Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

bergungiàe , vrb: birgonzare, bregugnare, bregungiai, bregunzai, brigonzare, brigungiai, ergunzare, virgonzare Definitzione tènnere o sentire bregúngia / malu a bregugnare (nadu de ccn.)= chi no tenit o no sentit bregúngia Sinònimos e contràrios frigonzare, imbregungiai, rigonzare Frases Maria, mancari birgonzandhe, li at istrintu sa manu prus forte, a Portolu ◊ bos ponides a assuconare unu malevadadu… birgonzadebbondhe!◊ mi seu bregunzau de àiri iscritu adiasi! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir honte Ingresu to be ashamed Ispagnolu avergonzarse Italianu avére, sentire vergógna Tedescu sich schämen.

bisongiài , vrb: abbisongiai, bisonzare, bissonzare, bisungiai Definitzione tènnere bisóngiu, serbire calecuna cosa chi mancat; èssere necessàriu, doverosu a fàere una cosa Sinònimos e contràrios bòlliri, chèrrere, selvire, tocae Frases inoghe che bisonzat zente ◊ su pisedhu est andhendhe cun su babbu ca li bisonzat ◊ nos bisonzat una cosa chi no podimus agatare ◊ li bisonzat bestimenta noa ◊ a ti bisonzo? a frimmo? 2. bisòngiat a giai atentzioni ◊ bisòngiat a pregai chi acabbit custu delúviu ◊ bisonzat chi bi andhemus luego Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu avoir besoin, falloir Ingresu to be necessary Ispagnolu ser necesario Italianu bisognare, necessitare, occórrere Tedescu brauchen.

cagliài , vrb: cagliare, callare, calliai, calliare, chellare, chelliai Definitzione (intrs.) firmare de foedhare, istare o fàere istare a sa muda, citios / callare a sa muda = abarrai citiu Sinònimos e contràrios acaidare, assamudare, atzitare, atzitire, cedae, citire | ctr. faedhare Frases si bis, de cagliai bonu est chi procuris! ◊ aiat postu sos amigos in frisciolu, bei leaiat gustu e si caglieit mudu ◊ callamila, no mi ndhe sigas mancu a nàrrere! ◊ de faedhare mai no si chellat narendhe male de dogni persone (A.Zedde)◊ como chella a sa muda! ◊ Maistu, faedhos chellare custos chi sunt abboghinandho!◊ càlladi, calla, chi faghes menzus!◊ tue chelladi, isoloriada, e tue, Andrí, setzidi in cue e lassadha cantare a cussa! 2. chellaos chellaos, aiant cominciau a trantzire su fenu pro arribbare a s'àtera bandha Sambenados e Provèrbios prb: carta cantat e língua càgliat Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu se taire Ingresu to be silent Ispagnolu callar Italianu tacére Tedescu verschweigen.

campaniàre , vrb Definitzione fàere su campianarzu, su reberde, s'abbetiosu, tènnere campiania Sinònimos e contràrios arrogantare Tradutziones Frantzesu témoigner de l'arrogance Ingresu to be arrogant Ispagnolu ser arrogante Italianu èsser arrogante Tedescu arrogant sein.

