achipíre, achipíri , vrb Definitzione
fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus
Sinònimos e contràrios
achivire,
aciviri,
acodie
Maneras de nàrrere
csn:
a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri
Frases
chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu
2.
chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia
Ètimu
itl.
accivire
Tradutziones
Frantzesu
faire vite,
travailler efficacement
Ingresu
to get through a big piece of work,
to work with efficacy
Ispagnolu
despachar
Italianu
sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo,
lavorare con efficàcia
Tedescu
leisten,
schaffen.
acrancognolàre , vrb: acrocongiolai,
acroncognolare Definitzione
fàere búngios, pistaduras, pistare, coment'e acracangiai, fàere a crocongiolu
Sinònimos e contràrios
abbugnai,
abburrutonare,
aggatare,
atzumbarare,
catulare,
tofedhare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bosseler
Ingresu
to work ashlar
Ispagnolu
abollar
Italianu
bugnare
Tedescu
bossieren.
atoliàre , vrb: atuliare Definitzione
fàere is cosas impresse e bene chentza istare perdendho tempus faendho e chentza fàere: a logos dhu narant in su sensu de iscumbatare, fàere unu cunfrontu, atobiare, tzerriare a su matessi logu
Sinònimos e contràrios
afiliatare,
spodhai
Frases
za ti ndhe cheret de tempus a ndhe atuliare!…◊ istat sempre faghindhe ma no ndhe atúliat, no, de sa cosa! ◊ e candho ndhe atúlias a collire una maghinada de olia collindhe a una a una?!
2.
suta su palcu si atzendhiant sos cuntrestos pro atoliare cale fit su mezus poeta cantendhe (S.Patatu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire vite,
travailler efficacement
Ingresu
to work efficiently
Ispagnolu
trabajar bien,
despachar
Italianu
lavorare,
fare con efficiènza
Tedescu
tüchtig arbeiten.
bàncu , nm: bangu Definitzione
genia de mesa ue trebballat su maistu de linna, su maistu de ferru, su sabbateri, su macellaju, ue si ponet cosa a bèndhere, a bufare in is tzilleris; in iscolas e crésias, genia de móbbile po cicire a unos a unos o in medas e/o arrimare o pònnere cosa in pitzu o po iscríere; màchina de ferrare; in su telàrgiu a istoja funt is duos fusos, unu in pitzu e unu in bàsciu, ue s'imbodhigat s'istàmine (in artu) e su tessíngiu fatu (in bàsciu)
Sinònimos e contràrios
bancale
/
panga
/
banca 1
Maneras de nàrrere
csn:
su b. de is arreus = ue setzit s'incurpadu, in sos tribbunales; cumparre a su b. = andhare a tribbunale a dibbatimentu
Frases
sos berdurarjos ponent sa cosa a bèndhere in su bancu ◊ che fit mannu, in iscola, chi no cabiat mancu in su bancu ◊ a crésia bi ant fatu sos bancos noos ◊ at dépiu bendi a su bangu totu is crabas e brebeis
Tradutziones
Frantzesu
banc,
établi
Ingresu
work bench
Ispagnolu
banco,
banquillo
Italianu
banco
Tedescu
Bank,
Theke,
Tisch.
burinaméntu , nm Definitzione
trebballu chi si faet a burinu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ciselure
Ingresu
chisel work
Ispagnolu
cinceladura,
cincelado
Italianu
cesellatura
Tedescu
Ziselierung.
fadiàe, fadiài, fadiàri , vrb: afadiai,
fadicare,
fadigare,
fatigai Definitzione
pigare a immarritzone a fortza de trebballare, camminare meda o fàere isfortzu
Sinònimos e contràrios
cansai,
istimpidare,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai,
sfadiai
Frases
curriant sempri sentza de si fadiai ◊ eus a camminai abbellu e candu si fadiaus si pasiaus ◊ babbu tuo at faticatu note e die pro lassare totu a tie
Ètimu
ltn.
