achipíre, achipíri , vrb Definizione
fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus
Sinonimi e contrari
achivire,
aciviri,
acodie
Modi di dire
csn:
a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri
Frasi
chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu
2.
chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia
Etimo
itl.
accivire
Traduzioni
Francese
faire vite,
travailler efficacement
Inglese
to get through a big piece of work,
to work with efficacy
Spagnolo
despachar
Italiano
sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo,
lavorare con efficàcia
Tedesco
leisten,
schaffen.
acrancognolàre , vrb: acrocongiolai,
acroncognolare Definizione
fàere búngios, pistaduras, pistare, coment'e acracangiai, fàere a crocongiolu
Sinonimi e contrari
abbugnai,
abburrutonare,
aggatare,
atzumbarare,
catulare,
tofedhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bosseler
Inglese
to work ashlar
Spagnolo
abollar
Italiano
bugnare
Tedesco
bossieren.
atoliàre , vrb: atuliare Definizione
fàere is cosas impresse e bene chentza istare perdendho tempus faendho e chentza fàere: a logos dhu narant in su sensu de iscumbatare, fàere unu cunfrontu, atobiare, tzerriare a su matessi logu
Sinonimi e contrari
afiliatare,
spodhai
Frasi
za ti ndhe cheret de tempus a ndhe atuliare!…◊ istat sempre faghindhe ma no ndhe atúliat, no, de sa cosa! ◊ e candho ndhe atúlias a collire una maghinada de olia collindhe a una a una?!
2.
suta su palcu si atzendhiant sos cuntrestos pro atoliare cale fit su mezus poeta cantendhe (S.Patatu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire vite,
travailler efficacement
Inglese
to work efficiently
Spagnolo
trabajar bien,
despachar
Italiano
lavorare,
fare con efficiènza
Tedesco
tüchtig arbeiten.
bàncu , nm: bangu Definizione
genia de mesa ue trebballat su maistu de linna, su maistu de ferru, su sabbateri, su macellaju, ue si ponet cosa a bèndhere, a bufare in is tzilleris; in iscolas e crésias, genia de móbbile po cicire a unos a unos o in medas e/o arrimare o pònnere cosa in pitzu o po iscríere; màchina de ferrare; in su telàrgiu a istoja funt is duos fusos, unu in pitzu e unu in bàsciu, ue s'imbodhigat s'istàmine (in artu) e su tessíngiu fatu (in bàsciu)
Sinonimi e contrari
bancale
/
panga
/
banca 1
Modi di dire
csn:
su b. de is arreus = ue setzit s'incurpadu, in sos tribbunales; cumparre a su b. = andhare a tribbunale a dibbatimentu
Frasi
sos berdurarjos ponent sa cosa a bèndhere in su bancu ◊ che fit mannu, in iscola, chi no cabiat mancu in su bancu ◊ a crésia bi ant fatu sos bancos noos ◊ at dépiu bendi a su bangu totu is crabas e brebeis
Traduzioni
Francese
banc,
établi
Inglese
work bench
Spagnolo
banco,
banquillo
Italiano
banco
Tedesco
Bank,
Theke,
Tisch.
burinaméntu , nm Definizione
trebballu chi si faet a burinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ciselure
Inglese
chisel work
Spagnolo
cinceladura,
cincelado
Italiano
cesellatura
Tedesco
Ziselierung.
fadiàe, fadiài, fadiàri , vrb: afadiai,
fadicare,
fadigare,
fatigai Definizione
pigare a immarritzone a fortza de trebballare, camminare meda o fàere isfortzu
Sinonimi e contrari
cansai,
istimpidare,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai,
sfadiai
Frasi
curriant sempri sentza de si fadiai ◊ eus a camminai abbellu e candu si fadiaus si pasiaus ◊ babbu tuo at faticatu note e die pro lassare totu a tie
Etimo
ltn.
