Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

alidédhu , nm: alidredhu, aradedhu, aridedhu, alitzedhu, lidredhu, olidedhu Definition una genia de chibudhita areste o cibudha de colorus, o fintzes allixedhu o chitarredhas, chi si est segada bogat coment'e sogas o filos de súciu apicigosu: sa candhelita (e fintzes sa concutza o chibudhita) est bona a papare Synonyms e antonyms filavila, lampajone, orrubina, scriudha Scientific Terminology rba, Muscari comosum Etymon ltn. aretillum Translations French muscari à toupet English tassel hyacinth Spanish jacinto comoso Italian cipollàccio German Schopfige Traubenhyazinthe.

aligàgiu , nm: aligarzu Definition logu inue si betat s'àliga, su ladamíngiu; s'àliga etotu Synonyms e antonyms agrile, aligurru, muntonàgliu / argúmene, àiga Etymon srd. Translations French fosse à fumier, ordures English dung-hill, rubbish Spanish vertedero, estercolero, basura Italian letamàio, spazzatura German Dunghaufen, Müll.

aligúrru , nm Definition logu ue si ammuntonat s'àliga, su ladamíngiu Synonyms e antonyms agrile, aligàgiu, aligurru, muntonàgliu Translations French fosse à fumier, porcherie (fig.) English dung-hill Spanish estercolero Italian letamàio German Dunggrube.

alloloinài , vrb Synonyms e antonyms atolondrai Translations French monter à la tête, étourdir English to befuddle, to stun by sleep, by sun Spanish aturdir el vino, el sueño, el sol Italian stordire col vino, dal sónno, dal sóle German durch Wein, vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.

ammalaía , avb Definition a mala gana, mancai chentza gana o contras a sa gana chi si tenet Synonyms e antonyms ammalaoja, ammaròglia, provortza Sentences ammalaia sos contos teviant torrare! ◊ ammalaia est andhadu a chircare cosa, si cheriat manigare! ◊ ammalaia est torradu a domo de su babbu Translations French à contrecœur, force est de…, finalement English reluctantly Spanish de mala gana, a regañadientes Italian malvolentièri, giocofòrza, finalménte German ungern, gezwungen sein.

ammalaòxa, ammalaòza , avb Definition a mala bògia, a mala gana, contr’a sa volontade Synonyms e antonyms ammalaia, ammaròglia Sentences ammalaoza nos benit de andhare, mancari malàidos! ◊ oe ci non ti callas a sola ti callas ammalaoja! Etymon srd. Translations French à contrecœur English unwillingly Spanish de mala gana, a regañadientes Italian malvolentièri German ungern.

ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definition totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu Synonyms e antonyms ammontu, ammuntolzu, assacarru, carralzamenta, carrarzura, cobertógliu, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza, incarralzu / torrada Sentences àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu Scientific Terminology ts Etymon srd. Translations French tout ce qui sert à couvrir English covering Spanish mantas Italian tutto ciò che serve per coprirsi, le copèrte del lètto German Decken.

ammaròglia, ammaròlgia, ammaròlla , avb, nf: marolla Definition a mala bolla, a mala bògia, fintzes contr’a sa volontade; fintzes chentza unu motivu giustu, contras a s’arrexone, a prepoténtzia / fai una cosa po s'ammarolla = pro bisonzu, a s’apretu Synonyms e antonyms ammalaia, ammalaoja, atrupi, provortza Sentences ammarolla impicant ◊ meras bortas is babbus e is mamas bolint ammarolla mandai is fillus a iscola po s'afródhiu de dhis fai pigai unu diploma ◊ candu benit s'ammarolla tocat de andai! 2. tantis Sardus ant pigau s'istrada de s'ammarolla, emigrendu peri su mundu! Etymon srd. Translations French à contrecœur English reluctantly Spanish de mala gana Italian controvòglia German widerwillig.

ammóntu , nm: ammuntu Definition su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita Synonyms e antonyms afiagnu, ammantu, assacarru, carrarzura, coguzu, cucutzura, cugutzadorza Sentences a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida Etymon srd. Translations French couverture, tout ce qui sert à couvrir English everything useful to cover Spanish ropa Italian tutto ciò che serve per coprire, vestiàrio German Kleiderbestand.

anacàrdu , nm Definition genia de linna chi faet a mata manna (no est naturale in Sardigna) Scientific Terminology mtm, Anacardium officinale Translations French acajou à pommes, anacardier English acajou Spanish anacardo, acajú Italian acagiù German Acajounuß.

ancúa , nf Definition dhu narant po anca, camba; est puru sa parte de apalas de sa còscia de un'animale macellau, sa nàdiga, e sa petza chi portat / s'ossu de s'ancua = sa cannedha de s'anca Synonyms e antonyms anca, anconi Sentences carnatzeri valenti segat petza de ancua ◊ sa bricicheta 'e fogu bogat fumu niedhu de sa part'e s'ancua… Etymon ctl. ancuda Translations French gîte à la noix English haunch channell, hip Spanish parte posterior del muslo de animal Italian scannèllo German Kugel.