chèrrere , vrb: cherri Definitzione tènnere sa volontade, su disígiu (nau fintzes de forma cund. o ind. imp.), su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere ccn. cosa (fintzes de cosa chi iant a bòllere is àteros) e s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha, istimare; su dhue èssere su bisóngiu, sa necessidade, s'óbbrigu de ccn. cosa, acetare / pps. chélfidu, chertu 1, créfiu, chérziu; ind. imp. 2ˆ p. sing. cheristi; cong. 1ˆ p. sing. cherfa, 2ˆ p. sing cherfas, 3ˆ p. sing cherfat; ger. cherfendhe, cherfindhe, cherindhe; aus. èssere, àere Sinònimos e contràrios abbisongiai, ammancai, bolli, dèpere, selvire, tocae | ctr. soberare Maneras de nàrrere csn: cheret chi… = tocat a…, bi at bisonzu de…, itl. è necessàrio…; cheret + pps = tocat a… + inf. pres. (cheret fatu, batidu, acontzadu, comporadu e gai = tocat a fai, portai, aconciai, comprai); chèrreresi, no si chèrrere (+ pps. de àteru vrb) = bòlliri, no bòlliri a…; chèrrere una cosa a morte segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; no cheret bidu = est unu grisu, fait piedadi; no bi chèrrere ccn. a… = ccn. no bi la faghet a…, no bi est bonu, no bi est capatzu a…; no ndhe chèrrere medas (si cumprendhet: de brullas, afrentas, isfortzus) pro… = aguantai pagu Frases si cheres gai, gai faghimus ◊ mamma no cheret a mi ch'essire a ziru ◊ in domo ant chérfidu a istudiare, deo ◊ Deus cherfat! ◊ no cherfat Deu! ◊ cherzo ch'istúdies! ◊ cherzo a manigare, si est fatu ◊ sa criadura minuda cheret a súere ◊ a merendha cherzo pane e casu ◊ no est su chi cheriavamus nois 2. Cristos at créfiu salvare su mundhu ◊ cheleus continuare in su limbazu sardu ◊ mi aia chérfidu samunare sos trastes ◊ bi fia chérfidu andhare deo, si faghiat ◊ ant chérziu andhare a víere ◊ custu est su logu innui mi cheriu atzapai 3. cun su binu no cheret chi si bi búgliet ◊ dimandha ca ndhe cheret ischidu! ◊ cussa cosa cheriat fata, ca l'irmentigamus! ◊ su mànigu cheret sanu e saboridu ◊ sa peta no cheret tropu rassa ◊ sos brujadores che diant chèrrere postos in presone ◊ mazadu cherias tue, ca ndh'as curpa, e no cussa criadura!◊ cherizis cundennados ca faghides lezes bellas pro sos ladros! 4. sos pastores no sont sos primos chi cherent sas pitzinnas de como ◊ semus istaos duos macos: deo a ti chèrrere, tue a mi lassare! ◊ cussu zòvanu cheret a Caderina ◊ paret chi custos duos si cheriant meda ma si fiant lassaos ◊ pro s'acontzu a sas iscarpas su mastru no mi at chérfidu nudha ◊ pro custa faina no ti cherzo dinari: dàemi s'ozu! 5. cantu bi cheret a che finire cussa cosa? ◊ bi ndhe cheret a chentu!…◊ bi cheret àteru dinari pro agabbare su triballu ◊ nudha bi cheret, unu, a s'iscollare! ◊ bi cheret pagu a fàghere cosas gai fàtziles ◊ a comporare cussa tanca bi cheret unu sensale ◊ a su postale dhue cheriat meda e mi dh’apo pigada a pè a pè 6. za bi ndhe cheret a ti fagher mòere!…◊ pro betare anca a mie no bi cheret otieresos! ◊ petzi bi cheret de m'ifúndhere puru, no bastat chi so a tússiu! ◊ baedindhe: tue puru bi cheres, como?!…◊ che cheret mastru e pratighesa a fàghere cosa goi! 7. zughet sa camisa bruta no cheret bida! ◊ est totu istropiadu no cheret bidu, de su dannu chi at tentu! 8. currendhe no bi cheriat isse a mi sighire! (N.Pianu)◊ no bi cheres tue a mi la fàghere murghindhe! ◊ no bi cheret unu betzu a sighire unu zòvanu triballendhe! ◊ Bantine est abbistu chi no bi cheres tue! 9. isse no si cheret busigadu meda, no, ca si arrennegat deretu! ◊ pregadu ti cheres pro fàghere sa faina?! ◊ làssami in pasu: no mi cherzo chircadu! ◊ faghe abbellu ca est cosa díliga e no ndhe cheret medas! Sambenados e Provèrbios prb: àinu no morit candho cheret colvu ◊ s'ómine in su chi cheret resessit ◊ iscuru a chie faghet cantu cheret! Ètimu ltn. quaerere Tradutziones Frantzesu vouloir, falloir Ingresu to want, will, to need, to be necessary Ispagnolu querer, necesitar, ser necesario Italianu volére, accettare, bisognare (èssere necessàrio), occórrere Tedescu wollen, annehmen, notwendig sein.

