A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z

R, r , nf: (erra) Definizione sa de séighi líteras de s'alfabbeto si ponet po una genia de sonu chi si faet coment'e faendho ballare o trèmere sa punta de sa limba in su chelu de sa buca unu pagu ainnanti ma apalas de is dentes in is síntzias de pitzu; aintru de foedhu si ponet a sola po sonu curtzu o débbile, monovibbrante, / r/ (comente si narat in amore, cara, carira, colore, fora, fura, giru, lara, loru, mere, mura, nura, ora, oro, para, pira, soru, tira, ura), e a dópiu po sonu polivibbrante, longu o forte, /rr/ (coment'e in arriri, arriu, arrodare, berre, birra, corru, forru, gherra, lorra, marra, murru, orrosa, perra, porru, serra, surra, terra, turra, urrei). Candho si agatat in finitia de foedhu (agiummai solu in verbos infinios incurtzaos) e segundhu is àteros sonos chi atóbiat, a bortas in sa pronúncia si fúrriat a un'àteru sonu (es. fagher contu = nr. faghescóntu, bator sonnidos = batossonnídos, bator tinteris = batostintéris, e méngius a iscríere is foedhos intreos: fàghere, bàtoro); a bortas su sonu chi naraus cun /r/ est cambiamentu de àteru sonu (nr. duorbètzos, irdòmos, irgutònes, duormòntes = duos betzos, is domos, is gutones, duos montes; sarómu = sa domu): candho faet deosi est sèmpere méngius a iscríere su foedhu cun firmesa de iscritura, chentza custos cambiamentos de pronúncia. Candho unu foedhu chi cumènciat cun /r/ si pronúnciat a solu, sa /r/ de cuménciu si narat forte: raju, rana, rena, riu, rosa, rughe = nr. rraju, rrana, rrena, rriu, rrosa, rrughe (ma apustis de vocale su raju, sa rana, sa rosa, sa rena, su riu, sa rughe = nr. suràju, saràna, sarèna, suríu, saròsa, sarúghe). Aintru de foedhu, a logos sa /r/ benit de su cambiamentu de àteros sonos débbiles: borai de bolai, carai de calai, frari de fradi, mera de meda (e deosi s'iscriet puru ca aintru de foedhu faet is variantes de una foedhada). In giometria, sa r. est símbulu de su ràgiu (sa metade de su diàmetru de unu cricu).

ràba , nf: arraba, rapa, rava Definizione genia de erba chi si prantat po birdura de papare, s'arraighina grussa (unu tretu) chi faet Modi di dire csn: conca de r. = (nadu a menisprésiu) tontu; no importat una r. = nudha Frasi si si pistat sa raba fata a fitas, no ti seras chi raba fit innanti e raba s'istat? 2. l'importat una raba de leges e de pabas, de iscomuniones e vicàrios! Terminologia scientifica rbzc, Brassica rapa Etimo ltn. rapa Traduzioni Francese rave, navet Inglese turnpip Spagnolo naba Italiano rapa Tedesco Feldrübe, Rübe, Dummkopf.

rabanàda , nf Definizione su rabanare Sinonimi e contrari arrebbentu, cadha, cària, istrabatzu, mugna, pelea Etimo srd.

rabanàre , vrb Definizione pigare pelea, múngia manna, trebballare meda Sinonimi e contrari frustatzare, isballare, istrabatzare, peleare, stravaciai Frasi già rabanat pagu cussu póveru cristianu!… Etimo itl. arrapinarsi Traduzioni Francese se fatiguer Inglese to overwork oneself Spagnolo agotar, matarse Italiano strapazzarsi Tedesco sich strapazieren.

rabanèlla , nf, nm: arravanella, ravanella, ravanellu Definizione un'erba de ortu chi faet su primu tretu de s'arraighina grussa, tundhita, ma segundhu sa calidade ingrussat totu s'arraighina, est totu orrúbia a fora o fintzes in parte orrúbia e in parte bianca, de sabore chi ispirtit a bortas fintzes meda Sinonimi e contrari alicarja, arraiga, arraíxini, arrovonellu, raighinarza Terminologia scientifica rbzc, Raphanus sativus Etimo itl. Traduzioni Francese radis Inglese radish Spagnolo rábano Italiano ravanèllo Tedesco Radieschen.

