amegài, amegàre , vrb: ammegai, ammegare, megai Definitzione èssere apunta a…, acanta a…, èssere faendho Frases bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ sa zente amegat de betare fiores ca est passendhe su santu 2. amegat ca est istenteriau fendi sa missa, ca nci ponit ora e mesu, gopai vicàriu Tradutziones Frantzesu être sur le point de… Ingresu to be going to… Ispagnolu estar a punto depara, estar Italianu stare per…, èssere nell'atto di… Tedescu im Begriff sein zu.

ammadredhàre , vrb: ammadrodhare, ammodrodhare Definitzione coment'e fàere a madredhu Sinònimos e contràrios ammassulare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être vulgaire Ingresu to be unbecoming Ispagnolu volverse grosero Italianu èssere sguaiato Tedescu unmanierlich sein.

ammancài , vrb: mancai* 1 Definitzione bènnere mancu, pèrdere, su no dhu'èssere de is cosas; fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene (aus. àere) Sinònimos e contràrios afaltai | ctr. bundhare Frases candu fiat pitichedhedhu dhi fiat ammancada sa mamma ◊ issu ammancat de bidha doxi annus ◊ cun issa no mi ammancat prus nudha Tradutziones Frantzesu manquer Ingresu to be lacking Ispagnolu faltar Italianu mancare Tedescu fehlen.

ammengàre , vrb Definitzione fàere o èssere mengu, pòberu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vivre dans la gêne Ingresu to be to poverty Ispagnolu empobrecer, vivir en la estrechez Italianu stare in misèria, nelle strettézze Tedescu im Elend leben.

ammoràre , vrb: amorai, amurai Definitzione totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare Sinònimos e contràrios fastigiai / abbaradhare, abbelare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai Frases oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru! 2. totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être fiancés, s'engager par une promesse de mariage Ingresu to be connected with Ispagnolu ser novios, llevarse bien con alguien Italianu avére una relazióne d'amóre, èssere fidanzati Tedescu ein Liebesverhältnis unterhalten, verlobt sein.

annariàre , vrb Definitzione coment'e istare fragandho, cricandho, pregontandho po ischire chistiones angenas Sinònimos e contràrios incarigai, isportellitae, speculitai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fouiller Ingresu to be curious Ispagnolu curiosear, fisgonear Italianu curiosare Tedescu neugierig betrachten.

ansiài , vrb: ansiare Definitzione provare ansa, sufrire s'ansa, istare in ansas Tradutziones Frantzesu s'affliger, se tourmenter Ingresu to afflict oneself, to be tormented Ispagnolu afligirse Italianu afflìggersi, tormentarsi Tedescu sich quälen.

apenài, apenàre , vrb rfl Definitzione tènnere dolu, làstima, piedade, provare pena, dispraxere, su si interessare de calecuna cosa o de ccn. assumancu po làstima, po piedade Sinònimos e contràrios apiadai Frases su padronu si ndh'est apenadu e li at abbonadu su dépidu ◊ suporto tanta pena e tantu istragu: apenadindhe, apena! (P.Pisurzi)◊ de sa vida chi fatzu apenadindi! ◊ cussu pòburu béciu s'est apenau po mei ◊ a mei mi apenat su coru su intendi a issa! 2. eo t'iscrio, si tue ti ndhe apenas de lègere su chi t'imbio ◊ si apenet de iscultare unu lamentu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'apitoyer, avoir de la compréhension Ingresu to be moved Ispagnolu compadecerse Italianu impietosirsi, avére comprensióne Tedescu Mitleid haben, für jdn Verständnis zeigen.

aperrighinàre , vrb Definitzione no bòllere intèndhere s’arrexone de s'àteru, fàere a conca sua chentza bòllere ascurtare nudha, pecare a perronia Sinònimos e contràrios abbetiae, aconchinae, acorrochinare, intestai, tostoinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'obstiner, s'entêter Ingresu to be obstinate Ispagnolu emperrarse Italianu fermarsi a lungo con ostinatézza, incaponirsi Tedescu auf seinem Kopf bestehen, sich versteifen.

arrealiàre , vrb Sinònimos e contràrios airai, arrabbiai, arrannegai, atediare, inchietae, inchimerai, infelai, infuterare, insutzuligai, renignai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se fâcher Ingresu to be peeved, to become vexed Ispagnolu picarse Italianu corrucciarsi, indispettirsi Tedescu sich ärgern.

