A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

L, l , nf: (ella) Definitzione sa de úndhighi líteras de s'alfabbeto si ponet po sonu laterale alveolare, aintru de foedhu a sola si est po sonu lébiu /l/ [l] (che in ala, bolu, càule, celu, fàula, gala, mela, néula, olia, palita, sole, súlidu, téula) o a dópiu po sonu forte/longu /ll/ (che in alligru, allu, balla, bellu, callare, dillu, ello/ellus, follu, lolla, milli, múlliri, ollu, piciocalla, tallu): custa diferéntzia po su prus marcat unu significau diferente (es. alenu - allenu, belu - bellu, calau - callau, colu - collu, filu - fillu, galu - gallu, malu - mallu, pala - palla, tela - tella), ma no est sèmpere (es. ancalita e fintzes ancallita, bòliri e bòlliri, sciala e scialla, sulenu e sullenu, e àteros chi funt unu matessi foedhu); a logos sa /l/ lébia che dha fúrriant a /b/ lébia [β] (calai - cabai, caloru - caboru, mali - mabi, mela - meba, olia - obia, sali - sabi, soli - sobi). Coment'e símbulu si ponet cun su puntu l. po litru, longària, línia; sa L balet po chimbanta in is números romanos.

la , prn: dha* Definitzione prn. fémina de 3ˆ p. o de cosa (pl. las), fintzes chistione o cosa no tanti precisa: impreau sèmpere coment'e cumplementu ogetu po cosa nomenada innanti (sinono si arrepitit su cuncetu o inditat chistione genérica, es. mi la so timindhe/so timindhemila), andhat bene iscritu abbandha de su vrb. candho si narat innanti de custu (la leo, la ponzo, mi las lasso), ma nau apustis andhat méngius iscritu totu a unu, enclíticu, fintzes cun calecun'àteru elementu, mescamente avb. (leamila!, so poníndhela, batimindhela!, so lassèndhelas) Frases a cussa zòvana la cherent a cojare ◊ at bidu una bella zòvana e si la fit abbaidendhe che macu! ◊ la fato deo o la faghes tue custa faina? ◊ e fàghela tue! ◊ cramandhela, a fiza tua! ◊ a fiza tua cramadindhela ca est in ziru! 2. como la serro, ca so timindhe de ti àere feridu cun custu lastimosu cantu ◊ chie male la pensat peus la faghet ◊ agàbbala! finimila! ◊ ma za fis timindhedila, za! ◊ - Cantendhedila? - Cantendhemila! ◊ a ti faedhare s'ingresu cherias? ispuligadila, como!◊ che amus bidu a Pascualinu falandhe cuntentu che pasca e fruschiandhesila ◊ custa cosa leamichela! ◊ su mànigu chi nos amus leadu a campu no nos l'at fata e semus abbarrados tota die famidonzos! Tradutziones Frantzesu la Ingresu her Ispagnolu la Italianu la Tedescu sie, es, ihn.

la 1 , nm Definitzione sonu e sinnu, sa de ses notas musicales.

làba! , iscl Definitzione càstia!, abbàida! Sinònimos e contràrios lah!, labai! Frases ma laba arratza de puntighedha fini, custos botinos, raju! ◊ laba ite bella picioca chi ti ses fata!

labàda , nf Definitzione su labare; genia de nassàrgiu Sinònimos e contràrios samunada / messalzu Ètimu srd.

labadógiu , nm: labadorju, lavadorzu Definitzione logu inue si sàmunat o fatu adatu po samunare orrobba Sinònimos e contràrios samunadolza Ètimu srd.

labadòra , nf: lavadora 1 Definitzione fémina chi sàmunat s'orrobba; fintzes màchina chi faet sa matessi faina Sinònimos e contràrios lavandera, sabunadora, sapunera Frases sos lapiolos fummiandhe inditant intas a largu ca incue in su riu bei sunt sas lavadoras ◊ a lavadora bona mai preda at mancadu Ètimu srd.

labadórju labadógiu

labadròxa , nf Definitzione sa fune de su postabbaderi po ghiare is cuadhos treulandho.

labàdu , agt: lapatu 1, lapau Definitzione nau mescamente po pegus brebeghinu (ma fintzes de àteru animale), chi giughet unu cricu o marcu de diferente colore a inghíriu de is ogos; nau de persona, chi est tocau a conca Sinònimos e contràrios babbalocu, carbàgliu, disapiadu, gingiorre, scimpri, tolondro, tontu Frases sos canes lapaos nanchi no si lassant prèndhere chin sos berbos… ◊ sos fizos de sa cane giuchent tratos rujos, trinos e lapatos (G.Farris) 2. cussu labadu de Pitzente in su negússiu est a betiapare cun su frade (G.Ruju).

labadúra , nf: lavadura, lavatura Definitzione su samunare; s'abba bruta de su samunóngiu (fintzes de istrégiu brutu de cosa de papare) Sinònimos e contràrios samunadura 2. bufamus binu, no comente a bois labadura! ◊ si est bagnatu in sa lavatura de sos pratos ◊ su porcu no cheret lavadura, petzi fae! Ètimu srd.

