimos e contràrios
atoare
Ètimu
ltn.
revolvere
Tradutziones
Frantzesu
être conscient
Ingresu
to become conscious
Ispagnolu
concienciar
Italianu
farsi cosciènte
Tedescu
bewußt werden.
arretàe , vrb: arretare,
arretai,
retai Definitzione
nau de sa natura de su mascu, su si fàere tostada, chíbbera, tètera
Sinònimos e contràrios
arrintzonare,
arritzare
Frases
cussu est ómine chi no arretat ◊ est arretendhe, comente at bidu féminas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être en érection
Ingresu
to have the erection,
to be in erection
Ispagnolu
tener una erección
Italianu
avére l'erezióne,
èssere in erezióne
Tedescu
in Erektion sein.
betiàre , vrb: abbetiae* Definitzione
foedhare ancora arrespondhendho a ccn. coment'e po bòllere s'arrexone fintzes chentza ndhe àere
Sinònimos e contràrios
aconchizare,
acorrochinare,
aperrare,
briare,
certai,
reotare
/
achibberare,
acroconai,
afutare,
atediare,
collobbiare,
inchibberare,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare,
renignai
Tradutziones
Frantzesu
insister,
s'obstiner,
s'entêter,
être buté
Ingresu
to insist
Ispagnolu
insistir,
obstinarse
Italianu
insìstere,
ostinarsi
Tedescu
dabei bleiben.
cambàre , vrb Definitzione
abbarrare, istare o lassare agoa, asegus, a una bandha, immentigare, sartare cosa lassandhodha chentza fàere; foedhandho de cosa chi si betat de un'istrégiu (abba, binu, late e cosas deasi), pèrdere, in su sensu chi una parte de sa cosa chi si betat no calat totu impare cun s'àteru ma torrat coment'e agoa in costas de s'istrégiu chi s'imbuidat e po cussu orruet a fora de s'istrégiu prenendho; rfl: èssere o fàere prus pagu de un'àteru
Sinònimos e contràrios
acadiare,
acogiai,
codiare,
coigiare,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
scabidai
Frases
l'apo sighidu e cambadu, a isse, ca deo camino prus lestru ◊ betendhe su late dae s'isterzu at cambadu e che ndhe at rutu a terra ◊ coita, no ti cambes, ca sinono est peus a sighire sos àteros!
2.
seberade su menzus e cambade su malu! ◊ s'olia l'ant collida male: ndh'ant cambadu meda ◊ chentza nos ndhe sapire amus cambadu un'àrbure de olia chentza collida ◊ derisero apo cambadu sa lughe de fora alluta ◊ in binza amus cambadu fundhos chentza binnennados: tocat de andhare a s'atenta! ◊ so torradu ca apo cambadu cosa chi depia leare!
3.
so essidu e apo cambadu sa lughe alluta ◊ abbàida si acobore apo cambadu sas craes mias in domo tua!
4.
cussos za no si cambant: si lis daes una cosa, nessi ateretantu ti ndhe torrant! ◊ pro mandronia za no ti cambas, tue puru!
Tradutziones
Frantzesu
rester derrière qqn.,
qqch.,
être derrière
Ingresu
to leave out
Ispagnolu
dejarse atrás
Italianu
tralasciare,
distanziare,
lasciarsi diètro qlcs.,
qlc.,
stare diètro
Tedescu
auslassen,
hinter sich lassen.
chissàghi , avb, iscl Definitzione
chissae + chi, chie ischit si…: dhu narant candho no si tenet sa cosa tanti segura, ma si podet nàrrere fintzes in su sensu de inditare una seguresa, arrespondhendho a chie at dubbitau de ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
acabore,
chissae
Frases
chissaghi no proat, puru, annuadu comente est! ◊ chissaghi puru cudhu apat nadu própiu gai: ma intantu nois no l'amus intesu
2.
chissaghi siat, puru, como, chi lessas a babbu tou a fàghere irfortzu gai, malàidu coment'est: arguai a tie!
Tradutziones
Frantzesu
peut être que
Ingresu
maybe
Ispagnolu
puede ser que,
puede que
Italianu
può èssere che… può darsi…
Tedescu
es kann sein,
daß.