*faticare
Traduzioni
Francese
peiner,
se fatiguer,
accabler
Inglese
to work hard,
to prostrate
Spagnolo
esforzarse
Italiano
faticare,
prostrare
Tedesco
ermüden,
schwächen.
faína , nf Definizione
css. cosa o trebballu chi si faet, abberu o a giogu, in bonu o in malu, pentzau prus coment'e atividade útile, su fàere, bistu fintzes coment'e arresurtau, prodotu, òpera
Sinonimi e contrari
afainu,
afare,
afatzendha,
berza,
fainamentu,
impreu,
mungíliu,
òbera,
tarea,
trabàgiu
| ctr.
chistionu,
ciarra
Modi di dire
csn:
f. a ischina de pisci = zenia de triballu fatu de pàrrere un'ischina de pische; donai, intregai f., pònniri in f. = dare triballu, pònnere a triballare, a fàghere; f. de màniga = isterzu de terra cun asas (brocas, frascus, istangiadas, brúnias, còngius); f. oberta = isterzu de terra largu (scifedhas, discus); f. istangiada = isterzu prus bonu, de colore birde, prus che àteru pro bellesa (brocas pintadas); fai fuedhu e f. = sa nada sa fata; maistru de f. fata = bantaxeri chi fait crei cosa sua su trabballu de is àterus
Frasi
isse traballat s'oro e sa prata e campat dae cussa faina ◊ sa faina tua est a istudiare! ◊ fadei bosatrus, pighedhu, no est faina mia: dèu mi nd'isciacu is manus! ◊ sa faina issoro est s'annúntziu de su regnu de Deus ◊ sos disocupados sunt chentza faina
2.
za l'as fata sa faina, a segare cudha broca!…
Cognomi e Proverbi
prb:
faina a su noti bregúngia a dedí ◊ faina de pisedhos alzola de catedhos ◊ is ainas faint is fainas
Etimo
ctl.
faina
Traduzioni
Francese
activité,
action,
travail
Inglese
activity,
work,
action,
function
Spagnolo
faena,
trabajo,
tarea,
obra
Italiano
attività,
azióne,
lavorìo,
faccènda,
funzióne,
cómpito,
òpera
Tedesco
Tätigkeit,
Angelegenheit Funktion,
Rolle,
Arbeit,
Werk.
fainàre , vrb Definizione
fàere is fainas / mele fainadu = su chi at triballadu o collidu s'abe; èssere, istare faina faina = trancuinendi, fendi e fateriendi, sèmpere faendho
Sinonimi e contrari
trabagiare
Frasi
cuss'ómine passat sas dies fainendhe ◊ s'itevàghere si bidiat e totus fainaiant a sa lestra ◊ in s'aposentu podes reposare o fainare a su seguru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
travailler
Inglese
to work
Spagnolo
trabajar
Italiano
lavorare
Tedesco
arbeiten.
ispabógliu , nm: ispabolzu,
ispaborzu,
ispaporju,
ispaporzu,
ispavolzu,
ispobolzu,
ispravorzu Definizione
foedhu chi narant sèmpere in su sensu de cosa peleosa, difícile, chi faet sufrire, istare male, ma chi iat a èssere nau in cobertantza, ca iat a bòllere nàrrere gosu, comodidade, pàusu, asséliu, ispàssiu
Sinonimi e contrari
ispregolzu
Modi di dire
csn:
fàghere una cosa a malu i. = a pelea, a inzotu; manigare a s'i. = a meda, fintzas a no bi ndhe istare prus; a i. = cun paga lughe
Frasi
già l'apo s'ispaborzu cun tegus!…◊ già mi ndh'at dadu de ispaborzu, cussa criadura! Assiat! (G.Ruju)◊ ite ispaborzu sa betzesa!…◊ incomintzat luego s'ispaborzu de sos profumos sos piús rafinados…: sulos púdidos, rutos isfogados che candho manigadu ant in mortorzu (Grolle)◊ in cussa domo da bi l'ant s’ispabógliu, ant postu sos ferros a su fizu!
2.
no apo ispabolzu in logu (P.Casu)◊ si aia àpiu una dàlia po s'abbutonadorzu fipo istau s'ispaporzu de sos pitzinnos! (A.Cucca)◊ suta a cumandhu anzenu no mi drommio a bonu ispravorzu
3.
semper mi ne so pesadu, mancaris a malu ispobolzu (M.Monterra)◊ at fatu totu a malu ispaborzu, gherrendhe chin prunetza e ruedhu ◊ siscura, est a malu ispravorzu, morindhe e chentza mòrrere! ◊ istant tota die tibbitabba sas feminedhas cun totu ispabolzu, samunendhe ◊ za apo dormiu ma a malu ispaporju
Etimo
ltn.
ex + pauper
Traduzioni
Francese
sacré travail
Inglese
hard work
Spagnolo
tute,
zurra (f)
Italiano
faticàccia
Tedesco
schwere Anstrengung.
istimpidàre , vrb Definizione
pigare un'istimpida, una cadha, pelea o múngia manna
Sinonimi e contrari
cansai,
fadiae,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
peiner,
se fatiguer
Inglese
to work hard
Spagnolo
darse un tute,
cansarse
Italiano
fare una sfaticata
Tedesco
sich abschinden.
