abbadiài, abbadiàre , vrb: abbaidae,
abbaidare,
abbaitare,
badiare Definitzione
castiare, apèrrere e girare is ogos po bíere sa cosa; giare atentzione, atèndhere a una cosa o a unu; abbarrare ammammalucaos coment’e timendho, chentza fàere nudha, chentza de ischire ite fàere; castiare o pentzare a una cosa ibertandhodha, agiummai coment’e domandhandhodha, o, si est cosa de giare, èssere coment’e dispràxios, no tènnere su coràgiu de dha giare (ma dhu narant sèmpere cun sa nega po nàrrere su ctr.: no l'abbàidat, no si abbàidat, a./no a. s'ispesa/a s'ispesa, su perígulu/a su perígulu, su sacrifítziu/a su sacrifítziu); tènnere arrespetu / impr. abbà!
Sinònimos e contràrios
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
colbiare,
isperare 1,
labai,
mirai
/
apitare
Maneras de nàrrere
csn:
a. a unu a carrones = abbaidare cun tropu rispetu a unu, istàreli in dainanti unu pagu guvardu, coment'e timindhe; abbaidaresindhe = castiaisí apari in faci coment'e po bòlliri isciri o cumprèndiri ccn. cosa; a. una fémina, una màchina, una bestimenta = iscioberai, decídiri cali pigai; no bi ndhe at unu de abbaidare = funt unu peus o prus légiu de s'àteru, mancunu bonu; abbàida a tie = fai comenti creis!
Frases
cussus antzianus passant oras e oras in cumpannia a abbadiai sa zenti chi passat ◊ abbàida a bídere si b'at zente, chi apo intesu una boghe! ◊ abbàida candho faghes sa cosa, abberi sos ogros si no cheres fàghere abbunzos! ◊ deo abbàido a mie, a bídere si est zustu su chi fato, no ponzo fatu de sos àteros ◊ abbàida sos pecos tuos, cantu chi chircas sos anzenos! ◊ ite ses abbadiandhe a ogos trotos?!
2.
ancu ti calet tronu: m'abbàida a bídere ite at fatu!…◊ abbaidade a non bos lassare ingannare!
3.
bètali francas a su triballu, no ti lu abbàides! ◊ no mi lu abbàido ca isse est síndhigu, no: su chi tenzo de nàrrere bi lu naro! ◊ no sento ca andho sordau: solu sento sa pitzinna chi mi apo abbadiau
4.
cherent combidados a chenare, sos amigos tuos, ca l'abbàidant ◊ a sos cojados noos lis cheret fatu unu bellu donu, ca l'abbàidant, ca issos puru ndhe ant fatu a nois ◊ compare si ndhe tenet, dinari, sos chentu miza no los abbàidat: lu daet e toca! ◊ como istamus abbaidèndhennos su dinari: ispesu cheret, candho tocat, za bi est!
5.
imbarendhe sa peta, ma cudha peta no arriviat ancora: tandho comintzant a si ndhe abbaidare apare e a fàghere sos pensamentos piús istrambos
Ètimu
itl.
guaitare
Tradutziones
Frantzesu
regarder
Ingresu
to look,
to watch
Ispagnolu
mirar
Italianu
guardare
Tedescu
ansehen,
schauen.
allutzàre , vrb Definitzione
castiare cun atentzione atesu
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
allutae,
annotare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frases
totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore
Ètimu
itl.
alluciare
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand les yeux
Ingresu
to keep one's eye peeled,
to look far away
Ispagnolu
aguzar la vista
Italianu
guardare lontano,
aguzzare la vista
Tedescu
fern schauen,
den Blick schärfen.
annotàre , vrb Definitzione
abbaidare e bíere sa cosa, giare atentzione, pònnere a notu / annotare pagu = no biri tanti bèni; annota!… = ma càstia!…, m'abbàida a bídere!…, it'arrore!: genia de nada de ispantu, de meravíglia
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
abberguare,
allutzare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
/
annoditare
Frases
fit annotandhe a Maria ◊ fipo supra de un'ispéntumu artu annotendhe sa cane ◊ ti m'annotas che macu, che chi mai ti tates de mi bíere ◊ annotendhe so, ma cussa cosa inoghe no che l'agato ◊ annota chi tevet bènnere su sartu a mi leare sas misuras!