arregonàre , vrb Sinònimos e contràrios arrampedhai, arrennoare Tradutziones Frantzesu être contraire Ingresu to be reluctant Ispagnolu ser reacio Italianu èssere ritróso Tedescu widerwillig sein.

arretàe , vrb: arretare, arretai, retai Definitzione nau de sa natura de su mascu, su si fàere tostada, chíbbera, tètera Sinònimos e contràrios arrintzonare, arritzare Frases cussu est ómine chi no arretat ◊ est arretendhe, comente at bidu féminas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être en érection Ingresu to have the erection, to be in erection Ispagnolu tener una erección Italianu avére l'erezióne, èssere in erezióne Tedescu in Erektion sein.

asciensciàre , vrb: assiensciare Definitzione andhare abbellu, fàere su sàbiu, crèschere de sabiore 2. est ómine asciensciadu e no che ispeldísciat su dinari Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sage Ingresu to be wise Ispagnolu ser sensato Italianu èssere sàvio Tedescu weise sein.

assentulàe, assentulàre , vrb: assetulare, sentilare Definitzione abbarrare firmos, in assentu, in asséliu, pruschetotu nau cun arrennegu Sinònimos e contràrios assantaigae, assebiai, asserenciai Frases ista sériu, asséntuladi a un'oru! ◊ si ti assentulaias in domo faghias bene, cantu chi ses sèmpere in ziru! ◊ assentuladu chi sias, a un'oru! ◊ asséntula e no curras! ◊ non poto assentulare su sonnu ca su ganile non mi dat pasu ◊ assetuladi innoghe! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se tenir coi Ingresu to be quiet Ispagnolu estar quieto Italianu star quièto Tedescu ruhig sein.

astriàre , vrb Definitzione sentire istriore, de su fritu o de sa timoria Sinònimos e contràrios arpilare / acicai, apramare, arrorisai, asciuconare, asciustrare, istriai Frases ite frita s'aera: oe est astriendhe! ◊ titia, inoghe mi àstriat sas intragnas che chi siat su logu cobertu de nie! ◊ si mi sunt astriadas sas palas 2. in s'istante s'intendhet unu tronu tzachedhosu chi l'at totu astriada (N.Cucureddu)◊ li at astriadu dogni tudhu de pilu ◊ in cussu líbbaru bi at una torrada chi batit sa tudha e àstriat sa cara pro sas cosas chi contat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu frémir d'horreur Ingresu to be horrified Ispagnolu quedarse helado Italianu agghiacciare, raccapricciare Tedescu erstarren.

atoàre , vrb: atuai 1, atuare Definitzione fàere atentzione e fàere capia de una cosa, pentzare o fintzes fàere pentzare a una cosa o chistione; cunsiderare, carculare, fàere contu de is cosas e chistiones Sinònimos e contràrios afetuare, assagumare, atinai, atuire, cunsentire, penciai, supentire / ammentare | ctr. irbariare Maneras de nàrrere csn: atuare a una cosa = pentzai a una cosa; atuare una cosa a unu = arregordai o nàrriri una cosa a unu a manera de si ndi acatai; atua! = dona atentzioni!, dae tentu! Frases una cosa ebbia fit atoandhe bene como: issa cheriat leada in bonas pro l'azuare ◊ si no bi atoas tue chi ses una fémina, a cosas goi, deo prus pagu puru! (M.Danese)◊ bidet sas cosas, ma no bi atuat: in cussu est pessendhe!…◊ sos pisedhos sunt pessendhe a zogare, si no bi lis atuant sos mannos su dovere ◊ atuendhe fis a su chi at nadu su notaju? ◊ ohi, mancu atuendhe bi fia: setzide a bos combidare! ◊ atuabbilu, cussu cumandhu, a babbu tou, no si ndhe irméntighet! ◊ si unu lezet chentza bi atuare no cumprendhet nudha 2. bastat de pensare a sa mannària de custos terrinos e si podet atuare cantu podent rèndhere Ètimu itl. attuare Tradutziones Frantzesu comprendre par intuition, réfléchir Ingresu to sense, to be conscious, to reflect Ispagnolu intuir, ser consciente, reflexionar Italianu intuire, èssere cosciènte, riflèttere Tedescu intuitiv erkennen, bewußt sein, überlegen.

