fenomenósu , agt Synonyms e antonyms ispantosu, meravigliosu, stravanau.
fenòmenu , nm Definition
in física e in natura, css. cosa chi acontesset: dónnia novidade o efetu físicu chi podet èssere in calecuna manera osservau; si narat fintzes coment’e cosa de ispantu
Translations
French
phénomène
English
wonder
Spanish
fenómeno
Italian
fenòmeno
German
Phänomen,
Wunderding.
fènos , nm pl Definition
genia de male: is gremes (dioctophyna renalis) de s'afenadura de is canes e a bortas de su cristianu puru
Synonyms e antonyms
fermes,
piperedhas,
tilingiones
Scientific Terminology
mld
Translations
French
strongylose
English
strongylosis
Spanish
estrongilosis
Italian
strongilòsi
German
Strongylosis.
fenósu , agt Definition nau de logu, chi dhue ponet o faet fenu meda, logu bonu po fàere fenu Scientific Terminology slg Etymon srd.
fènta , avb: fentas,
fentra Synonyms e antonyms
benas,
fena,
fintzamentas,
finces,
intas
Sentences
si fit postu fenta bentu fritu ◊ sos annos càmbiant fentra sas pedras ◊ si no fio istadu goi istropiadu che fio essidu fentra in su corru de sa furca a mi chilcare faina ◊ li rispondheit chi, si agataiat su sidhadu, si ndhe lu podiat fentra leare
Translations
French
même,
encore
English
even
Spanish
hasta,
incluso
Italian
persino
German
sogar.
fentallícu fantallícu
fentàna , nf: fontana,
vantana Definition
apertura e serru in su muru de un'aposentu, a mesania de s'artària, po intrare ària e lughe / min. fentanedhu (braconitu); intrare in sa f. = passendi in sa fentana; fentana a punta de mitra = cun arcu a punta; sa pedra de sa f. = groníssia (itl. davanzale)
Synonyms e antonyms
balcone,
bentana,
fenesta
Sentences
mammai at serrau bèni is fentanas ◊ pro amare a tie isto a fruscitos suta a sa fentana (Z.Deriu)◊ Deus serrat una fentana e… ndi oberit un’antra!◊ sa bighina puru si acerat a sa fentana a iscultare ◊ seus a fentanas obertas po sa basca ◊ un'aposentu de domu bogàt fentana a foras, s'àteru a pratza
Scientific Terminology
dmo
Etymon
spn.
ventana
Translations
French
fenêtre
English
window
Spanish
ventana
Italian
finèstra
German
Fenster.
fentanéri , agt, nm Definition chi o chie istat meda imbraconadu, incarau in sa fentana abbaidandho.
fèntas fènta
fentomàdu , pps, agt: fontomadu Definition
de fentomare; chi dhu numenant meda, chi at parau fama / torrare su fentomau = torrai a su connotu
Synonyms e antonyms
famadu,
nodidu
/
cdh. funtumatu
Sentences
binu fontomadu su de Olíana! ◊ catzadore fentomadu, cussu: coglit sa perdija a su bolu!
Translations
French
renommé
English
renowned
Spanish
renombrado,
afamado
Italian
rinomato
German
berühmt.
fentomàre , vrb: fontomare Definition
nàrrere su númene de unu, de una cosa, in su chistionu o iscriendho; portare a ispantu a unu, o una cosa / fontomare a ccn. che Perónnia in sa missa (su ltn. 'per omnia' in s'idea de sa gente est diventau una persona!)= zúghere a fontomu meda a ccn., che a 'Perónnia' in totu sas missas in latinu
Synonyms e antonyms
arranomonai,
arremonae,
funtaminare,
mantovare,
mentomare,
nemonai
Sentences
como ti ammento e ti fentomo ◊ ti cherio preguntare si as intesu fentomare un'ae chi allatat sos fizos (F.A.Calvia)◊ Ulisse so, de Laerte su fizu, pro sas trassas connotu e fentomadu ◊ fimus gai a chistionu e mi est cumbinadu de fontomare a Fulanu
Etymon
itl.
mentovare
Translations
French
citer
English
to mention
Spanish
citar,
mencionar
Italian
citare
German
nennen.
fentómu , nm: fontomu,
funtomu Definition
su nàrrere o iscríere su númene de unu o de una cosa, pruschetotu bantandhodhu
Synonyms e antonyms
arrenòmini,
lumininzu,
mentovu
Sentences
a fentomu lu connoschia ◊ de cussu no si ndh'at mancu piús fentomu ◊ no lu connosco mancu a fentomu
Etymon
srd.
