acollàe, acollài , vrb: acollare Definitzione
acapiare, pònnere o pigare in pitzu a càrrigu, po tirare; giare un'ispinta, un'atacu; imbucare a fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
addossare,
carrigai,
imbucai
Maneras de nàrrere
csn:
acollare su pudhecu = prèndhere unu cadhu a s'àteru pro lu domare; fàchere cuforma l'acollat = fai acomenti dh'acucat, segundhu su meledu; acollai a corpus = leare a corpos
Frases
a su pòburu Deus ndi dhi acollat de prus!
2.
acollai, ca nc'est de ndi fuliai custu muru! ◊ su segrestanu nd'ispicat sa gruxi manna de linna e dhus acollat a cropus!
3.
dhu pigant e dh'acollant a itzabai coment'e canis ◊ is paisanus infrascaus dh'acollant a itzérrius e ispintas ◊ acollant a itzerriai: Est unu fantasma! ◊ e acollat a tirai bentu… gei nd'at fatu pagu!
4.
acostindhe s'ebba e bàtindhe su sedhatzu po su pudhecu ca dhu acollamos!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
charger,
tomber sur qqn.
Ingresu
to saddle,
to charge,
to attack
Ispagnolu
cargar,
empujar
Italianu
accollare,
dare addòsso
Tedescu
aufbürden,
herfallen.
allistài , vrb: allistrai,
allistrare,
listrai Definitzione
pònnere in lista, fàere sa lista
Sinònimos e contràrios
lezistrare,
malcare
Frases
usada su sistema de is tachedhas po allistai sa cosa chi bendiat, ca no fiat bellu a iscriri ◊ babbu mi aiat allistradu a iscola
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
porter sur la liste
Ingresu
to put in a list
Ispagnolu
alistar
Italianu
méttere in lista
Tedescu
in eine Liste eintragen.
allupíri , vrb rfl: allupriri,
allurpire,
allurpiri Definitzione
su si betare che lupu, papare che lupu, aira
Sinònimos e contràrios
afarcai,
allupiare 1,
botzicare,
ingolopire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se jetter sur la nourriture,
se gaver
Ingresu
to throw oneself like a wolf,
to gulp down
Ispagnolu
atracar,
hartar
Italianu
avventarsi come un lupo,
ingozzarsi
Tedescu
gierig essen.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definitzione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinònimos e contràrios
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frases
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Ingresu
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Ispagnolu
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italianu
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedescu
die Haare sträuben,
schaudern.
amèga , avb: ammegu,
ammega,
ammegas,
megas Definitzione
megai de…, èssere faendho, acant'a fàere, apenas fata calecuna cosa / ammegas de mandhigare = sughestantu, in s'ora chi fit, o chi est, manighendhe
Frases
ammegas de bènnere so in su mamentu
2.
proite tue, fizu de s'upa manna e de unu filu de lughe, ammega in s'oru de sa corona, cun sa làntia de su pensamentu già chircas e preguntas?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être sur le point de…
Ingresu
in the act of…
Ispagnolu
mientras,
a punto de
Italianu
nell'atto di…
Tedescu
im Begriff zu.
amegài, amegàre , vrb: ammegai,
ammegare,
megai Definitzione
èssere apunta a…, acanta a…, èssere faendho
Frases
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ sa zente amegat de betare fiores ca est passendhe su santu
2.
amegat ca est istenteriau fendi sa missa, ca nci ponit ora e mesu, gopai vicàriu
Tradutziones
Frantzesu
être sur le point de…
Ingresu
to be going to…
Ispagnolu
estar a punto depara,
estar
Italianu
stare per…,
èssere nell'atto di…
Tedescu
im Begriff sein zu.
assúa , avb, prep: assuba,
assubra,
assupra,
asua,
asuba,
asubra,
suba Definitzione
sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu / a/c. coment'e prep. s'impreat cun sa prep. de
Sinònimos e contràrios
apícius,
issuba,
pícius,
susu
/
innantu
/
apustis
| ctr.
suta
Maneras de nàrrere
csn:
asua de mei = subra meu; asuba de noti = a denote, a s'iscurigada
Frases
dhoi at una mesa cun froris asuba ◊ nc'iat arrumbulau sa perda e si dhui fut sétziu asuba
2.
funt duas perdas asuba de pari ◊ dh'at posta assua de sa mesa ◊ asua de basamentu pesas in artu bellu monumentu (C.Villasanta)◊ si est frimmadu asubra de una gruta ◊ mandai is beneditzionis asua de nosatrus!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sur,
dessus
Ingresu
on,
over
Ispagnolu
encima,
arriba
Italianu
sópra
Tedescu
oben,
auf.
branculimbèsse , avb Definitzione
a b. = a mercas in subra, a palas a terra: ctr. a mata a terra, a buca a terra / corcare, rúere a b.
