A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z

R, r , nf: (erra) Definitzione sa de séighi líteras de s'alfabbeto si ponet po una genia de sonu chi si faet coment'e faendho ballare o trèmere sa punta de sa limba in su chelu de sa buca unu pagu ainnanti ma apalas de is dentes in is síntzias de pitzu; aintru de foedhu si ponet a sola po sonu curtzu o débbile, monovibbrante, / r/ (comente si narat in amore, cara, carira, colore, fora, fura, giru, lara, loru, mere, mura, nura, ora, oro, para, pira, soru, tira, ura), e a dópiu po sonu polivibbrante, longu o forte, /rr/ (coment'e in arriri, arriu, arrodare, berre, birra, corru, forru, gherra, lorra, marra, murru, orrosa, perra, porru, serra, surra, terra, turra, urrei). Candho si agatat in finitia de foedhu (agiummai solu in verbos infinios incurtzaos) e segundhu is àteros sonos chi atóbiat, a bortas in sa pronúncia si fúrriat a un'àteru sonu (es. fagher contu = nr. faghescóntu, bator sonnidos = batossonnídos, bator tinteris = batostintéris, e méngius a iscríere is foedhos intreos: fàghere, bàtoro); a bortas su sonu chi naraus cun /r/ est cambiamentu de àteru sonu (nr. duorbètzos, irdòmos, irgutònes, duormòntes = duos betzos, is domos, is gutones, duos montes; sarómu = sa domu): candho faet deosi est sèmpere méngius a iscríere su foedhu cun firmesa de iscritura, chentza custos cambiamentos de pronúncia. Candho unu foedhu chi cumènciat cun /r/ si pronúnciat a solu, sa /r/ de cuménciu si narat forte: raju, rana, rena, riu, rosa, rughe = nr. rraju, rrana, rrena, rriu, rrosa, rrughe (ma apustis de vocale su raju, sa rana, sa rosa, sa rena, su riu, sa rughe = nr. suràju, saràna, sarèna, suríu, saròsa, sarúghe). Aintru de foedhu, a logos sa /r/ benit de su cambiamentu de àteros sonos débbiles: borai de bolai, carai de calai, frari de fradi, mera de meda (e deosi s'iscriet puru ca aintru de foedhu faet is variantes de una foedhada). In giometria, sa r. est símbulu de su ràgiu (sa metade de su diàmetru de unu cricu).

ràba , nf: arraba, rapa, rava Definitzione genia de erba chi si prantat po birdura de papare, s'arraighina grussa (unu tretu) chi faet Maneras de nàrrere csn: conca de r. = (nadu a menisprésiu) tontu; no importat una r. = nudha Frases si si pistat sa raba fata a fitas, no ti seras chi raba fit innanti e raba s'istat? 2. l'importat una raba de leges e de pabas, de iscomuniones e vicàrios! Terminologia iscientìfica rbzc, Brassica rapa Ètimu ltn. rapa Tradutziones Frantzesu rave, navet Ingresu turnpip Ispagnolu naba Italianu rapa Tedescu Feldrübe, Rübe, Dummkopf.

rabanàda , nf Definitzione su rabanare Sinònimos e contràrios arrebbentu, cadha, cària, istrabatzu, mugna, pelea Ètimu srd.

rabanàre , vrb Definitzione pigare pelea, múngia manna, trebballare meda Sinònimos e contràrios frustatzare, isballare, istrabatzare, peleare, stravaciai Frases già rabanat pagu cussu póveru cristianu!… Ètimu itl. arrapinarsi Tradutziones Frantzesu se fatiguer Ingresu to overwork oneself Ispagnolu agotar, matarse Italianu strapazzarsi Tedescu sich strapazieren.

rabanèlla , nf, nm: arravanella, ravanella, ravanellu Definitzione un'erba de ortu chi faet su primu tretu de s'arraighina grussa, tundhita, ma segundhu sa calidade ingrussat totu s'arraighina, est totu orrúbia a fora o fintzes in parte orrúbia e in parte bianca, de sabore chi ispirtit a bortas fintzes meda Sinònimos e contràrios alicarja, arraiga, arraíxini, arrovonellu, raighinarza Terminologia iscientìfica rbzc, Raphanus sativus Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu radis Ingresu radish Ispagnolu rábano Italianu ravanèllo Tedescu Radieschen.