Translations
French
citation,
renommée
English
mention,
fame
Spanish
citación (f),
fama
Italian
citazióne,
fama
German
Erwähnung,
Ruhm,
Ruf.
fèntra fènta
fèntza , prep: fentzas Synonyms e antonyms chentza Sentences est unu piciochedhu fentz'e conoscimentu ◊ sa bècia fuat abarrada fentzas de fanuga de lana ◊ tui as a guadangiai fentzas de ti fadiai.
fentzamèntas , cng: finamenta,
finamentas,
finamente,
finamenti,
finamentra,
finamentras,
finamentzas,
fintzamentas,
fintzamente,
fintzamenti Definition
foedhu chi giaet s'idea de àteru puru, de calecuna cosa in prus; si narat cun sa cng. chi o cun s'avb. candho/candu po fàere a cumprèndhere chi unu fàere sighit e lompet a unu certu puntu
Synonyms e antonyms
benas,
fena,
fenta,
finces,
infintzamente,
intas,
povintzas,
sennamenta
Sentences
su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ como finamentras su màndhigu lu bendhent belle e prontu ◊ ponzendhe aficu a su tribàgliu est diventadu finamentra ricu ◊ de tui mi ndi arregordu fintzamenti durmiu
2.
comintzat a giogare a caltas finamenta chi est reséssidu a che torrare su chi aiat ispesu ◊ no si sunt abbizados de nudha finamentas a candho est bénnidu su dilúviu ◊ a s'èssere umanu nisciunu si est permissu de lu cumpudare finamenta a fundhu ◊ finamente a nos morre demus èssere comares ◊ est aturau totu sa noti finamenti chi iat orbésciu
Etymon
srd.
Translations
French
jusqu'à
English
even
Spanish
hasta
Italian
finanche,
fino
German
sogar,
bis.
fèntzas fèntza
fénu , nm Definition
totu s'erba sicada (ma fintzes solu lómpia, faendho su frore, su sèmene), pruschetotu sa chi si chistit po giare a papare a su bestiàmene: si podet nàrrere fintzes de unu solu cambu de erba sicau (e deosi si funt duos si faet su pl. fenos: is fenos bollet fintzes nàrrere campos, tancas, logos diferentes lassaos a fenu)/ f. bonu o erba de f. = (Anthoxanthum aristatum) erba chi daet unu fragu bellu a su f.; f. o erba de impagliadas, pro fàghere fundhos de cradeas = Sparganium emersum, Sparganium simplex; f. de impagliadas, de spàdula, f. (o folla) de stoja = buda (Typha angustifolia, T. latifolia); f. àvrinu o erba de perda = Brachypodium pinnatum
Idioms
csn:
èssere a f. = nau de s’erba (o fintzas de unu logu), èssiri lassau po fai fenu, èssiri giai sicau, tostau che fenu; balla (a logos fintzas "pala") de f. = fenu passau in màchina (de imballare) e acapiau a istrintu; pane, pizu de f. = fenu imballau aici comenti si pratzit a solu candu s'iscàpiat sa balla; istrexu de fenu = palinas, canistedhus
Sentences
s'erva birde de deris como est fenu ◊ s'erva frisca pro me est fenu, fritzas su lizu doradu! ◊ custos duos funt coment'e su fogu acanta de su fenu!
Surnames and Proverbs
smb:
(De)fenu, (De)ffenu, Fenu
Scientific Terminology
rba, rbzc
Etymon
ltn.
fenum
Translations
French
foin
English
hay
Spanish
heno
Italian
fièno
German
Heu.
fenúciu , nm: fenucru,
fenúgiu,
fenugu,
fenuju,
fenungu,
finúciu,
finucru,
finugu,
frenucu,
frenugu,
frinucu Definition
duas calidades de erba: una chi faet desesi (fenugu aresti o fenuxedhu, frinucu de sartu, a tupighedha, a mola), a fundhighedhos fines chi essint in atóngiu de s’arraighina chi abbarrat bia annu cun annu (e fintzes in is nodos de su frenuganis o canna de fenugu de s'annu innanti), bonu mescamente po ebrúgiu, cotu, de sabore forte; s'àtera (fenuju tataresu, druche, o frinucu de ortu o furisteri), chi si prantat po birdura e faet a conca manna, cun is fògias ingrussadas acanta a s’arraighina a paris a terra o fintzes unu pagu carragiau: ambas calidades chimint e faent su frore ispratu a paracu / genias de erba assimbigiadas a su fenugu areste: fenugu forti, argu o marigosu = Foeniculum vulgare ssp. piperitum; fenugu de mari o erba de santu Perdu = Chrithmum maritimum; fenugu de àcua = erba velenosa de fàere mòrrere, turgusone 1 (Oenanthe crocata); fenugu de margiani = sichiria (Ridolfia segetum)
Idioms
csn:
fàghere, fai a ferru fenugu = a sa biscaina, acomenti essit essit, arrogai, distrúiri totu; cricare a ferru fenugu = chircare a perda furriada, totu bene a s'atenta; frenugu de còscia = infetu a sas ràndhulas de ímbenas
Sentences
sas féminas ant batidu unu mànigu de frenugu ◊ si fustus cenaus cun pani, casu martzu e fenugu ◊ su minestrone chin su finucru agreste fit una cosa de drillíriu
2.
cussus funt fendi a ferru fenugu: no lassant ne bidri e ne sicau
Scientific Terminology
rbz, rbzc, Foeniculum vulgare, F. vulgare ssp. vulgare var. dulce
Etymon
ltn.
fenuc(u)lu(m)
Translations
French
fenouil
English
fennel
Spanish
hinojo
Italian
finòcchio
German
zwei verschiedene Arten von Fenchel.
fenucràgliu, fenucràrju , nm: frinucarju Definition logu de fenugu, inue dhue faet meda su fenugu areste Etymon srd.
fenúcru fenúciu