Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

agepàdu , agt Definition fatu a cepa, a preta, cagiau, nau de su sàmbene Synonyms e antonyms apietadu Etymon srd.

ageràe , vrb Definition fàere geras, manciare, acropare, fàere marcu coment'e neghe, pistadura, mància (in frutuàriu, dentes, presciutu o àteru) Synonyms e antonyms anneciare, nesicare.

agestàdu , agt Definition its Sentences sa festa est piús bella candho sos ómines nos narant chi su pane est agestadu e sos durches saboridos.

agèta, agète , nf: ajeta, ajete, ojeta* Definition genia de lorighedha de làuna chi si ponet in is istampos de is iscarpas (o traos de àteros bestimentos) po fortilesa Synonyms e antonyms bachíglia, baga, oghedhu, trabu, traca, traocu Sentences in s'imbustu no bi at postu agetas, ma petzi traucos e fetas Translations French boutonnière English buttonhole Spanish ojal Italian occhièllo German Knopfloch.

agetívu , nm: azetivu Definition (in su DitzLcs. est sèmpere incurtzau a agt.) foedhu chi acumpàngiat is númenes – o chi cun su vrb. èssere si narat de is númenes – po pònnere a notu sa calidade, sa cantidade o àteru piessignu de su númene (es. in ómine mannu: mannu est agt. de ómine, in féminas bellas: bellas est agt. de féminas, in domo mia: mia est agt. de domo, in bàtoro frades: bàtoro est agt. de frades, in custu logu: custu est agt. de logu, in calincuna cosa: calincuna est agt. de cosa); in sardu, is agt. de calidade si ponent agiummai sèmpere apustis de su nm. (domo manna, frori bellu, boxi arta, zòvanu abbistu), is de possessu – foras sa poesia chi podet tènnere àteru bisóngiu – in sa prosa funt sèmpere apustis, fintzes candho dhue at àteru agt. puru (chi si podet pònnere luego apustis de su nm. o, e pro su prus, apustis de s'agt. possessivu): babbu miu, sorre mea, sas mamas issoro, is domus nostas, fradi miu mannu, is pantalones mios bècios, àngiulu miu guardadori, sa Crésia sua santa, mamma mia bella, coro meu caru, cudhas manus suas mannas, sos càvanos suos rujos, sos ogos tuos bellos, su cadhu sou múrtinu, sas brullas víschidas suas), mentres chi is numeràrios si ponent sèmpere innanti (Is seti fradis, Is cuatru paras e su pisci, si dh'apu nau dexi bortas!, babbu tenet chimbant'annos, at agguantadu a chentu cosas contràrias), deasi etotu is dimustrativos (o, méngius, de posidura), s'agt. grandhe e àteru (custu cristianu, cussa bidha, cudhu pipiu; est una grandu cosa, est unu grandhe santu; lassadhu a un'àtera borta, custu fit un'àteru contu), s'agt. santu, sacru in is títulos (ma dhue at agt. chi podet cambiare significau si est postu innanti o apustis de su nm.) e calecunu àteru in fórmulas fatas (es. èssere in malas abbas, fiadu de malos pes, bon'ómini, artu mare, arta tensione – ma: sa tensione arta est perigulosa –); is agt. tenent po su prus bàtoro essias o finimentos (m. e f., sing. e pl.) e cun su númene chi acumpàngiant cuncordant in sa genia (m. o f.) e in su númeru (sing. o pl.) e si podent ispartzire in pasias diferentes segundhu sa essia de su sing.: a) in /u/ (bonu, longu, artu, bellu, mannu: f. in /a/); b) in /e-i/ (cale/cali, druche/druci, birde/birdi, deghile, fine/fini, forte/forti, praxibi, istrízile/istrígili: custos no càmbiant de m. a f. e po cussu si narat síndria druche, àxina druci e chibu durche, pisu druci); c) in /i/ (faghineri, bandhuleri, furisteri: f. in /a/) e calecunu fintzes in /o/ (es. grogo); su pl. si faet sèmpere cun s'aciunta de sa /s/ a sa forma de su sing. e de mesania in pitzu cun su cambiamentu de sa essia /u/ in /o/: bonu - bonus, bonos; in chistiones de 'grados', candho si depet pònnere a paragone una calidade cun s'àtera o cun sa matessi calidade, s'idea de pàrina si giaet serbindhosi de s'avb. cantu (cantu est mannu est macu, cantu est longu est ladu, isse est bonu cant'e a tie), s'idea de prus si giaet cun s'avb. prus, prus… chi no… (prus artu, prus bonu, prus menzus, prus sàbiu chi no bellu), s'idea de mancu si giaet cun s'avb. prus pagu, prus pagu de… (prus pagu bellu, tue ses prus pagu contivizosu de frade tou), s'idea de màssimu gradu si giaet in tres maneras: art. + avb. + agt. (su prus mannu, sa prus bella), arrepitindho duas bortas s'agt. (durche durche, longu longu, artu artu, mannu mannu, fine fine) o fintzes cun agt. fatos apostadamente o cun paragones (es. irdurchirmentadu, bassitedhedhu, pitichedhedhu, debberone, légiu chei su fàmini, rànchidu che fele), ponendho un'avb. apustis de s'agt. (artu meda, longu meda); a bortas s'agt. s'impreat cun valore de avb.: bae lestru! = cun lestresa; is agt. podent àere unu finimentu chi giaet un'idea unu pagu diferente de una calidade: de peoria (-atzu: brutatzu, legiatzu, surdatzu), de méngua (-edhu, -edhedhu: finighedhu, bascitedhu, minoredhedhu), de creschimónia (-one: debberone)/ a/c. a bortas candho s'agt. si ponet innanti de su nm. est po giare a pentzare su contràriu (ironia: piticu su fàmini!… = meda, mannu; bella zente sezis!… = zente mala; pagu durche custa cosa!… = druci a tropu) o fintzes su contràriu de su contràriu si s'agt. est in sa forma de màssimu gradu e segundhu comente e poite si narat (dópia ironia: pagu bella, cussa fémina!… = bella meda? no: própiu nudha ◊ bellixedhu, tui!… = bellu meda? no: própiu nudha! ◊ pagu durche, custa cosa!… = durche meda? no: rànchida che fele! ◊ informadedhus funt, in custu logu…, no t'iscinti narri s'oràriu de unu trenu! = informados própiu nudha – sèmpere in arresposta a chie at nau o fatu pentzare chi sa fémina est bella, chi tui ses bellu o as fatu bene, chi sa cosa est durche, chi unu ischit su chi depet, e àteru); dhue at agt. chi s'impreat a su postu de su pps. de vrb. chi tenet sa matessi arraighina: sa fide tua ti at sarvu ◊ at ringratziadu a chie l'aiat sanu ◊ sa màchina l'apo guasta deo irfortzèndhela a tropu ◊ no at tzédidu fintzas a candho no si est istracu Translations French adjectif English adjective Spanish adjetivo Italian aggettivo German Adjektiv.