àndhas , nf: àndhia, àndhias, àndia, àndua Definition genia de aparatu a pigare is santos chi bogant in crufessone: duos murales aunios de unu retàulu, chi andhet bene a dhu pigare in bàtoro (prus che àteru a codhu) Synonyms e antonyms letera, létia, peàngela, piàngia, prana 1 / panteus Idioms csn: èssere o pònnere in àndhia = portai in panteus, coment'e candu si portant is santus in prucissioni, allirgus, cument'e in festa; leare in àndhias = manera de leare a unu in duos faghíndhelu sere subra de sas manos intradas apare (cun d-una manu si aferrat s'àteru brussu, cun s'àtera unu brussu de su cumpanzu) Sentences Gesús iat nau a su màrtiru: Pesadindi, piga s'àndia e torra a domu tua! (Ev)◊ dh'iant betiu is malàidus in àndias ◊ in portessione leant su santu in s'àndhia 2. su binu niedhu de tiu Bustianu los ponzeit in àndhias ◊ est in àndhias, de sa cuntentesa! Etymon spn. andas, andias Translations French chaise à porteurs English sedan (chair) Spanish silla de manos Italian portantina, barèlla German Tragbahre.

annoài 1, annoàre , vrb: annovare Definition fàere a nou, fàere una cosa torra; nau de su matedu, bogare sida, cambos noos, linna noa Synonyms e antonyms arrennoare | ctr. imbecrare Sentences sos fiados annoant su pilu, sas àrbures annoant sa foza ◊ in montes si annoant sos élighes de sida ◊ si annoant sas isperas che tràmula in s'olia (G.M.Cherchi)◊ no so prus in zoventura, no si m'est annovandhe sa sanna! ◊ sos ammentos mi annoant sentimentos delicados ◊ annoade s'abbonamentu! 2. candho de s'isventura sa trobea isorves e annoas chizu e usos? Etymon srd. Translations French renouveler, mettre à jour English to renew, to update Spanish renovar, brotar Italian rinnovare, aggiornare German erneuern, aufs laufende bringen.

antiànnu , avb: antziannu Definition como duos annos, s'annu innanti de s'úrtimu annu passau Scientific Terminology tpc Etymon ltn. anteannum Translations French il y a deux ans English two years ago Spanish hace dos años, anteantaño Italian due anni fa German vor zwei Jahren.

apàlpidu , nm, avb: apàrpidu, apràpida, apràpidu, apràpidus, apràpiu, pràpidu Definition su tocamentu chi si faet cun is manos cricandho calecuna cosa (mescamente a s'iscuru)/ avb. a s'apàrpidu/a = a su toca toca, chentza ischire giustu ite e ne inue si tocat o si caminat (o si faet), a su prova prova Synonyms e antonyms apalpu, apraponis Sentences a lugore de istedhos si andhat a s'apàrpidu ◊ a s'apàrpidu sigo in su mundhu rue rue ◊ sa cariasa a denote l'agataimos a s'apràpida Etymon srd. Translations French tâtage, à tâtons English gropingly Spanish tanteo Italian tasteggiaménto, tastóni, brancichìo German Tasten, tastend, dauerndes Betasten.

àpara , nf, nm: àparu Definition porru de angioni, genia de erba areste chi faet unu pagu che a s’àgiu, ma a cambu meda prus fine, biancu, unu pagu a conca (pagu prus grussa de su cambu) in s'oru de is arraighinas, unu pagu a triàngulu (in setzione), frores biancos a pubusone in punta furriaos conca a bàsciu a bisura de campana, de fragu e sabore forte, bona a papare Synonyms e antonyms antzangioni, gusaju, porru / cdh. sàmbula Idioms csn: falàresi chei s'àpara in su mese de maju = arrui acomenti fait cust'erba in maju, candu si acaramat e sicat; genia de frastimu: abbasciau chei s'àpara!; vívere a coa de àpara = campare a fàmine, a dilléziu, cun cosighedhas de pagu contu Sentences sos amministradores ant intituladu carrelas e piatzas a zente chi a bidha no li at dadu mancu un'àpara ◊ che fuint essidos time time, cun sas ancas modhes che àparu in maju (A.Cossu)◊ amus fatu sa falada chei s'àpara de maju! Scientific Terminology rba, rbz, Allium triquetrum Etymon ltn. cappara Translations French ail à trois angles, ail triquètre English wild garlic Spanish lágrimas de la virgen Italian àglio angolare German Glöckchen-Lauch.

apartàu , pps, agt Definition de apartai, -are / a s'apartada = chentza si giare a bíere 3. su Cristos est nàschidu a s'apartada Translations French à l'écart English apart Spanish apartado Italian in disparte German beiseite.

apassionàdu , pps, agt: apassionau Definition de apassionare; chi s'apentat meda a calecuna cosa Synonyms e antonyms atelentadu Translations French adonné à English devoted Spanish entregado, apasionado Italian dèdito German ergeben.

apatentàdu , agt Definition chi tenet o at leau sa patente; nau cun tzacu, chi tenet calecuna calidade mala créschia meda, segura 2. est unu parassita apatentadu, semper chentza fàghere nudha! Translations French qui a le permis de conduire English licensed Spanish cualificado, que posee el permiso de conducir, redomado Italian patentato German zugelassen, mit Führerschein versehen.

apènas , nm, avb, cng Definition unu tanti pitichedhu, pagu pagu; coment'e cng. inditat tempus, pagu pagu, luego apustis Synonyms e antonyms acalaizu, addizu, apenedha, impensus, pacu / imperis, impesci Sentences daemindhe un'apenas de su chi zughes! ◊ mi mànigo apenas de pane ◊ ndhe li apo dadu apenas, za li bastat 2. so apenas torradu ◊ su pane apenas cotu est budhidu ◊ fiat unu logu illuminau apenas de una candela a carburu ◊ babbai in iscola at apenas apenas imparau a lígere ◊ cussu no depiat nasci, o apenas nàsciu mortu! 3. apenas chi at bidu gai si ndh'est allegradu ◊ apenas dh'iant bia totus si ndi fuant ispantaus ◊ apenas arribbaus ant allutu su fogu in sa forredha Etymon spn. apenas Translations French à peine, un petit peu English just Spanish apenas Italian appéna German kaum.