òbera , nf: òpera Definizione
trebballu, mescamente in su sensu de totu su chi abbarrat fatu de pòdere serbire
Sinonimi e contrari
faina,
trabàgiu
Modi di dire
csn:
òperas mortas = s'intelajadura a ue si fissant sas abberturas, in sas domos; linna de òpera = linna bona pro fàghere mobbília, abberturas
Frasi
cun cussa manu puru, chi si bollit, si pòdinti fai òperas bonas!…◊ torreit in ànimos bonos e de bon'àschidu a che congruire s'òbera de sa die (A.Canalis)◊ de sas òperas suas sa reina l'at Cumédia solu intitulada (Cubeddu)◊ deo no chirco anzenas fantasias ca mi coronant sas òperas mias! (Tucone)◊ seus seguros ca cust'òpera una die at a bènnere istudiada po is argumentos chi tratat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
œuvre,
travail
Inglese
work
Spagnolo
obra,
trabajo
Italiano
òpera
Tedesco
Werk.
oberàre , vrb: operai,
operare Definizione
fàere faina, òperas, èssere impreaos in calecunu trebballu, in calecunu impreu, cuncordare calecuna cosa de cabbale; foedhandho de males de sa carena, segare calecuna parte malàida po ndhe bogare su malu o po dha mediare
Sinonimi e contrari
trabagiare
Frasi
- E ite sezis operendhe? - Pesèndheche custa foga de muru semus! ◊ custu cristianu no est operendhe nudha, petzi in ziru! ◊ est pretzisu de istare a ocros apertos e a pessare in su malu pro operare in su bonu (M.Columbu)
2.
a Fulanu l'ant operadu a su coro ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi
Traduzioni
Francese
agir,
opérer
Inglese
to work,
to operate on
Spagnolo
obrar
Italiano
operare
Tedesco
wirken,
arbeiten,
operieren.
ràglia , nf: ralla,
ràllia Definizione
sa línia de su fronte de unu trebballu chi si faet a tenta (e po su prus in medas), mescamente marrandho, iscavandho, messandho, arregollindho olia o àteru, e fintzes oru de trèmene; fintzes gente o animales a meda chi andhant totus impare a costau s'unu de s'àteru; oru de calecuna cosa
Sinonimi e contrari
tenta
/
barbacana
Modi di dire
csn:
bogare ràllia = fàchere barbacana, marrai sa terra a fundu meda e totuganta (pruscatotu po pònniri bíngia); andhare o fàghere a ràllia = a tenta, leare totu pínnigu; sa ralla de su palu = su tretu de aundi partit una currera e aundi si depit lòmpiri; lòmpere a sa ràglia = (fintzas) lòmpere a s'iscopu, a sa fine de una cosa; torrare a sa ralla = a su comintzu; avb. a ràglia = carchi borta, raramente; fàmine a ràglia = a sintzu, a chitu, a meda
Frasi
at bogadu a ralla su cunzadu e l'at fatu a ortu ◊ sos messadores sunt in sa ràglia ◊ l'ant leadu a ràglia a ràglia, su tribàgliu ◊ s'olia, collindhe, la zughiant a ràllia ◊ esside a frimmare sas ràglias de su fogu! ◊ canno los fint iscapanne, sos pitzinnos, pro cúrrere su palu, carcunu at zumpau sa ràglia prima de sos àteros ◊ chin su cadhu ingrilladu a sa ralla de su palu est arribbadu primu isse
2.
isbarritzada e mundhada s'arzola, b'isterriant sas mannas e una ràglia de calarinas atelaiat a drotighinu s'apetigu de su laore
3.
s'isballiamos torramos a sa ralla!
Etimo
ctl.
ralla
Traduzioni
Francese
front d'attaque
Inglese
work front
Spagnolo
frente
Italiano
frónte,
lìnea di attacco di un lavóro
Tedesco
Front.
