A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z

U, u , nf Definizione sa de deghennoe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale serrau chi tenet puru s'efetu de serrare sa /o/ e sa /e/ tónicas chi benint innanti suo (es. bónu, sónu, béllu, trénu), foras unos cantu foedhos naos a sa campidanesa chi podent muntènnere is duas vocales (/e/ e /o/ tónicas) apertas fintzes portandho avatu sa /u/ candho però custa currespondhet a una /o/ a sa logudoresa (es. camp. grògu = log. grògo, òru/òro); sa /u/ est fintzes vocale de essia o acabbada in foedhos meda, númenes e agetivos de genia mascu (is agt. fúrriant sa essia in /a/ fatos a f. a su sing.): nm. annu, ballu, cuadhu, dillu, fogu, gantzu, manu, minnannu, prexu, sonnu, tallu, zocu; agt: bàsciu/bàscia, bellu/bella, bonu/bona, feu/fea, longu/longa, mannu/manna, piticu/pitica, sanu/sana, tontu/tonta, tzurpu/tzurpa. A/c.: in su pl. sa /u/ de nm. e agt. si che fúrriat a /o/ in log./nuor., de mesania in pitzu (annos, ballos, cadhos, dillos, bassos, bellos, bonos, feos e totu deosi), cosa chi a sa campidanesa abbarrat /u/ etotu ma cun sa /o/ o sa /e/ tónica chi portat innanti aperta che in log./nuor. etotu: bónu, ma bònus (che bònos), cóntu, ma còntus (che còntos), fógu, ma fògus (che fògos), fóssu, ma fòssus (che fòssos), sónnu, ma sònnus (che sònnos), tóntu, ma tòntus (che tòntos), béllu, ma bèllus (che bèllos), pésu, ma pèsus (che pèsos), trénu, ma trènus (che trènos). In DitzLcs. candho capitat de dhi pònnere (segundhu sa régula) s'acentu po sinnalare chi est vocale tónica est sèmpere cun acentu de vocale serrada, /ú/, cunsiderau chi no dhue at una /u/ aperta.

úa , nf Definizione su frutu chi faet sa bide, a gurdones / ua ispina = genia de matighedha totu ispina chi faet unu frutighedhu coment'e pibione (ma no a gurdone) de àghina (Ribes multiflorum) Sinonimi e contrari àchina Frasi unu matzone in chirca de si atatare fit mirendhe unu bérgulu de ua ◊ in cabidanni pro che catzare sos puzones dai sa ua cota tzocaiat sa cannàpida Terminologia scientifica frt Etimo itl. uva.

uàda , nf: abbuada, boada* 1, uvata Definizione tana o crocadórgiu de unos cantu animales Sinonimi e contrari burda, cuadorzu, isticarzu, tana.

úba , avb: ube, ubi, ue, uve Definizione avb. relativu de logu, impreau in is dimandhas puru, po inditare inue si est o s'istat (chentza prep.): si est impreau inditandho movimentu s'impreat sèmpere cun prep. Sinonimi e contrari aba 3, anca, innoi, inuba, umbe Modi di dire csn: uba = in uba, inue, aundi; a ube (+ nm.), a ue de… = anch'e… Frasi uba dh'as posta sa crai? ◊ làssalu istare uve l'amos vistu! ◊ ue che fizis? ◊ ue semus? ◊ ue ses? ◊ a ue ses dada? 2. fit torrau a ube Mallena ◊ candho essis dae iscola ti che andhas a ube zaja tua ◊ no ischiat a ube si dare ◊ fit torrau a ube pride Porchedhu ◊ pompiae a ube andhant frades brostos! ◊ a ue, nachi, mi apo a dare sa conca?! ◊ andha a ue de Fulanu gai imparas calchi cosa! 3. de uba ses benendu? ◊ de ubi dimóniu nd'as bogau cussa bestimenta?! Etimo ltn. ube per ubi Traduzioni Francese Inglese where Spagnolo donde Italiano dóve Tedesco wo.