*faticare
Tradutziones
Frantzesu
peiner,
se fatiguer,
accabler
Ingresu
to work hard,
to prostrate
Ispagnolu
esforzarse
Italianu
faticare,
prostrare
Tedescu
ermüden,
schwächen.
faína , nf Definitzione
css. cosa o trebballu chi si faet, abberu o a giogu, in bonu o in malu, pentzau prus coment'e atividade útile, su fàere, bistu fintzes coment'e arresurtau, prodotu, òpera
Sinònimos e contràrios
afainu,
afare,
afatzendha,
berza,
fainamentu,
impreu,
mungíliu,
òbera,
tarea,
trabàgiu
| ctr.
chistionu,
ciarra
Maneras de nàrrere
csn:
f. a ischina de pisci = zenia de triballu fatu de pàrrere un'ischina de pische; donai, intregai f., pònniri in f. = dare triballu, pònnere a triballare, a fàghere; f. de màniga = isterzu de terra cun asas (brocas, frascus, istangiadas, brúnias, còngius); f. oberta = isterzu de terra largu (scifedhas, discus); f. istangiada = isterzu prus bonu, de colore birde, prus che àteru pro bellesa (brocas pintadas); fai fuedhu e f. = sa nada sa fata; maistru de f. fata = bantaxeri chi fait crei cosa sua su trabballu de is àterus
Frases
isse traballat s'oro e sa prata e campat dae cussa faina ◊ sa faina tua est a istudiare! ◊ fadei bosatrus, pighedhu, no est faina mia: dèu mi nd'isciacu is manus! ◊ sa faina issoro est s'annúntziu de su regnu de Deus ◊ sos disocupados sunt chentza faina
2.
za l'as fata sa faina, a segare cudha broca!…
Sambenados e Provèrbios
prb:
faina a su noti bregúngia a dedí ◊ faina de pisedhos alzola de catedhos ◊ is ainas faint is fainas
Ètimu
ctl.
faina
Tradutziones
Frantzesu
activité,
action,
travail
Ingresu
activity,
work,
action,
function
Ispagnolu
faena,
trabajo,
tarea,
obra
Italianu
attività,
azióne,
lavorìo,
faccènda,
funzióne,
cómpito,
òpera
Tedescu
Tätigkeit,
Angelegenheit Funktion,
Rolle,
Arbeit,
Werk.
fainàre , vrb Definitzione
fàere is fainas / mele fainadu = su chi at triballadu o collidu s'abe; èssere, istare faina faina = trancuinendi, fendi e fateriendi, sèmpere faendho
Sinònimos e contràrios
trabagiare
Frases
cuss'ómine passat sas dies fainendhe ◊ s'itevàghere si bidiat e totus fainaiant a sa lestra ◊ in s'aposentu podes reposare o fainare a su seguru
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
travailler
Ingresu
to work
Ispagnolu
trabajar
Italianu
lavorare
Tedescu
arbeiten.
ispabógliu , nm: ispabolzu,
ispaborzu,
ispaporju,
ispaporzu,
ispavolzu,
ispobolzu,
ispravorzu Definitzione
foedhu chi narant sèmpere in su sensu de cosa peleosa, difícile, chi faet sufrire, istare male, ma chi iat a èssere nau in cobertantza, ca iat a bòllere nàrrere gosu, comodidade, pàusu, asséliu, ispàssiu
Sinònimos e contràrios
ispregolzu
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere una cosa a malu i. = a pelea, a inzotu; manigare a s'i. = a meda, fintzas a no bi ndhe istare prus; a i. = cun paga lughe
Frases
già l'apo s'ispaborzu cun tegus!…◊ già mi ndh'at dadu de ispaborzu, cussa criadura! Assiat! (G.Ruju)◊ ite ispaborzu sa betzesa!…◊ incomintzat luego s'ispaborzu de sos profumos sos piús rafinados…: sulos púdidos, rutos isfogados che candho manigadu ant in mortorzu (Grolle)◊ in cussa domo da bi l'ant s’ispabógliu, ant postu sos ferros a su fizu!
2.
no apo ispabolzu in logu (P.Casu)◊ si aia àpiu una dàlia po s'abbutonadorzu fipo istau s'ispaporzu de sos pitzinnos! (A.Cucca)◊ suta a cumandhu anzenu no mi drommio a bonu ispravorzu
3.
semper mi ne so pesadu, mancaris a malu ispobolzu (M.Monterra)◊ at fatu totu a malu ispaborzu, gherrendhe chin prunetza e ruedhu ◊ siscura, est a malu ispravorzu, morindhe e chentza mòrrere! ◊ istant tota die tibbitabba sas feminedhas cun totu ispabolzu, samunendhe ◊ za apo dormiu ma a malu ispaporju
Ètimu
ltn.
ex + pauper
Tradutziones
Frantzesu
sacré travail
Ingresu
hard work
Ispagnolu
tute,
zurra (f)
Italianu
faticàccia
Tedescu
schwere Anstrengung.
istimpidàre , vrb Definitzione
pigare un'istimpida, una cadha, pelea o múngia manna
Sinònimos e contràrios
cansai,
fadiae,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
peiner,
se fatiguer
Ingresu
to work hard
Ispagnolu
darse un tute,
cansarse
Italianu
fare una sfaticata
Tedescu
sich abschinden.