rabàtu , nm: arrabatu* Definizione su arregòllere sa cosa; sa cosa ingorta, prus che àteru linnighedha.

rabatzòne, rabatzòni , nm Definizione fundhu de bide (mescamente andhau male, sicau) Sinonimi e contrari cocina, truigu Frasi pro su fogu batiat chimuza e calchi rabatzone Etimo ctl. rabassó Traduzioni Francese cep de vigne Inglese vine stump Spagnolo cepa de vid Italiano céppo di vite Tedesco Rebenstamm.

rabbàrbaru , nm: rebbàrbaru Definizione genia de linna de sa Cina chi s'impreat po fàere bufóngiu marigosu, bonu ca agiudat a digirire Sinonimi e contrari cdh., ttrs. rabbàlbaru Terminologia scientifica rbc, rheum rhabarbarum Etimo itl. Traduzioni Francese rhubarbe Inglese rhubarb Spagnolo ruibarbo Italiano rabàrbaro Tedesco Rhabarber.

rabbiète , agt: arrabbiete* Definizione chi tenet su naturale de si arrennegare Sinonimi e contrari airósigu, arrabbiaditu, arrennegaditu, inchietosu, sutzuliu, tràchidhu, tzacosu Frasi benzo a t'infadare si podes agatare unu catedhu rabbiete mancari minoredhu chi sa domo mi potat vizilare (A.Casula).

rabbò , nm Definizione genia de prana curtza ma arta Terminologia scientifica ans Etimo itl.p rabot.

rabicànu , agt Definizione ispétzia de manta de cuadhu tra biancu e baju.

ràbidu , agt: ràpidu, rípidu Definizione nau de logu o de cosa po sa posidura, chi est in calada meda a una bandha Sinonimi e contrari arratu, fichidu, isteremadu | ctr. paris, sétidu Modi di dire csn: una roca ràpida = una roca ficada, istrantaxa; trempa r. = costa de monte in betada meda, azummai ritza Frasi bi aiat zente arestada peri sos montes piús ràbidos e pedrosos ◊ unu crastu ndh'est faladu rodhulendhe in sa ràbida costera ◊ custos surcos sunt ràbidos e abba no ndhe lis abbarrat Traduzioni Francese raide Inglese steep Spagnolo escarpado, empinado Italiano rìpido Tedesco steil.

rabiósu , agt: arrabbiosu*, raviosu Sinonimi e contrari febosu, felorosu, ragiosu.

rabisàli , avb: arrabisali, rebisale, repisale, ribisale, ripissale Definizione a r. = mesu saliu, in sale, cun sale, nau de unos cantu papares (fae, arrescotu e àteru) Sinonimi e contrari ttrs. ribisari Frasi azis tropu su fàmine sufridu pro dare a fizos bostros fae a ribisale ◊ già fit che deo sa chida passada, sempre a foltza de fae a ribisale!…

ràca , nf Definizione its / a raca = aira, a meda, in abbundhàntzia Frasi sas racas lughent in sa frisca terra e buscos niedhos mirant sa fatiga de s'aradore.

ràca 1 , nf: acra* Definizione su sorrogu chi s'intendhet de unu morindho.

racàda , nf: arracada*, racara, recada, recala Definizione genia de prendha (de oro, prata, coradhu, de àteru) fata po apicare in origas Sinonimi e contrari aricina, arra, loritzina, nabras, nàcara, pendhulica Terminologia scientifica prd.

racàle , nm Sinonimi e contrari arracadas, oritzinas Frasi sos budrones sunt pendhendhe che racales.

racàra racàda

rachitísmu , nm Definizione maladia a is ossos, chi creschent débbiles e pagu Terminologia scientifica mld.