citíre, citíri , vrb: tzitire Definitzione (intrs.) abbarrare, istare mudu, firmare de foedhare: si narat fintzes de sonos e moidas / citirisí a sa muda = callàresi a sa muda Sinònimos e contràrios assamudare, atzitare, atzitire, cagliare | ctr. faedhare Frases citide, pro caridade, e mancu vos intendhant! ◊ s'est citia sa múida de s'arriu ◊ s'est citiu su càntidu de is pillonis ◊ custu cristianu no citit mai, sempri fuedhendi! ◊ candho at intesu de gai s'est citidu ◊ ma citidí sa buca: ita megas de nai?! Ètimu itl. zittirsi Tradutziones Frantzesu se taire Ingresu to be silent Ispagnolu callar Italianu tacére Tedescu verschweigen.

conciumíre , vrb: consumire, consumiri, cossumire, cussumire Definitzione acabbare, ispaciare ccn. cosa, imbeciare is cosas a fortza de dhas manigiare: dhu narant fintzes de gente, torrare a malu puntu de sa debbilesa po is dispraxeres Sinònimos e contràrios afinai, afinigai, assutighilare, consumai, ifiniare, infinigae, isgumentare, ispitire, sutigare | ctr. abboniare Frases su lughinzu a che èssere cossumidu prego siant chent'annos e piús ◊ apo pediu sa gràcia de pòdere conciumire cust’orrughedhu de vida innoe, aube n’est barta sa pena de dha bivire (G.Locci) 2. prite, amantes, faghides tanta gherra e bos consumides in debbadas? Ètimu ctl., spn. consumir(se) Tradutziones Frantzesu détériorer, brûler (fig.), être dévoré Ingresu to damage, to be distressed Ispagnolu consumir, gastar Italianu deteriorare, strùggersi Tedescu abnutzen, vergehen.

contài 1 , vrb: contare 1 Definitzione èssere de importu, giare importu Sinònimos e contràrios bàlere Frases su chi balit e contat, pro totu sa vida nostra, est su èssiri impari ◊ no contat, pro cussos, chi nois triballemus che macos: si che ispendhent totu e no faghent contu de nudha! ◊ passas una vida bella, tue, ca ses bajanu, ma contas unu bandhuleri! Tradutziones Frantzesu valoir Ingresu to be worth Ispagnolu valer Italianu valére Tedescu gelten.

córdula , nf: Definitzione s'istentina de unu pegus mescamente piticu filada, a imbodhigadura, cun àteros orrugos de matzàmene (bentre, cordule, orrugu de napa, àteru) e poi cota a orrostu o, si est pegus mannu, iscotada e apustis orrustia o fata a cassola / fai sa córdula a sa musca = èssere limidos, susuncus Sinònimos e contràrios codra Terminologia iscientìfica mng Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tresse de boyaux servant à faire rôtir Ingresu gut plait prepared to be roasted Ispagnolu trenza, madeja, revoltillo, mazo Italianu tréccia di intestini per arròsti Tedescu Darmflechte zum Braten.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definitzione fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Frases coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être en deuil, prendre le deuil Ingresu to be in mourning, to go into mourning Ispagnolu estar en duelo Italianu èssere in lutto, méttere il lutto Tedescu Trauer tragen.

cundhíre , vrb: cundiri Definitzione pònnere su cundhimentu, giare sabore a su papare, aconciare papares; ispainare una maladia, un'infetu o cosa chi faet male; ispainare cosa in dónnia logu (nau de unu, chi si faet intèndhere ca dhu'est, fintzes faendho istrobbu); comporare a unu faendhodhi fàere cosa chi no andhat bene in càmbiu de dinare o àteru / cundhire su piatu a unu = fàghereli male, dannu meda; casu cunnitu = fatitu, fatu, casu martzu; sa pira, su pirastru si cundhit = si faghet Sinònimos e contràrios connire*, cufetare / abbelenare, alluae, atoscai, atosicai Frases su piberonedhu cundhit meda: bastat paghitzedhu pro dare su sabore a su mànigu ◊ su mànigu si no est cundhidu no essit bonu ◊ su casu si ponet a cundhire sos macarrones ◊ su casu betzu cundhit prus meda de su nou 2. sciacu mannu dha cundat! ◊ arrori mau dhu cundat! ◊ ndhe at cundhidu su logu cun cussa maladia chi teniat ◊ ndi eis cundiu sa bidha cun centumilla maneras, de disonestadi ◊ pro su tempus chi dureit sa pidémia sos mannos poniant atentzione pro no cundhire sa pisedhina 3. a duas e a tres a boghes postas, prus de chentu ne cunnint cussu logu, sas corrogas ◊ cussu piciochedhu gei cundit: no fait a dhu cumbati! ◊ is maistrus, aprimus, funta severus, cundenta diarerus! 4. nos lu sezis faghindhe su regalu, nos lu sezis cundhindhe su piatu: gai mancu si esserat unu macu barrosu fartzu che dinari malu! Tradutziones Frantzesu assaisonner, contaminer Ingresu to be infected, to spice Ispagnolu condimentar, cundir Italianu condire, contagiare Tedescu würzen, anstecken.