ageunàdu , pps, agt Definition de ageunare Synonyms e antonyms famidu 2. ma no bideint sos malassortados torràrebbi piús s'insoro mama e morzeint de fritu, ageunados (F.Manca).

ageunàre , vrb: augiunare, geunare* Definition abarrare o istare chentza papare Synonyms e antonyms deinare 1, irgeunzare.

aggabbalàre acabbalài

aggabbanàre acabbanài

aggabbanàu acabbanàu

aggabbàre acabbàe

aggàbbu acàbbu

aggadhàre , vrb Synonyms e antonyms abbadhare, acorgiare, acorzolare, incallire Etymon srd.

aggadhionài , vrb Definition coment'e fàere a cadhajone, nau in su sensu de betare apare, trobojare, abbatilare de cosa (pilu, lana) chi depet istare lasca Synonyms e antonyms imbogiare, intrebedhai, trabojare, trebedhai, trobodhicai Etymon srd.

aggàe , avb: aggai, gae Definition a gae, deasi, in cussa manera, de sa manera chi naras tue, ma prus che àteru nau coment'e meravíglia chentza chi dhue ndhe apat = ello tandho?!, tambene! Synonyms e antonyms aici, asiche, bai 2, gasi* | ctr. goe Sentences aggai t'irmarris, mandronatza! ◊ no est betzu aggai! ◊ aggai aggai l'ant reduidu sos dépidos! 2. aggai, pro tímere su corbu no si prantat ficu?! ◊ aggai, est galu a cumprèndhere chi sos cojúbios los fachet semper Deus?!

aggafài, aggafàre , vrb: agghefare, agganfai Definition pigare cun fortza, poderare bene a manos / a manu agganfada = a manudenta Synonyms e antonyms abbrancai, acafai*, aciapai, afarcai, afarrancae, aferrai, agganciai, aggarrai, aggranfare, agguantai, carrabbusai | ctr. lassai Sentences dh'at agganfau, mi dh'at cratzau asuta, dh'at irmarmau! ◊ manus de atzàrgiu dhi aggafant is bratzus ◊ agghefat sa crucurighedha e bufat unu tzicu de abbardente ◊ mi seu agganfau a un'arrampu ma ndi seu arrutu etotu ◊ mi faghiat girare tota sa bidha teníndhemi a manu agganfada Translations French saisir, agripper English to grip, to seize Spanish agarrar Italian afferrare, ghermire German packen.

aggafiàda , nf Definition su cassare e pistare ccn. cosa (es. pódhighe, bestimentu) in mesu de duas àteras Synonyms e antonyms aggàfiu, giogioi, imprentzadura Etymon srd. Translations French étreinte English press Spanish apretón Italian strétta German Druck.

aggafiàre , vrb Definition incasciare una cosa in mesu de àteras cun fortza de dh’arrèschere, pistare o istrecare puru; fintzes inghiriare a bratzos o cun àteru una cosa po dha pigare totu Synonyms e antonyms afíere, inciassare, ingatzinai, tènnere / inchínghere Sentences sa zanna mi che at aggafiadu su pódhighe ca si ch'est serrada chentza mi ndhe abbizare Translations French serrer English to grip Spanish apretar Italian strìngere German drücken.

aggàfiu , nm Definition su aggafiare, capacidade de aggafiare Synonyms e antonyms aggafiada Sentences unu minore tenet pagu aggàfiu, a manos Etymon srd.

aggagarastàre , vrb Definition fàere coment'e a sorrogu in su gúturu Sentences cussu prúere li aggagarastaiat sa gorgoena che ispica múrina (M.Dui).