fenomenósu , agt Sinonimi e contrari ispantosu, meravigliosu, stravanau.
fenòmenu , nm Definizione
in física e in natura, css. cosa chi acontesset: dónnia novidade o efetu físicu chi podet èssere in calecuna manera osservau; si narat fintzes coment’e cosa de ispantu
Traduzioni
Francese
phénomène
Inglese
wonder
Spagnolo
fenómeno
Italiano
fenòmeno
Tedesco
Phänomen,
Wunderding.
fènos , nm pl Definizione
genia de male: is gremes (dioctophyna renalis) de s'afenadura de is canes e a bortas de su cristianu puru
Sinonimi e contrari
fermes,
piperedhas,
tilingiones
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
strongylose
Inglese
strongylosis
Spagnolo
estrongilosis
Italiano
strongilòsi
Tedesco
Strongylosis.
fenósu , agt Definizione nau de logu, chi dhue ponet o faet fenu meda, logu bonu po fàere fenu Terminologia scientifica slg Etimo srd.
fènta , avb: fentas,
fentra Sinonimi e contrari
benas,
fena,
fintzamentas,
finces,
intas
Frasi
si fit postu fenta bentu fritu ◊ sos annos càmbiant fentra sas pedras ◊ si no fio istadu goi istropiadu che fio essidu fentra in su corru de sa furca a mi chilcare faina ◊ li rispondheit chi, si agataiat su sidhadu, si ndhe lu podiat fentra leare
Traduzioni
Francese
même,
encore
Inglese
even
Spagnolo
hasta,
incluso
Italiano
persino
Tedesco
sogar.
fentallícu fantallícu
fentàna , nf: fontana,
vantana Definizione
apertura e serru in su muru de un'aposentu, a mesania de s'artària, po intrare ària e lughe / min. fentanedhu (braconitu); intrare in sa f. = passendi in sa fentana; fentana a punta de mitra = cun arcu a punta; sa pedra de sa f. = groníssia (itl. davanzale)
Sinonimi e contrari
balcone,
bentana,
fenesta
Frasi
mammai at serrau bèni is fentanas ◊ pro amare a tie isto a fruscitos suta a sa fentana (Z.Deriu)◊ Deus serrat una fentana e… ndi oberit un’antra!◊ sa bighina puru si acerat a sa fentana a iscultare ◊ seus a fentanas obertas po sa basca ◊ un'aposentu de domu bogàt fentana a foras, s'àteru a pratza
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
spn.
ventana
Traduzioni
Francese
fenêtre
Inglese
window
Spagnolo
ventana
Italiano
finèstra
Tedesco
Fenster.
fentanéri , agt, nm Definizione chi o chie istat meda imbraconadu, incarau in sa fentana abbaidandho.
fèntas fènta
fentomàdu , pps, agt: fontomadu Definizione
de fentomare; chi dhu numenant meda, chi at parau fama / torrare su fentomau = torrai a su connotu
Sinonimi e contrari
famadu,
nodidu
/
cdh. funtumatu
Frasi
binu fontomadu su de Olíana! ◊ catzadore fentomadu, cussu: coglit sa perdija a su bolu!
Traduzioni
Francese
renommé
Inglese
renowned
Spagnolo
renombrado,
afamado
Italiano
rinomato
Tedesco
berühmt.
fentomàre , vrb: fontomare Definizione
nàrrere su númene de unu, de una cosa, in su chistionu o iscriendho; portare a ispantu a unu, o una cosa / fontomare a ccn. che Perónnia in sa missa (su ltn. 'per omnia' in s'idea de sa gente est diventau una persona!)= zúghere a fontomu meda a ccn., che a 'Perónnia' in totu sas missas in latinu
Sinonimi e contrari
arranomonai,
arremonae,
funtaminare,
mantovare,
mentomare,
nemonai
Frasi
como ti ammento e ti fentomo ◊ ti cherio preguntare si as intesu fentomare un'ae chi allatat sos fizos (F.A.Calvia)◊ Ulisse so, de Laerte su fizu, pro sas trassas connotu e fentomadu ◊ fimus gai a chistionu e mi est cumbinadu de fontomare a Fulanu
Etimo
itl.
mentovare
Traduzioni
Francese
citer
Inglese
to mention
Spagnolo
citar,
mencionar
Italiano
citare
Tedesco
nennen.
fentómu , nm: fontomu,
funtomu Definizione
su nàrrere o iscríere su númene de unu o de una cosa, pruschetotu bantandhodhu
Sinonimi e contrari
arrenòmini,
lumininzu,
mentovu
Frasi
a fentomu lu connoschia ◊ de cussu no si ndh'at mancu piús fentomu ◊ no lu connosco mancu a fentomu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
citation,
renommée
Inglese
mention,
fame
Spagnolo
citación (f),
fama
Italiano
citazióne,
fama
Tedesco
Erwähnung,
Ruhm,
Ruf.
fèntra fènta
fèntza , prep: fentzas Sinonimi e contrari chentza Frasi est unu piciochedhu fentz'e conoscimentu ◊ sa bècia fuat abarrada fentzas de fanuga de lana ◊ tui as a guadangiai fentzas de ti fadiai.