rabàtu , nm: arrabatu* Definitzione su arregòllere sa cosa; sa cosa ingorta, prus che àteru linnighedha.

rabatzòne, rabatzòni , nm Definitzione fundhu de bide (mescamente andhau male, sicau) Sinònimos e contràrios cocina, truigu Frases pro su fogu batiat chimuza e calchi rabatzone Ètimu ctl. rabassó Tradutziones Frantzesu cep de vigne Ingresu vine stump Ispagnolu cepa de vid Italianu céppo di vite Tedescu Rebenstamm.

rabbàrbaru , nm: rebbàrbaru Definitzione genia de linna de sa Cina chi s'impreat po fàere bufóngiu marigosu, bonu ca agiudat a digirire Sinònimos e contràrios cdh., ttrs. rabbàlbaru Terminologia iscientìfica rbc, rheum rhabarbarum Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu rhubarbe Ingresu rhubarb Ispagnolu ruibarbo Italianu rabàrbaro Tedescu Rhabarber.

rabbiète , agt: arrabbiete* Definitzione chi tenet su naturale de si arrennegare Sinònimos e contràrios airósigu, arrabbiaditu, arrennegaditu, inchietosu, sutzuliu, tràchidhu, tzacosu Frases benzo a t'infadare si podes agatare unu catedhu rabbiete mancari minoredhu chi sa domo mi potat vizilare (A.Casula).

rabbò , nm Definitzione genia de prana curtza ma arta Terminologia iscientìfica ans Ètimu itl.p rabot.

rabicànu , agt Definitzione ispétzia de manta de cuadhu tra biancu e baju.

ràbidu , agt: ràpidu, rípidu Definitzione nau de logu o de cosa po sa posidura, chi est in calada meda a una bandha Sinònimos e contràrios arratu, fichidu, isteremadu | ctr. paris, sétidu Maneras de nàrrere csn: una roca ràpida = una roca ficada, istrantaxa; trempa r. = costa de monte in betada meda, azummai ritza Frases bi aiat zente arestada peri sos montes piús ràbidos e pedrosos ◊ unu crastu ndh'est faladu rodhulendhe in sa ràbida costera ◊ custos surcos sunt ràbidos e abba no ndhe lis abbarrat Tradutziones Frantzesu raide Ingresu steep Ispagnolu escarpado, empinado Italianu rìpido Tedescu steil.

rabiósu , agt: arrabbiosu*, raviosu Sinònimos e contràrios febosu, felorosu, ragiosu.

rabisàli , avb: arrabisali, rebisale, repisale, ribisale, ripissale Definitzione a r. = mesu saliu, in sale, cun sale, nau de unos cantu papares (fae, arrescotu e àteru) Sinònimos e contràrios ttrs. ribisari Frases azis tropu su fàmine sufridu pro dare a fizos bostros fae a ribisale ◊ già fit che deo sa chida passada, sempre a foltza de fae a ribisale!…

ràca , nf Definitzione its / a raca = aira, a meda, in abbundhàntzia Frases sas racas lughent in sa frisca terra e buscos niedhos mirant sa fatiga de s'aradore.

ràca 1 , nf: acra* Definitzione su sorrogu chi s'intendhet de unu morindho.

racàda , nf: arracada*, racara, recada, recala Definitzione genia de prendha (de oro, prata, coradhu, de àteru) fata po apicare in origas Sinònimos e contràrios aricina, arra, loritzina, nabras, nàcara, pendhulica Terminologia iscientìfica prd.

racàle , nm Sinònimos e contràrios arracadas, oritzinas Frases sos budrones sunt pendhendhe che racales.

racàra racàda

rachitísmu , nm Definitzione maladia a is ossos, chi creschent débbiles e pagu Terminologia iscientìfica mld.