aufàre , vrb Definitzione istare a ufas!, nau de chie dhi giaet ifadu dónnia cosa Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abbrufulai, abbudhai, acasidhare, aconchedhare, acubare, amprudhiare, annicare, annozare, atrafudhai, pirmare, strugnai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bouder, se fâcher Ingresu to sulk, to be vexed Ispagnolu enfadarse, torcer el morro Italianu imbroncire, corrucciarsi Tedescu schmollen, sich ärgern.

azannaràre , vrb Definitzione pònnere su zannarolu, nadu de linnas Sinònimos e contràrios arnai, pipionire, pubujonare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se vermouler Ingresu to be worm eaten Ispagnolu carcomer Italianu tarlare Tedescu wurmstichig werden.

bàlere , vrb: bàliri, bàllere, balli, vàlere Definitzione tènnere valore, serbire a calecuna cosa (fintzes a ccn.), èssere bonu, lómpiu, adatu / ind. pres. de 1ˆ p. sing. bàlgio, ballu, bafo, barfo e barzo, bazo; cong. de 1ˆ p. sing. balla e barza, baza, de 2ˆ p. sing. ballas e barzas, de 3ˆ p. sing. bafat, balfat, barzat, bazat e ballat; pps. bàfidu, bàlliu, baltu, bàrfidu, bàrtiu Sinònimos e contràrios contai 1, selvire Maneras de nàrrere csn: no bàlere mancu a manigare = no èssiri bellu mancus a papai, mancu a si satzai, èssiri sentza de abbilesa nudha; no bàlere a nudha, a logu = no serbiri a nudha; bàlliri s'arrexoni = fagher bàlere sa resone chi si pessat de àere Frases mi cunsidero piús pagu de su chi bafo ◊ custa botza de oro, cantu si podet bàlere? ◊ cussu dinai no balit ◊ custa cosa no balit una cibudha! ◊ paret no bafat a bi pessare a cussu bisonzu ◊ tue no mi bales a nudha: menzus lassa bènnere a frade tou 2. su passu chi amus postu in sas iscolas est bàrfidu a bídere cantu sos pitzinnos connoschent su faedhu issoro ◊ tue no bales a nudha, no ischis mancu a manigare! ◊ cussa peta no balet a nudha ◊ custa cosa no balet a logu ◊ isse no ndhe balet prus, est antzianu meda ◊ dae candho at tentu cussu dannu no ndh'est bàfidu prus a nudha 3. custa pira no balet: fuliachela! ◊ sa figu est linna chi no balet a pònnere a su fogu 4. no circhis de trassai po ti balli s'arrexoni! (A.Melis) Sambenados e Provèrbios prb: balet prus unu faghinne chi no chentu pentzanne Ètimu ltn. valere Tradutziones Frantzesu valoir Ingresu to be worth Ispagnolu servir, valer Italianu valére Tedescu gelten.

baltàre , vrb: abbaltare, bastai, bastare Definitzione nau de css. cosa, chi dhu'est su tanti chi serbit o chi si bolet; dhu narant po abbasciare puru Sinònimos e contràrios abbassiare, cabai, falare, lòmpere | ctr. faltare, mancai Maneras de nàrrere csn: bastat, bastu chi, bastet, bastit chi… = itl. purchè, bastus chi… ; bastare tiat!… = no abbastat mai, no est possíbbili chi abbastit Frases custu pane bastat pro duos una die ◊ su dinari chi balanzat no li bastat pro totu su mese ◊ su sale chi as betadu a sa padedha bastat ◊ po fai totu custu trabballu no mi bastat su tempus ◊ cussu est malu, bastat a nàrrere chi est un'arga! 2. seus bastaos in pagas dies 3. faghe comente cheres, bastu chi andhes! ◊ su mascu apretau, bastit chi siat foras de cuili, romigat pani mancai amucorau! ◊ de sa genti no m’importat, bastat chi siat prena sa brenti ◊ ti ndi dongu una de is mias, bastat chi ti citas 4. bastare tiat un'ómine solu a campare totu cussa zente!…◊ bastare tiat cudhu cantighedhu de robba a fagher bestires a totugantos!…◊ bastare tiat, su dinari, a comporare totu su chi amus in gana!… Sambenados e Provèrbios prb: a chini no dhi bastat su pagu, cun su meda no fait nudha Ètimu ltn. bastare Tradutziones Frantzesu suffire Ingresu to be enough Ispagnolu bastar, alcanzar Italianu bastare Tedescu genügen, ausreichen.

«« Torra a chircare