fentzamèntas , cng: finamenta,
finamentas,
finamente,
finamenti,
finamentra,
finamentras,
finamentzas,
fintzamentas,
fintzamente,
fintzamenti Definizione
foedhu chi giaet s'idea de àteru puru, de calecuna cosa in prus; si narat cun sa cng. chi o cun s'avb. candho/candu po fàere a cumprèndhere chi unu fàere sighit e lompet a unu certu puntu
Sinonimi e contrari
benas,
fena,
fenta,
finces,
infintzamente,
intas,
povintzas,
sennamenta
Frasi
su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ como finamentras su màndhigu lu bendhent belle e prontu ◊ ponzendhe aficu a su tribàgliu est diventadu finamentra ricu ◊ de tui mi ndi arregordu fintzamenti durmiu
2.
comintzat a giogare a caltas finamenta chi est reséssidu a che torrare su chi aiat ispesu ◊ no si sunt abbizados de nudha finamentas a candho est bénnidu su dilúviu ◊ a s'èssere umanu nisciunu si est permissu de lu cumpudare finamenta a fundhu ◊ finamente a nos morre demus èssere comares ◊ est aturau totu sa noti finamenti chi iat orbésciu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jusqu'à
Inglese
even
Spagnolo
hasta
Italiano
finanche,
fino
Tedesco
sogar,
bis.
fèntzas fèntza
fénu , nm Definizione
totu s'erba sicada (ma fintzes solu lómpia, faendho su frore, su sèmene), pruschetotu sa chi si chistit po giare a papare a su bestiàmene: si podet nàrrere fintzes de unu solu cambu de erba sicau (e deosi si funt duos si faet su pl. fenos: is fenos bollet fintzes nàrrere campos, tancas, logos diferentes lassaos a fenu)/ f. bonu o erba de f. = (Anthoxanthum aristatum) erba chi daet unu fragu bellu a su f.; f. o erba de impagliadas, pro fàghere fundhos de cradeas = Sparganium emersum, Sparganium simplex; f. de impagliadas, de spàdula, f. (o folla) de stoja = buda (Typha angustifolia, T. latifolia); f. àvrinu o erba de perda = Brachypodium pinnatum
Modi di dire
csn:
èssere a f. = nau de s’erba (o fintzas de unu logu), èssiri lassau po fai fenu, èssiri giai sicau, tostau che fenu; balla (a logos fintzas "pala") de f. = fenu passau in màchina (de imballare) e acapiau a istrintu; pane, pizu de f. = fenu imballau aici comenti si pratzit a solu candu s'iscàpiat sa balla; istrexu de fenu = palinas, canistedhus
Frasi
s'erva birde de deris como est fenu ◊ s'erva frisca pro me est fenu, fritzas su lizu doradu! ◊ custos duos funt coment'e su fogu acanta de su fenu!
Cognomi e Proverbi
smb:
(De)fenu, (De)ffenu, Fenu
Terminologia scientifica
rba, rbzc
Etimo
ltn.
fenum
Traduzioni
Francese
foin
Inglese
hay
Spagnolo
heno
Italiano
fièno
Tedesco
Heu.
fenúciu , nm: fenucru,
fenúgiu,
fenugu,
fenuju,
fenungu,
finúciu,
finucru,
finugu,
frenucu,
frenugu,
frinucu Definizione
duas calidades de erba: una chi faet desesi (fenugu aresti o fenuxedhu, frinucu de sartu, a tupighedha, a mola), a fundhighedhos fines chi essint in atóngiu de s’arraighina chi abbarrat bia annu cun annu (e fintzes in is nodos de su frenuganis o canna de fenugu de s'annu innanti), bonu mescamente po ebrúgiu, cotu, de sabore forte; s'àtera (fenuju tataresu, druche, o frinucu de ortu o furisteri), chi si prantat po birdura e faet a conca manna, cun is fògias ingrussadas acanta a s’arraighina a paris a terra o fintzes unu pagu carragiau: ambas calidades chimint e faent su frore ispratu a paracu / genias de erba assimbigiadas a su fenugu areste: fenugu forti, argu o marigosu = Foeniculum vulgare ssp. piperitum; fenugu de mari o erba de santu Perdu = Chrithmum maritimum; fenugu de àcua = erba velenosa de fàere mòrrere, turgusone 1 (Oenanthe crocata); fenugu de margiani = sichiria (Ridolfia segetum)
Modi di dire
csn:
fàghere, fai a ferru fenugu = a sa biscaina, acomenti essit essit, arrogai, distrúiri totu; cricare a ferru fenugu = chircare a perda furriada, totu bene a s'atenta; frenugu de còscia = infetu a sas ràndhulas de ímbenas
Frasi
sas féminas ant batidu unu mànigu de frenugu ◊ si fustus cenaus cun pani, casu martzu e fenugu ◊ su minestrone chin su finucru agreste fit una cosa de drillíriu
2.
cussus funt fendi a ferru fenugu: no lassant ne bidri e ne sicau
Terminologia scientifica
rbz, rbzc, Foeniculum vulgare, F. vulgare ssp. vulgare var. dulce
Etimo
ltn.
fenuc(u)lu(m)
Traduzioni
Francese
fenouil
Inglese
fennel
Spagnolo
hinojo
Italiano
finòcchio
Tedesco
zwei verschiedene Arten von Fenchel.
fenucràgliu, fenucràrju , nm: frinucarju Definizione logu de fenugu, inue dhue faet meda su fenugu areste Etimo srd.
fenúcru fenúciu