òbera , nf: òpera Definitzione
trebballu, mescamente in su sensu de totu su chi abbarrat fatu de pòdere serbire
Sinònimos e contràrios
faina,
trabàgiu
Maneras de nàrrere
csn:
òperas mortas = s'intelajadura a ue si fissant sas abberturas, in sas domos; linna de òpera = linna bona pro fàghere mobbília, abberturas
Frases
cun cussa manu puru, chi si bollit, si pòdinti fai òperas bonas!…◊ torreit in ànimos bonos e de bon'àschidu a che congruire s'òbera de sa die (A.Canalis)◊ de sas òperas suas sa reina l'at Cumédia solu intitulada (Cubeddu)◊ deo no chirco anzenas fantasias ca mi coronant sas òperas mias! (Tucone)◊ seus seguros ca cust'òpera una die at a bènnere istudiada po is argumentos chi tratat
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
œuvre,
travail
Ingresu
work
Ispagnolu
obra,
trabajo
Italianu
òpera
Tedescu
Werk.
oberàre , vrb: operai,
operare Definitzione
fàere faina, òperas, èssere impreaos in calecunu trebballu, in calecunu impreu, cuncordare calecuna cosa de cabbale; foedhandho de males de sa carena, segare calecuna parte malàida po ndhe bogare su malu o po dha mediare
Sinònimos e contràrios
trabagiare
Frases
- E ite sezis operendhe? - Pesèndheche custa foga de muru semus! ◊ custu cristianu no est operendhe nudha, petzi in ziru! ◊ est pretzisu de istare a ocros apertos e a pessare in su malu pro operare in su bonu (M.Columbu)
2.
a Fulanu l'ant operadu a su coro ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi
Tradutziones
Frantzesu
agir,
opérer
Ingresu
to work,
to operate on
Ispagnolu
obrar
Italianu
operare
Tedescu
wirken,
arbeiten,
operieren.
ràglia , nf: ralla,
ràllia Definitzione
sa línia de su fronte de unu trebballu chi si faet a tenta (e po su prus in medas), mescamente marrandho, iscavandho, messandho, arregollindho olia o àteru, e fintzes oru de trèmene; fintzes gente o animales a meda chi andhant totus impare a costau s'unu de s'àteru; oru de calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
tenta
/
barbacana
Maneras de nàrrere
csn:
bogare ràllia = fàchere barbacana, marrai sa terra a fundu meda e totuganta (pruscatotu po pònniri bíngia); andhare o fàghere a ràllia = a tenta, leare totu pínnigu; sa ralla de su palu = su tretu de aundi partit una currera e aundi si depit lòmpiri; lòmpere a sa ràglia = (fintzas) lòmpere a s'iscopu, a sa fine de una cosa; torrare a sa ralla = a su comintzu; avb. a ràglia = carchi borta, raramente; fàmine a ràglia = a sintzu, a chitu, a meda
Frases
at bogadu a ralla su cunzadu e l'at fatu a ortu ◊ sos messadores sunt in sa ràglia ◊ l'ant leadu a ràglia a ràglia, su tribàgliu ◊ s'olia, collindhe, la zughiant a ràllia ◊ esside a frimmare sas ràglias de su fogu! ◊ canno los fint iscapanne, sos pitzinnos, pro cúrrere su palu, carcunu at zumpau sa ràglia prima de sos àteros ◊ chin su cadhu ingrilladu a sa ralla de su palu est arribbadu primu isse
2.
isbarritzada e mundhada s'arzola, b'isterriant sas mannas e una ràglia de calarinas atelaiat a drotighinu s'apetigu de su laore
3.
s'isballiamos torramos a sa ralla!
Ètimu
ctl.
ralla
Tradutziones
Frantzesu
front d'attaque
Ingresu
work front
Ispagnolu
frente
Italianu
frónte,
lìnea di attacco di un lavóro
Tedescu
Front.