Frases
sos bratos de sos àrbores pariant bortàndhesi a branculimbesse de su gàrrigu de su nibe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sur le dos
Ingresu
supine
Ispagnolu
decúbito supino
Italianu
supino
Tedescu
rücklings.
ciúghere , vrb: giúchere,
zúchere Definitzione
prus che àteru, pigare o portare in dossu, in sa carena, o apresu meda, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas / ger. ciughindhe
Sinònimos e contràrios
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere*,
gíchere,
leai,
poltare
/
cadhicare,
futire
| ctr.
lassai
Frases
su coro tue lu ciughes de granitu! ◊ sa pudhedra la ciughia in giru ◊ a minore, mi che aiant ciutu fena a su méigu de sos pisedhos ca no manigaia
Tradutziones
Frantzesu
avoir sur soi
Ingresu
to have something on
Ispagnolu
llevar
Italianu
portare addòsso,
avére con sé
Tedescu
tragen.
còco , nm Definitzione
genia de pedra niedha chi apicant a sa cadenita po maia
Sinònimos e contràrios
pinnadedhu 1,
sebeste
2.
fit pranghenne chin donzi làcrima che coco, manna goi!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cocco, Coco
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
petite bague qu'on porte sur soi,
qui préserve du mauvais œil
Ingresu
jet ring against evil eye
Ispagnolu
azabache
Italianu
anellino di giavazzo cóntro il malòcchio
Tedescu
Gagatring gegen bösen Blick.
codhilòne , nm: codhirone Definitzione
a c. = ciciu in codhos de un'àteru cun is cambas ananti, una a un'ala e una a s'àtera de su tzugu
Sinònimos e contràrios
cadhigarone,
cocolloi,
codhedhu,
codhicorona,
codhubalone,
palaborcedhu
Frases
leare a unu a codhirone
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
porter sur les épaules (qqn)
Ingresu
astride one’s shoulders
Ispagnolu
a carramanchones
Italianu
a cavallùccio
Tedescu
huckepack.
discrèiri, discrère , vrb Definitzione
finire, acabbare o lassare de crèdere o de ibertare calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
disaprensionai,
iscrèdere*
| ctr.
crèdere
Tradutziones
Frantzesu
revenir sur son opinion
Ingresu
to stop believing in
Ispagnolu
cambiar opinión
Italianu
discrédere
Tedescu
nicht mehr glauben.
ellonòno?! , avb Definitzione
ello nono: foedhu chi si ponet po nàrrere eja cun prus fortza, coment'e chi dhue siat de s'ispantare solu a pentzare su contràriu
Frases
- A bi cres tue, in Deus? - Ellonono?! ◊ - si aiat próidu su riu no si fit sicu! - ellonono! ◊ aicue bi andho, emmo: ellonono?! ◊ de cussa cosa ndhe cherzo deo puru: ellonono?!
Tradutziones
Frantzesu
certainement,
bien sûr
Ingresu
certainly
Ispagnolu
ciertamente
Italianu
certaménte!
Tedescu
ja gewiß.
èmmo, èmmu , avb Definitzione
foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei
Sinònimos e contràrios
ei,
eja,
embo
| ctr.
nono
Frases
l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est!
2.
emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato!
Ètimu
ltn.
immo
Tradutziones
Frantzesu
oui,
bien sûr
Ingresu
yes,
of course
Ispagnolu
sí,
ciertamente
Italianu
sì,
certaménte!
Tedescu
ja gewiß.
fidàdu , pps, agt, nm: fidau,
fidatu,
firau Definitzione
de fidare; chi est lassau chentza castiau, chentza dhi giare atentzione; chi o chie mantenet sa fide, dhi giaent fide ca tenet firmesa in su chi narat o chi faet a cumprèndhere; chi est trancuillu, chi si fidat, chi no est pentzandho a su malu
Sinònimos e contràrios
afideadu,
securu
/
irfidiada,
iscufidada,
ispensada
| ctr.
scunfiantzosu,
traitore
Maneras de nàrrere
csn:
a sa fidada = a s'irfidiada, candu unu no est atentu ca no si dh'abetat, a s'ispessada; pessone fidada = unu de si pòdere fidare de isse, chi faghet a si ndhe fidare; tènniri fidau a unu = pessare de si pòdere fidare de unu; tènniri a ccn. fidau che àcua in ciuliru = no li dare fide nudha; fai una cosa a corpu fidau = a coro seguru
2.
custu pisedhu faghet fidadu e a ziru, ca zughet sa conca leada de su zogu ◊ sas berbeghes ant ingustadu a sa cosa frisca e faghent fidadas e a s’ortu! ◊ candu si est biu firau ndi at furau totu su chi at pótziu ◊ su pulma fait una frenada…, dèu femu istrantaxu, fidau, e seu arrutu!