trabagiàre , vrb: trabagliare,
trabballae,
traballai,
traballare,
trabbagliare,
trabbajare,
trabbalgiai,
trabballai,
trabballare,
trabbaxàre,
travagliare,
travallare,
trebballare,
trebballari,
trebbaxari,
tribagliare,
triballare,
triballiare,
trivagliare,
trobagliare Definizione
fàere faina, totu su chi serbit a sa vida, po campare, cambiare de istare o andhare méngius, bínchere su bisóngiu, prodúere sa cosa, fàere un'atividade onesta chi portat badàngiu; fàere sa faina de su sartu contivigiandho e atendhendho sa cosa semenada o prantada / triballàresi su dinari = guadangiai su dinai trabballendu, in manera onesta
Sinonimi e contrari
fainare,
lavorare
Modi di dire
csn:
trabballai a…(+ nòmini de aina: es. iscrafedhu) = cun…, serbíndhesi de…; trabballai a… (+ nòmini de mustras, pinturas)= faghindhebbei, in s'òpera, mustras, pinturas e gai; trabballai suta manu = a s'acua, chentza chi s'iscat; trabballai in dannu = perdindhebbei, chentza lúcuru; trabballai in s'arti = fàghere su triballu de s'arte chi si tenet
Frasi
is féminas trabballant in domu ◊ non seu trabballendu ca ant serrau sa fàbbrica ◊ sa genti iscít a pràngiri e erriri comenti iscít a trabbalgiai ◊ su mandrone est in disizu de siendha sentza tribagliare ◊ cherjo trabballare, no pèrdere tempus! ◊ si aia trivagliadu no aia bisonzu de pane anzenu ◊ po bivi depiat trabballai che un'iscrau ◊ dèu no ndi bollu dinai aici: bollu trabballai!
2.
chini dha trabballat custa bíngia? ◊ cussas sunt terras chentza triballadas ◊ sa cosa prantada cheret triballada pro dare resa
3.
su dinari, cussu, si lu triballat!
Cognomi e Proverbi
prb:
s'ómine a tribagliare, su puzone a bolare
Traduzioni
Francese
travailler
Inglese
to work
Spagnolo
trabajar
Italiano
lavorare,
coltivare
Tedesco
arbeiten.
trabàgiu , nm: trabàgliu,
trabbàlgiu,
trabàlliu,
traballu,
trabballu,
trabbaxu,
travàgliu,
travallu,
trebballu,
tribàgliu triballu,
tribbàgliu,
tribballu,
trivàgliu,
trobàgliu Definizione
dónnia e css. faina, su fàere mescamente coment'e atividade contivigiosa, abbista, istudiada po buscare totu su chi serbit a sa vida, po campare, cambiare de istare, èssere o andhare méngius, bínchere su bisóngiu, bistu coment'e impreu no sèmpere discantzosu (e in custu est ctr. de giogu, de divertera); faina o òpera de fàere, su chi su fàere produet, bogat a pígiu, òpera fata; fintzes postu, impreu a contu de ccn.
Sinonimi e contrari
faina,
fatorzu,
impreu,
lavoru
/
òpera
/
,
trivallu cdh. trabàgiu
| ctr.
divertera,
giogu,
spàssiu
Modi di dire
csn:
a trabballu = a inzotu, cun pelea, azigu; betàresi a su traballu chei s'abe = èssere triballantes meda; t. de giustítzia = faina mala, de fàghere male, dannu, furas e gai; èssiri o arrúiri in t. de giustítzia = fàghere carchi faina mala (es. fura, morte e gai); rebbentai de trabballu = triballare a s'airada, a tropu, crebare a triballu; dí de trabballu = die de fatoriu, chi si triballat (ma fintzas zoronada); a logos, "trabàgliu" est sa màchina de ferrare o ferrajola
Frasi
su triballu chi mi essit mi collo ◊ su trabballu est unu dovere e una fortuna ◊ isse no fritit prus s'ischina a su trivàgliu ◊ fizu meu, istúdia ca su travallu a contu anzenu est pesu mannu! ◊ li andhaiat su trabàgliu che su fumu in ojos ◊ cussu si betat a su traballu che a s'abe de sos casidhos ◊ custus no ndi bollint intendi sa nomanada de trabballu! ◊ su trobàgliu de su pastore est unu bantu pro nois nulvesos ◊ bi ndh'essit de triballu faghindhe cuss'istrada!…
2.
fit mirendhe su trivàgliu de s'aradore ◊ in bidha ant abbertu triballos ◊ Minnia s'iscaringiàt a arriri sentza ndi artziai sa conca de su trabballu
3.
funt un'esércitu is chi ant pérdiu o non tenint traballu ◊ biviat sa família sena de unu trabballu beru, oi fadendi su manorba, cras marrendi ortus allenus
4.
a trabballu pòciu abarrai in pei! ◊ ingunis nci capis a trabballu ◊ chistionat a trabballu ◊ paret chi li costet travallu peri a rispòndhere!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
travail
Inglese
work
Spagnolo
trabajo
Italiano
lavóro,
trattaménto
Tedesco
Arbeit,
Behandlung.