dèpere , vrb: depi, dèpiri, dèvere, tèpere Definitzione tènnere o àere s'óbbrigu, o su bisóngiu, sa presse o s'apretu de calecuna cosa: s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; èssere in dépidu; si narat fintzes po inditare cosa pagu segura, chi si pentzat po calecunu motivu ma no s'ischit a seguru (s'impreat cun àere, èssere, e su pps. de àteru vrb.) e fintzes po fàere unu tempus benidore de su vrb. de modu infiniu chi acumpàngiat in sa forma des, tes; a sa campidanesa dhu manígiant, prus che àteru is poetas, fintzes in su sensu de pòdere / pps. dépidu, dépiu; ger. dependhe, dependho, depindhe; formas diferentes de dèpere: ind. pres. tue des, isse det, nois demus, bois dezis, issos dent Sinònimos e contràrios gèpere Frases depo andhare como, ca sinono si che faghet tardu ◊ depis fai a manera chi is contus torrint totus ◊ tocai, ita mi depeis narri?! ◊ chi ti piagat o nono, custa est cosa chi as a deper fàghere tue ◊ carei carei, ma su chi depis no dhu fais etotu! ◊ solu deves pensare chi de me no ti deves burulare! ◊ aiant dévitu cantare donzi dominica 2. su chi ti ndhe apo leadu de butega ti lu depo totu ◊ cosa ti depo, chi mancu mi faedhas?! 3. sa pinna che la depo àere torrada a su logu sou, si no est inoghe ◊ custa faina la depet àere fata isse ◊ depent èssere andhados issos, beru? ◊ isse depet èssere inoche a fúrriu ◊ Mundhicu depet èssere fragandu cun calincuna picioca 4. non tes àere fastizos e istrobbos (G.Ruju)◊ prima chi su pudhu cantet mi des negare, istanote! 5. fiat un'isplendori meravigliosu e oras de gosu eus dépiu gustai Sambenados e Provèrbios prb: chini timit cosa depit Ètimu ltn. debere Tradutziones Frantzesu devoir Ingresu must, to have to, to be obliged Ispagnolu deber, tener que Italianu dovére Tedescu müssen, sollen, schuldig sein, dürfen.

disintonài , vrb Definitzione su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione Sinònimos e contràrios distonare, istonai | ctr. atonare Ètimu spn. desentonar Tradutziones Frantzesu chanter faux, dissoner Ingresu to be out of tune Ispagnolu desafinar Italianu stonare, dissonare Tedescu falsch spielen, oder singen, falsch klingen, nicht übereinstimmen.