3.
Giudas puru fit ómine fidadu e traitu at a Cristos ◊ a mei mi tenenta fidau e mi narànt totu ◊ apo postu in sa binza unu fatore chi totus mi naraint: - Est fidadu, che persone sigura e de onore! (A.Masia Arru)◊ at avisadu sa comare fidada pro si fàghere azuare ◊ a tui ti tengu fidau che àcua in ciuliru
4.
fidau de su chi m'iat nau su spaciau de fradi miu, seu andau a Aristanis ◊ ite ratza de valentias: mi podias àere dadu sa morte, sendhe fidadu puru, si chérfidu aias! ◊ candu is marineris fiant fidaus, cudha si arregollit sa cosa insoru e si ndi andat
5.
comente l'ant iscutu a sa fidada isse fit rutu a longu de fiancu: no tet aer, s'iscuru, nadu mancu "Bah!" a s'istragore de sa fusilada (A.Casula)
Sambenados e Provèrbios
prb:
amigu fidau tenidhu caru!
Tradutziones
Frantzesu
sûr
Ingresu
reliable
Ispagnolu
leal
Italianu
fidato
Tedescu
zuverlässig,
treu,
treuer Mensch.
incarrutzài , vrb rfl: incurrutzai Definitzione
agiummai coment'e pònnere in su carru: pònnere, imbarare a pitzu de calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acotzai,
arrambare,
arremai 1,
asubai,
imbarrigare
Frases
dh'at incurrutzau a su muru ◊ no abarris sempri incarrutzau a mei: bai e gioga! ◊ incurrutzat sa conca apitzus de su coscinu, ma sonnu nudha ◊ at incurrutzau sa conca asuba de su codhu de s'amigu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre un objet sur qqch
Ingresu
to lay down
Ispagnolu
poner encima de algo
Italianu
adagiare sópra
Tedescu
niederlegen.
isculivíta , nf: sculivita Definitzione
cropu giau cun sa manu aperta a nàdigas
Sinònimos e contràrios
culifita,
innadiada,
innannariada,
nadiada
/
ttrs. iscurivita
Frases
sa mama li at sestadu duas isculivitas tzochedhosas, a su pitzinnu, ca at fatu dannu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coup sur le derrière
Ingresu
spank (ing)
Ispagnolu
nalgada
Italianu
sculaccióne
Tedescu
kräftiger Schlag auf den Hintern.
ispallatzàda , nf Definitzione
genia de cropighedhu chi si giaet cun sa manu a su codhu, a parte de apalas, in cunfidàntzia
Sinònimos e contràrios
ispaliotada
Frases
candho frades mios murrunzaiant ca nachi fio sa fiza de sa pudha bianca, mamma mi daiat un'ispallatzada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tape sur l'épaule
Ingresu
to slap on the shoulder
Ispagnolu
palmada en la espalda
Italianu
pacca sulle spalle
Tedescu
Klaps auf die Schulter.
ispinzàre , vrb Definitzione
fàere s'ispinzu, furare unu o is pinzos a ccn., calecuna cosa po dha tènnere coment'e pinzos; arretirare su pinzos giau po asseguramentu; pitzigare de ogu
Sinònimos e contràrios
ispinzorare
/
pindaciai
Frases
s'ómine no si depet mai ispinzare ◊ a su mortu dh'ispinzant: che dhi segant unu pagu de pilos, sas ungas, dh'imbóligant in paperi e dhu chistint
3.
sa pitzinna l'apo impinnada a sa nobena de su Cossolu dae candho, ca mi l'aiant ispinzada, ch'est ruta a sa padedha budhindhe ◊ benint a ischire chi a Luguniu li aiant ispinzau sa fémina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
voler,
jeter un sort sur qqn
Ingresu
to rob,
to cast evil-eye on s.o
Ispagnolu
robar,
aojar
Italianu
rubare,
iettare
Tedescu
stehlen,
den bösen Blick werfen auf.
megài, megàri , vrb: amegai* Definitzione
m. a, de…: èssere apunta a…, acanta a…, èssere faghindhe… (si podet nàrrere de su presente e fintzes de su passau, imp.)
Frases
megàt de si fai una barca ◊ eita megat de sutzedi? ◊ megas de mi fai su chilighiti ◊ murighendi in sèi in sèi si megàt: Oi etotu bollu imparai a ligi ◊ ita megas de arrallai? ◊ ita megas de fai? ◊ no intendis su chi megant de ti nai?! ◊ bah, dèu megu a nci andai: adiosu!
Tradutziones
Frantzesu
être sur le point de… aller + v.
Ingresu
to be going to…
Ispagnolu
estar para,
estar a punto de…
Italianu
èssere nell'atto di…
Tedescu
im Begriff sein (Inf.),
gerade.