trabagiàre , vrb: trabagliare,
trabballae,
traballai,
traballare,
trabbagliare,
trabbajare,
trabbalgiai,
trabballai,
trabballare,
trabbaxàre,
travagliare,
travallare,
trebballare,
trebballari,
trebbaxari,
tribagliare,
triballare,
triballiare,
trivagliare,
trobagliare Definitzione
fàere faina, totu su chi serbit a sa vida, po campare, cambiare de istare o andhare méngius, bínchere su bisóngiu, prodúere sa cosa, fàere un'atividade onesta chi portat badàngiu; fàere sa faina de su sartu contivigiandho e atendhendho sa cosa semenada o prantada / triballàresi su dinari = guadangiai su dinai trabballendu, in manera onesta
Sinònimos e contràrios
fainare,
lavorare
Maneras de nàrrere
csn:
trabballai a…(+ nòmini de aina: es. iscrafedhu) = cun…, serbíndhesi de…; trabballai a… (+ nòmini de mustras, pinturas)= faghindhebbei, in s'òpera, mustras, pinturas e gai; trabballai suta manu = a s'acua, chentza chi s'iscat; trabballai in dannu = perdindhebbei, chentza lúcuru; trabballai in s'arti = fàghere su triballu de s'arte chi si tenet
Frases
is féminas trabballant in domu ◊ non seu trabballendu ca ant serrau sa fàbbrica ◊ sa genti iscít a pràngiri e erriri comenti iscít a trabbalgiai ◊ su mandrone est in disizu de siendha sentza tribagliare ◊ cherjo trabballare, no pèrdere tempus! ◊ si aia trivagliadu no aia bisonzu de pane anzenu ◊ po bivi depiat trabballai che un'iscrau ◊ dèu no ndi bollu dinai aici: bollu trabballai!
2.
chini dha trabballat custa bíngia? ◊ cussas sunt terras chentza triballadas ◊ sa cosa prantada cheret triballada pro dare resa
3.
su dinari, cussu, si lu triballat!
Sambenados e Provèrbios
prb:
s'ómine a tribagliare, su puzone a bolare
Tradutziones
Frantzesu
travailler
Ingresu
to work
Ispagnolu
trabajar
Italianu
lavorare,
coltivare
Tedescu
arbeiten.
trabàgiu , nm: trabàgliu,
trabbàlgiu,
trabàlliu,
traballu,
trabballu,
trabbaxu,
travàgliu,
travallu,
trebballu,
tribàgliu triballu,
tribbàgliu,
tribballu,
trivàgliu,
trobàgliu Definitzione
dónnia e css. faina, su fàere mescamente coment'e atividade contivigiosa, abbista, istudiada po buscare totu su chi serbit a sa vida, po campare, cambiare de istare, èssere o andhare méngius, bínchere su bisóngiu, bistu coment'e impreu no sèmpere discantzosu (e in custu est ctr. de giogu, de divertera); faina o òpera de fàere, su chi su fàere produet, bogat a pígiu, òpera fata; fintzes postu, impreu a contu de ccn.
Sinònimos e contràrios
faina,
fatorzu,
impreu,
lavoru
/
òpera
/
,
trivallu cdh. trabàgiu
| ctr.
divertera,
giogu,
spàssiu
Maneras de nàrrere
csn:
a trabballu = a inzotu, cun pelea, azigu; betàresi a su traballu chei s'abe = èssere triballantes meda; t. de giustítzia = faina mala, de fàghere male, dannu, furas e gai; èssiri o arrúiri in t. de giustítzia = fàghere carchi faina mala (es. fura, morte e gai); rebbentai de trabballu = triballare a s'airada, a tropu, crebare a triballu; dí de trabballu = die de fatoriu, chi si triballat (ma fintzas zoronada); a logos, "trabàgliu" est sa màchina de ferrare o ferrajola
Frases
su triballu chi mi essit mi collo ◊ su trabballu est unu dovere e una fortuna ◊ isse no fritit prus s'ischina a su trivàgliu ◊ fizu meu, istúdia ca su travallu a contu anzenu est pesu mannu! ◊ li andhaiat su trabàgliu che su fumu in ojos ◊ cussu si betat a su traballu che a s'abe de sos casidhos ◊ custus no ndi bollint intendi sa nomanada de trabballu! ◊ su trobàgliu de su pastore est unu bantu pro nois nulvesos ◊ bi ndh'essit de triballu faghindhe cuss'istrada!…
2.
fit mirendhe su trivàgliu de s'aradore ◊ in bidha ant abbertu triballos ◊ Minnia s'iscaringiàt a arriri sentza ndi artziai sa conca de su trabballu
3.
funt un'esércitu is chi ant pérdiu o non tenint traballu ◊ biviat sa família sena de unu trabballu beru, oi fadendi su manorba, cras marrendi ortus allenus
4.
a trabballu pòciu abarrai in pei! ◊ ingunis nci capis a trabballu ◊ chistionat a trabballu ◊ paret chi li costet travallu peri a rispòndhere!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
travail
Ingresu
work
Ispagnolu
trabajo
Italianu
lavóro,
trattaménto
Tedescu
Arbeit,
Behandlung.