èssere , vrb: èssede, èssi, èssiri Definitzione vrb. chi s'impreat a solu po inditare un'istadu, is cunditziones o comente si agatat o istat unu o sa cosa, is calidades chi tenet, po inditare s'esisténtzia, su si agatare o istare in su logu, su apartènnere, su èssere destinau a un'iscopu, o fintzes po giare s'idea de una lestresa manna meda in su movimentu; s'impreat cun àteros verbos coment'e ausíliu po fàere sa coniugatzione (ma mai de tempus benidore, chi arrechedet sèmpere àere) e a bortas s'impreat a su postu de s'ausiliàriu àere (ma no est una necessidade); coment'e ausíliu, candho s'atzione est acontessendho, est in su fàere e sighit, sa forma est s'ind. pres. de èssere e acumpàngiat su gerúndiu de su verbu lessicale (es.: soe camminandho, semus lezindhe, sunt pessendhe, est cojendhe, ses papendi, seis fuedhendi, funt passillendi, e totu deosi) e a sa matessi manera, cun sa forma de s'imp. ind., inditat su sighire de un'atzione passada (fimus currindhe, fint pessendhe, fut proendho, fui castiendi, e totu deosi); cun foedhos chi inditant tempus atomosféricu s'impreat po nàrrere su chi est o fut faendho (es. sole, bentu, fritu: est sole = est faendho sole, immoi dhoi est su soli)/ formas de indic. imp. 1ˆ p. sing. fipo, 3ˆ p. sing. fuèt (fiat, fut), 1ˆ p. pl. fustus, 3ˆ p. pl. fuenta; ger. essendhe, sendhe, senne, senno, impreadu cun valore de tempus, de càusa, de cuntrastu (cun chi): so torradu sendhe tue in cumandhu ◊ at bistu s'eticheta senne impicanne su partò in s'atacapannu ◊ tue ses malàidu, sendhe chi deo so sanu; a/c. in is pregontas cun predicau de forma cumposta su vrb. èssere si ponet apustis de su vrb. lessicale: andhadu ses?, torrau est?, benius funt?, cue sezis?, immarrios seis? (ca su vrb, lessicale tenet prus importu) Sinònimos e contràrios abarrai, acatare, iltare, bisonzare / àere Maneras de nàrrere csn: èssere, èssere cun… (genti, parentis, bixinus e gai) = èssiri in bonas, fuedhaisí; no èssere = èssiri a primma, in malas, a iscórriu; nàrrere cosa chentza èssere = nàrriri fàulas, cosas chi no torrant paris cun sa beridadi; su chi est chi… = sa chistioni est ca…; ih, gi at a èssi?!… = za at a èssere, za?!… abberus est?!; su chi est, est! = mi acuntentu, s'acuntentaus de cussu, mellus cussu chi no nudha; siat cantu o comente si siat…= fintzas si est cussu isceti o aici…; si est…, si est una cosa… = si si depit fai, si tocat a dhu fai, si est cosa segura; si fit… = si faghiat, si faghet, chi andat bèni; èssere cosa a unu o cun d-unu, èssere tra issos = èssiri parentis; èssere cosa (nau de genti) = èssere de importu; za, gei fit unu (+ númene)… = est (o fit) própiu caru, istimadu, de importu mannu; ite mi siat su!… = arratza de!…; faedhendhe de sas régulas de unu zogu, de unu fàghere: bi est, no bi est a… = sa régula dhu permitit, no dhu permitit, si podet, no si podet fàghere, est, no est cufromma a sa leze; bi sunt sos annos = tengu, tenis, tenit su tempus, annus meda (nau coment'e càusa de unu resurtau, de sa manera di èssiri); èssere allegadu = èssiri bellu meda a fuedhai, a arrexonai, a chistionai; èssere bene faedhadu = fuedhai cun educatzioni; èssere a ndhe mòrrere (est a ndhe mòrrere de…)= mòrriri de ccn. cosa chi est meda o tropu (disprexeri, frius, fàmini); èssere a ozu e mele = papai bèni meda; èssere a sa bértula, a fàmine = istai mali meda, tènniri abbisúngiu mannu; èssere a erba, a proendha, a pane e casu = papai sempri o totu erba, musúngiu, pani e casu; èssere a ohis, a odheos, a túnchios, a boghes, a irrocos, a prentos, a briga = narri "Ohi!", "Odheu!", ghetai tzérrius, frastimai, tènniri ganas de andai de su corpus (o tènniri pressi), certai fatuvatu o a sa sighida; èssere in sa robba, in su bestiàmine, in sas berbeghes, in sas bacas (nau de su pastori) = èssiri pascendi, castiendi su bestiàmini, is brebeis, is bacas; ma ses, mih!