úbaru , nm: úberu, úvaru Definizione sa gràndhula manna chi bogat su late, in s'animale fémina Sinonimi e contrari pisturra, tita Frasi murghendhe depia imbarare sa conca a su culu de sa crapa, mantènnere s'úberu e isprèmere sos crapicos chin sos pódhiches ◊ sa sughe est cumintzandhe a muricare, zuchet unu bellu úberu Terminologia scientifica crn Etimo ltn. uber.

ubbàbbu , nm: babbu*, ibbabbu Definizione babbu, prus che àteru nau tzerriandho, mutindho (e truncau: ubbà!) Sinonimi e contrari babbai Frasi custu ubbabbu intendhet solu candho li piachet! ◊ tenes rejone tue, ubbà!

ubbíru , nm: obbibi* Definizione crau mannu cun sa conca, de metallu o de linna Sinonimi e contrari clavíglia, giau, pilu 1, piredhu 1.

úbbitu , nm: úpitu Definizione de ú., in ú. = de un'improntu, totinduna, a s'ingrundha / mòrrere de ú. = a s'improvisu Sinonimi e contrari induninduna, totinduna Frasi si n'est issidau de úbbitu ◊ de un'úpitu s'est mortu! (G.C.Mameli)◊ de un'úpitu mi soe agatu inolle.

ubbrigasciòne , nf: obbligascione Definizione genia de dépidu cun chie ti at fatu bene Sinonimi e contrari dobere, óbbligu.

úbe úba

ubè! , iscl Definizione tzérriu po atzitzare su cane a mossigare, a cúrrere o cracare a ccn.

uberósu , agt Definizione nau de animale fémina, chi portat úberos mannos, tita manna.

úberu úbaru

ubetzàre , vrb: uvetzare Definizione atzitzare, pònnere is canes o àteru contr'a ccn. o calecuna cosa Sinonimi e contrari aciopai, ateneae, atiare, auntzare, incidai, inciulai, insissiligai, inzerrare, umprigare Etimo srd.

úbi úba

úbidu , nm Definizione totu a un'u. = totinduna, a s'ingrundha Sinonimi e contrari úbbitu Frasi totu a un'úbidu dh'iat imbucau unu sentimentu de cuntentesa ◊ totu a un'úbidu, iat sartau (P.Doneddu).

ubiràdu , agt Sinonimi e contrari craitadu, obbilau Frasi fit ubiradu a su granitu.

ubíscaba , nm Definizione in sa gerarchia de sa Crésia católica, gradu e autoridade chi tenet su contivígiu de una diócesi Sinonimi e contrari minsennore, obiscu, píscamu*.

úbra , nf: burba*, orba, ulva, urva, vurba Definizione genia de sacu de sa madre inue ingendrat e creschet su fedu in bentre de sa mama e de ue su fedu pigat s'alimentu fintzas a naschire; in cobertantza fintzes bentre / ite ulva chi giughes! = pitica sa brenti!…, gei papas pagu!… Sinonimi e contrari giompimentu, mammana, secundhina Frasi atentos a su primmu fiadu chi anzat, no perdedas sa urva, no bos la futat su grodhe!

úbridu , nm: órbidu, úrbidu Definizione logu malu meda de orrocas artas, logu inue su terrinu faet a fossu prenu de malesa, tupas e matas, de no si pòdere passare; surcu mannu fundhudu po arregòllere s'abba in is terrenos araos / camminedhu istrintu tupau de matas = orbidedhu Sinonimi e contrari ispéntimu, ispérruma, scabiossu, scróvinu, strampafossu, trocu / botorinu, guturedhu Frasi ch'est rutu in d-un'úrbidu malu chi azigu bi l'at fata a ndh'essire Terminologia scientifica slg. Traduzioni Francese ravin Inglese gorge Spagnolo barranco, despeñadero Italiano burróne Tedesco Schlucht.