2.
est rutu in su paris netu e s'at truncadu s'anca…, annota!
Ètimu
ltn.
*annotitare
Tradutziones
Frantzesu
regarder,
remarquer
Ingresu
to look
Ispagnolu
mirar,
observar
Italianu
guardare,
osservare
Tedescu
betrachten.
apitàre , vrb: apitzare 1 Definitzione
istare apitu, abbaidandho a ccn. disigiandho de su chi tenet, o chi portat, coment’e pedindho a ndhe dhi giare
Sinònimos e contràrios
acogai,
apatèssiri,
apedhiae,
apètere,
apetire,
desizare
Frases
proite depo istare apitendhe abbaidendhe a manos suas?! ◊ istat apita apita abbaidendhe a li dare cosa candho si ndhe podet triballare! ◊ sa pisedhina est apitendhe sa cariasa ◊ lèvache cussu cane ca est apitendhe sa peta! ◊ sas pitzocas in partza e sos ómines abbadiandhe e apitzandhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
convoiter
Ingresu
to crave for
Ispagnolu
desear,
codiciar
Italianu
bramare,
guardare con desidèrio
Tedescu
begehren.
apompiài, apompiàre , vrb: pompiai Definitzione
castiare, furriare is ogos a ccn. parte o cosa po dha bíere; tènnere sa capacidade de aguantare una dificurtade, de fàere un'isfortzu, mantènnere
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
allutzare,
annotare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
/
abbabiai,
agguantai,
ammantènnere,
apoderae,
rèere
Frases
apómpiadi in s'isprigu! ◊ su pitzinnu colaiat sas oras de iscola apompianne a foras
2.
apómpia a forti chi no ti arruat, lah! ◊ apómpia s'iscala! ◊ candu unu est giòvunu apómpiat trabballu meda ◊ candu fait bentu forti, medas si apómpiant po no arrui
Tradutziones
Frantzesu
regarder,
tenir
Ingresu
to look,
to hold
Ispagnolu
mirar,
aguantar
Italianu
guardare,
règgere
Tedescu
anschauen,
halten.
badiàre , vrb: abbadiai*,
baidare,
vadiare Definitzione
castiare, girare is ogos po bíere sa cosa, giare atentzione, atèndhere una cosa o a unu; atèndhere a unu, custodiare sa cosa / badhu! = abbàida!, càstia!
Sinònimos e contràrios
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frases
bàdia si potes leare capu de custa cosa! ◊ vàdiat bene vene, si pómpiat a su tziu e torrat a badiare
2.
fipo badiandhe sas crapas ◊ su piciochedhu est badiando su bestiàmine e ligendo! ◊ in cussos chirros b'aiat pastores note e die badiandhe e cuberrandhe sa robba
Tradutziones
Frantzesu
regarder,
garder
Ingresu
to guard
Ispagnolu
mirar,
guardar
Italianu
guardare,
custodire
Tedescu
ansehen,
anschauen,
bewachen.
castiài , vrb: acastiai,
castiare,
castiari,
casticare,
castigare,
chestiai Definitzione
abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco!
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
abbillai,
colbiare
/
addolie,
aggordai,
agguardai,
cadebai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Maneras de nàrrere
csn:
castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere
Frases
castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu
2.
a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!…
3.
ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu
4.
candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea!
Ètimu
ltn.
castigare
Tradutziones
Frantzesu
garder
Ingresu
to look,
to guard
Ispagnolu
mirar,
guardar
Italianu
guardare,
badare,
custodire,
sorvegliare,
vigilare,
controllare
Tedescu
ansehen,
sich kümmern,
behüten,
überwachen.
isperelàre , vrb Definitzione
abbaidare giaendho atentzione meda, agiummai coment'e perdendho is ogos
Sinònimos e contràrios
disocrare
Frases
duritamus isperelendhe sos cunzados nostros
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fixer
Ingresu
to stare
Ispagnolu
clavar la vista
Italianu
guardare fisso
Tedescu
starren.