…, lampu ma est, mih, cussu cristianu!… = èssiri infadosu, picigosu, chi tenit unu fàiri malu a baliai (fuedhendi de ccn. nau sempri sentza de precisai ita); fit a… (+ vrb. inf.) = fia, fimus faghindhe su contu de…, fui, fustis pentzendi de…; est a (+ vrb. inf.) = tocat de…, bi at bisonzu chi…; èssere in… (+ vrb. inf.) = èssere in s'idea de…, zúghere idea de…, bòlliri…; èssere, èssiri (+ cmpl. tempus/durada): gei furiu una diri chena de ti biri!… ◊ ses unu mese chi no che colas mancu a bídere comente istamus Frases su pipiu est matuchedhu e abbistu ◊ issos sunt zòvanos e fortes ◊ funt totu ómines che tue ◊ no est chi siapo trancuilla! ◊ seu totu sa dí de una cadira a s'àtera ◊ mi at aggarrau e iscutu coment'essèrepo unu sacu ◊ mama mi nche at corcatu a letu pro èssere vene reposatu s'incràs ◊ abarrau siast, inguni, sidhiu che balla! ◊ apo bogadu mintzídios chentza èssere ◊ sa picioca dh’apu bèni iscramentada e cosas sentza èssi non ndi torrat a nai! (L.Obbili)◊ nosu furistis arrexonendi de cussu! 2. ses coment'e chi in su mundhu no che sias ◊ comente faghes a ischire sas cosas chi no sunt? ◊ no ischia mancu inue fist! ◊ sos pitzinnos che sunt in iscola ◊ sos bighinos nostros no istant prus inoghe: che sunt in àtera bidha ◊ sos emigrados che sunt fora ◊ mancu tucadu, che fit assupridu! ◊ si mi tuco a pè, s'ora ch'istas ammanitzendhe su cadhu deo che so in bidha! ◊ custa domo est de mamma ◊ no tochis de cussa cosa ca est po bendi! 3. candho ses bénnidu a domo ses istadu a códumu tou ◊ como so triballendhe, no so pessendhe in àteru ◊ funt essius a circai a tui ◊◊ "èssere" in parte de "àere": fint ispetandhe chi sa Comuna esseret acontzau sa crésia ◊ fit intrau in sa bidha sentza chi nemos esseret ischiu chi cuss'ómine fit su pàrracu nobu ◊ medas iant a èssi bófiu biri su chi bosatrus bieis ◊ mezus su mare ti esset fatu mantu (S.Lay Deidda)◊ lassànt sa domu oberta: no nd'essint furau su dinai, puru!…◊ l'aia oretada una paja de segundhos ebbia, timendhe no esseret intesu 4. cun cussa famíllia no semus: mancu nos faedhamus ◊ babbu e fizu no sunt, pro nennarias ◊ issos dai candho ant partidu no sunt ◊◊ oe est bentu, deris fit calura, in zerru est fritu, in istiu est sole meda ◊ ma lah ca est basca, lah: arràbiu! ◊ candho fit proghendhe o nibandhe bisonzabat de fàchere berta a sa robba 5. a coitare siat, no a istentare, no! ◊ cussu pisedhu no est a lu bídere gai: lu depes bídere triballendhe! ◊ fut a ndhe bocare su dinare límpiu, fut a fàere de totu ◊ si finas a oe so istadu dormidu, como est a m'ischidare! ◊ acabbau de segai s'àxina fut a andai a magasinu ◊ su manzanu est a pesare chito! ◊ po s'ispítzulu de s'àrgia fut a ballare totus! ◊ como no est a si prènnere de drutzeria, ca poi no chenaus! ◊ a piciochedhu fut a giare acura una craba, a fàere a procagedhu ◊ su cambiamentu de s'ària fit a lu fàghere in Berchidhedhu ◊ a dis fuat a èssi totu a pani e casu 6. machíghine, siat, su tou!…◊ mi siat, mi siat: no fais a tempus a ti furriai chi in Sardigna ti agatas in s'ischina unu cartellu "Zona militare"! ◊ su chi est chi bois no mi azis cumpresu! (Piras)◊ ite mi siat sa fortuna, pro duos sodhos!… 7. si fit, oh ite cosa de nos cojuare! ◊ no fio de bènnere, ma mi che ant cumbintu ◊ no so in bèndhere e ne in comporare ◊ candho seo in cozuare, sa fémina zai dh'agato ◊ si est, no bi at de istentare! ◊ si est una cosa, tocat chi andhemus luego: sinono nos ndhe asseliamus! 8. tue a mie no mi ses nudha, ma isse mi est fradile ◊ cosa sunt, custos duos pisedhos, chi los bido sempre paris? 9. zoghendhe, a tocare sa barriera cun sos pes no bi est ◊ fit a ti lu nàrrere, ma mi ndhe so irmentigadu ◊ deris fit a tucare a campu, ma si est postu a pròere Sambenados e Provèrbios prb: chie no at no est Ètimu ltn. *essere Tradutziones Frantzesu être Ingresu to be Ispagnolu ser Italianu èssere Tedescu sein.