labàe!, labài! , iscl: lobai, labei Definitzione est vrb. chi si ponet solu in forma de impr. o cong.: lah!, laba!, leba!, lebit!, labai!, allabai!, lebat!, lebint!, leit!, allà!, po mòvere o pedire s'atentzione de s'àteru Sinònimos e contràrios abbadiai, annotare, apompiai, castiai, mirai / allapat!, lage! Frases lah su chi at basau sa coa de su cuadhu! ◊ labai it'arrori mau! ◊ labaidha, dhu prandit, s'ómini, cussu pagu pagu de minestra!…◊ acostai a sa màchina, labai, aràngiu baratu portaus! ◊ e labai bèni ca dèu si dhu nau ◊ tzia Maria, iscusimí, lebit, si dh'apu fata dispraxi! ◊ labai, piciocas, una cosa si avertu! ◊ leit, mammai, dhu bit ita mi funt fendi?! ◊ labei chi est légiu! ◊ ajó, portaus préssiu bellu, labai! Tradutziones Frantzesu regarde! Ingresu take care, attention Ispagnolu ¡mira!, ¡cuidado! Italianu attenzióne! Tedescu Vorsicht!

labài 1 , vrb: alabai* Definitzione nàrrere bene de unu, nàrrere cosas a bàntidu, chi dhi faent onore Sinònimos e contràrios abantai, alabansare, laudai | ctr. innoriare Frases labau siat su Segnori!

labalàcos , agt, nm Definitzione chi o chie foedhat meda pruschetotu bantandhosi Sinònimos e contràrios camandhuleri, fanfarrone, immagliatzu, ispacone Ètimu srd.

labamànu , nm: lavamanu Definitzione genia de istrégiu tundhu, largu, tuvudu, a costaos prus largos in artu, a pònnere abba po si samunare / su pei de su l. = zenia de trébini artu pro pònnere su l.; èssiri iscritu in su lavamanu de s'àcua = cosa chi s'iscarescit, chi no ndi abarrat arrastu Sinònimos e contràrios bassina, sciacuamanu Frases po fàere su banniedhu a su pipiu de naschidórgiu umperànt unu lavamanu de ferru martau Terminologia iscientìfica stz Ètimu itl. lavamano Tradutziones Frantzesu cuvette, bassine Ingresu basin Ispagnolu jofaina, palangana Italianu catino Tedescu Waschbecken.

làbara , nf, nm: labra, làbura, làburu, lafra, lara, larba, larva, lau 1, làvara, lavra, lavru 1, làvura Definitzione s'intrada de sa buca, fata de duos oros grussos de carre - unu in pitzu e unu asuta - chi istringhendho o illargandho si serrant o si aperint: si narat fintzes pl. (laras de subra, laras de suta)/ min. larutza, labrixedha, lararedha, lavrita; genias de lavra: fines, grussas Sinònimos e contràrios bruncu, murru Maneras de nàrrere csn: laras de frebba, laras fresadas, calpidas = trapadas pro sa frebba; pònnere in laras una cosa = tastai; iscanzare de laras = iscarangiaisí a arriri; lavra de nodu = ala de roca Frases cussu no iscanzat labras, tristu che note ◊ custa genti mi onorat cun is làburas, ma su coru insoru est aillargu de mei! (Ev)◊ portat is laras asulas po su frius ◊ chi potat torrare cudhu risu lucorosu in custas larbas meas! ◊ dh'at basau afundendu is làvaras in sa purpa gevi ◊ porto is lavros assutos che ortigu 2. si los pompiabat a gúrpinu iscanzandhe de labras a unu risitu chi pariat de befe ◊ si ndi fiat andau chena de isciríngius de arrisu me is larbas ◊ no m'importat, no, chi mancu iscanzes de laras! (P.Mossa) 3. mancu in laras ndh'apo postu de cussos durches! ◊ at atzapatu su dinari suta de una lavra de nodu ◊ una corona est finas una làvara de perda, un'orroca manna Sambenados e Provèrbios smb: Lara, Lavra Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. labrum Tradutziones Frantzesu lèvre Ingresu lip Ispagnolu labio Italianu labbro Tedescu Lippe.

labàre , vrb: lavare Definitzione samunare, illimpiare pruschetotu s'orrobba Sinònimos e contràrios samunae Frases sas féminas bi amus de labare sas bestes ◊ si nche pesabat chito pro labare su pamentu ◊ lavaiant sa robba assucànnela in sas pretas latas ◊ sas abbas atonzinas no bastant a lavare unu gútiu de sàmbene ◊ b'at unu malunedhu lavatu galu gutianne 2. su panimentu est gai netu chi si bi labat sa pessone Ètimu ltn. lavare.

labàre 1 , vrb Definitzione abbaidare, cricare e bogare sa brutura, mescamente su léndhine, in mesu de is pilos in conca: si narat fintzes po abbaidare bene a fine, compidare Sinònimos e contràrios nodare, slindirai / mirai, sprilliociai 2. pastores de custa zona, labàdebbos sa cusséntzia: chie si che l'at seberada sa crabita chi mi est mancada? ◊ una die de catza fit arribbada s'ora de impostare e nos labamus cun su capu-trubba ◊ da èssere limbitostu ti sunt lendhe a befe e ti cherent labare a dogni costu! ◊ nonna labaiat is pudhas: is ci iant criau dhas iscapaiat, is àteras dhas acorraiat Tradutziones Frantzesu épucer, compulser Ingresu to pick fleas off, to examine very carefully Ispagnolu despiojar, espulgar, escudriñar Italianu spulciare Tedescu flöhen, durchstöbern.

labàri , nm: alabare*, lobari, lobàriu Definitzione pígiu de ógiu chi si portat in bentre: cussu de su porcu est grussu meda e s'iscàgiat po fàere s'ógiu porchinu; fintzes napa Sinònimos e contràrios àbile, ansúngia, saginu / napa 2 Terminologia iscientìfica crn.

làbaru , nm: làbbaru Definitzione nau pruscatotu a pl. po ainas, ma prus puru po orrobba bècia, cosa chi no serbit prus Sinònimos e contràrios traste / baldulete, carramacina Frases ite mi ndhe fato de cussu làbbaru mannu?! Ètimu itl. labaro.