giuài , vrb: ciuare 1, giuare, giuari, giuvare, zuare Definitzione èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda Sinònimos e contràrios agiadai, ajuai, atuai, bàlere, ingiuai, proicare, serbire, sufragai | ctr. nòcere Frases sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat! 2. de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha Sambenados e Provèrbios prb: si s'ómini no giuat no balit sa sienda Ètimu ltn. iuvare Tradutziones Frantzesu être utile, servir Ingresu to be of use, to be good Ispagnolu servir, ser útil Italianu giovare Tedescu nützen, gut tun.

grusirài , vrb Definitzione abbaidare e cricare de ischire cosa, po curiosidade Tradutziones Frantzesu furetter, fouiner Ingresu to be curious Ispagnolu curiosear Italianu curiosare Tedescu lauschen.

ifastizíre , vrb: infastizire Definitzione sentire ifadu Sinònimos e contràrios afastidiai, agenare, ifadare, infasciughie, innaentare 2. unu, infastizidu de sa betzesa, est andhadu a unu méigu pro s'impisedhire Tradutziones Frantzesu s'embêter Ingresu to be vexed Ispagnolu molestarse Italianu infastidirsi Tedescu sich ärgern.

ifiudàre , vrb: imbiudare, infiudai, inviudai Definitzione abbarrare chentza pobidhu o chentza pobidha po morte de s’unu o de s’àtera Sinònimos e contràrios imbatiare, sciudai, sviurai Frases apena s'est imbiudau at béndhiu su bestiàmene ◊ mi seo immalaidada meda e fust acanta de t'ifiudare! ◊ s'ómine chi s'ifiudat no torrat prus de giudu ◊ cumenti est chi ti ses infiudada? Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu être veuf Ingresu to be left a widow (er) Ispagnolu enviudar Italianu rimanére védovi Tedescu verwitwen.

iltàre , vrb: istai, istare, stai Definitzione su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi) Sinònimos e contràrios abarrai, abertai, aisetare, arreare, èssere / càbere / aporrire / imprestare | ctr. andai, cambiai Maneras de nàrrere csn: "si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu Frases gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus 2. issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus 3. a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare 4. bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza! 5. no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat 6. a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como? 7. aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune 8. deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos! 9. istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores Sambenados e Provèrbios prb: àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare Ètimu ltn. stare Tradutziones Frantzesu être, rester, demeurer, aller bien Ingresu to be, to have room for, to live, to suit, to stay Ispagnolu estar, vivir, caber, sentar bien Italianu stare, dimorare, abitare, risièdere Tedescu bleiben, wohnen.

ilvilíre , vrb: irvilire, isvilire, ivilire Definitzione fàere a gana lègia, orròschere, fàere naschire arrefudu Sinònimos e contràrios abbolotai, aconare, afastiai, agrungiai, ascamare, colloviare, dirgustare, isbolotiare, iserare, istomacare, spreai, tolocare / ifadare, istufare Frases daghi si est atatu e isvilidu ti at bogadu sa fune a t'isbrocare (A.D.Migheli)◊ candho m'irvilo de istare fora mi recuo ◊ istat intro intanadu che colora e no s'irvilit de su tantu sere ◊ nara impresse, chi cun sa ciarra tua ti apo irvilidu! 2. ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu, nemos lu càlculat e finas sa butighinaja ndh'est isvilida de li nàrrere a si moderare ◊ nde so isvilidu de fàghere semper su púpulu 3. custa fit una purga solu a l'intèndhere, ca ilviliat a chie sisiat! Sambenados e Provèrbios prb: màndhigu continu, màndhigu isvilidu Ètimu itl. svilire Tradutziones Frantzesu dégoûter, fatiguer, se lasser Ingresu to make sick, to bore, to be bored Ispagnolu repugnar, aburrirse Italianu nauseare, stuccare, annoiarsi Tedescu anekeln, sich langweilen, belästigen.

«« Torra a chircare