Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

alidédhu , nm: alidredhu, aradedhu, aridedhu, alitzedhu, lidredhu, olidedhu Definitzione una genia de chibudhita areste o cibudha de colorus, o fintzes allixedhu o chitarredhas, chi si est segada bogat coment'e sogas o filos de súciu apicigosu: sa candhelita (e fintzes sa concutza o chibudhita) est bona a papare Sinònimos e contràrios filavila, lampajone, orrubina, scriudha Terminologia iscientìfica rba, Muscari comosum Ètimu ltn. aretillum Tradutziones Frantzesu muscari à toupet Ingresu tassel hyacinth Ispagnolu jacinto comoso Italianu cipollàccio Tedescu Schopfige Traubenhyazinthe.

aligàgiu , nm: aligarzu Definitzione logu inue si betat s'àliga, su ladamíngiu; s'àliga etotu Sinònimos e contràrios agrile, aligurru, muntonàgliu / argúmene, àiga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fosse à fumier, ordures Ingresu dung-hill, rubbish Ispagnolu vertedero, estercolero, basura Italianu letamàio, spazzatura Tedescu Dunghaufen, Müll.

aligúrru , nm Definitzione logu ue si ammuntonat s'àliga, su ladamíngiu Sinònimos e contràrios agrile, aligàgiu, aligurru, muntonàgliu Tradutziones Frantzesu fosse à fumier, porcherie (fig.) Ingresu dung-hill Ispagnolu estercolero Italianu letamàio Tedescu Dunggrube.

alloloinài , vrb Sinònimos e contràrios atolondrai Tradutziones Frantzesu monter à la tête, étourdir Ingresu to befuddle, to stun by sleep, by sun Ispagnolu aturdir el vino, el sueño, el sol Italianu stordire col vino, dal sónno, dal sóle Tedescu durch Wein, vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.

ammalaía , avb Definitzione a mala gana, mancai chentza gana o contras a sa gana chi si tenet Sinònimos e contràrios ammalaoja, ammaròglia, provortza Frases ammalaia sos contos teviant torrare! ◊ ammalaia est andhadu a chircare cosa, si cheriat manigare! ◊ ammalaia est torradu a domo de su babbu Tradutziones Frantzesu à contrecœur, force est de…, finalement Ingresu reluctantly Ispagnolu de mala gana, a regañadientes Italianu malvolentièri, giocofòrza, finalménte Tedescu ungern, gezwungen sein.

ammalaòxa, ammalaòza , avb Definitzione a mala bògia, a mala gana, contr’a sa volontade Sinònimos e contràrios ammalaia, ammaròglia Frases ammalaoza nos benit de andhare, mancari malàidos! ◊ oe ci non ti callas a sola ti callas ammalaoja! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à contrecœur Ingresu unwillingly Ispagnolu de mala gana, a regañadientes Italianu malvolentièri Tedescu ungern.

ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definitzione totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu Sinònimos e contràrios ammontu, ammuntolzu, assacarru, carralzamenta, carrarzura, cobertógliu, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza, incarralzu / torrada Frases àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu Terminologia iscientìfica ts Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tout ce qui sert à couvrir Ingresu covering Ispagnolu mantas Italianu tutto ciò che serve per coprirsi, le copèrte del lètto Tedescu Decken.

ammaròglia, ammaròlgia, ammaròlla , avb, nf: marolla Definitzione a mala bolla, a mala bògia, fintzes contr’a sa volontade; fintzes chentza unu motivu giustu, contras a s’arrexone, a prepoténtzia / fai una cosa po s'ammarolla = pro bisonzu, a s’apretu Sinònimos e contràrios ammalaia, ammalaoja, atrupi, provortza Frases ammarolla impicant ◊ meras bortas is babbus e is mamas bolint ammarolla mandai is fillus a iscola po s'afródhiu de dhis fai pigai unu diploma ◊ candu benit s'ammarolla tocat de andai! 2. tantis Sardus ant pigau s'istrada de s'ammarolla, emigrendu peri su mundu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à contrecœur Ingresu reluctantly Ispagnolu de mala gana Italianu controvòglia Tedescu widerwillig.

ammóntu , nm: ammuntu Definitzione su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita Sinònimos e contràrios afiagnu, ammantu, assacarru, carrarzura, coguzu, cucutzura, cugutzadorza Frases a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couverture, tout ce qui sert à couvrir Ingresu everything useful to cover Ispagnolu ropa Italianu tutto ciò che serve per coprire, vestiàrio Tedescu Kleiderbestand.

anacàrdu , nm Definitzione genia de linna chi faet a mata manna (no est naturale in Sardigna) Terminologia iscientìfica mtm, Anacardium officinale Tradutziones Frantzesu acajou à pommes, anacardier Ingresu acajou Ispagnolu anacardo, acajú Italianu acagiù Tedescu Acajounuß.

ancúa , nf Definitzione dhu narant po anca, camba; est puru sa parte de apalas de sa còscia de un'animale macellau, sa nàdiga, e sa petza chi portat / s'ossu de s'ancua = sa cannedha de s'anca Sinònimos e contràrios anca, anconi Frases carnatzeri valenti segat petza de ancua ◊ sa bricicheta 'e fogu bogat fumu niedhu de sa part'e s'ancua… Ètimu ctl. ancuda Tradutziones Frantzesu gîte à la noix Ingresu haunch channell, hip Ispagnolu parte posterior del muslo de animal Italianu scannèllo Tedescu Kugel.

àndhas , nf: àndhia, àndhias, àndia, àndua Definitzione genia de aparatu a pigare is santos chi bogant in crufessone: duos murales aunios de unu retàulu, chi andhet bene a dhu pigare in bàtoro (prus che àteru a codhu) Sinònimos e contràrios letera, létia, peàngela, piàngia, prana 1 / panteus Maneras de nàrrere csn: èssere o pònnere in àndhia = portai in panteus, coment'e candu si portant is santus in prucissioni, allirgus, cument'e in festa; leare in àndhias = manera de leare a unu in duos faghíndhelu sere subra de sas manos intradas apare (cun d-una manu si aferrat s'àteru brussu, cun s'àtera unu brussu de su cumpanzu) Frases Gesús iat nau a su màrtiru: Pesadindi, piga s'àndia e torra a domu tua! (Ev)◊ dh'iant betiu is malàidus in àndias ◊ in portessione leant su santu in s'àndhia 2. su binu niedhu de tiu Bustianu los ponzeit in àndhias ◊ est in àndhias, de sa cuntentesa! Ètimu spn. andas, andias Tradutziones Frantzesu chaise à porteurs Ingresu sedan (chair) Ispagnolu silla de manos Italianu portantina, barèlla Tedescu Tragbahre.

annoài 1, annoàre , vrb: annovare Definitzione fàere a nou, fàere una cosa torra; nau de su matedu, bogare sida, cambos noos, linna noa Sinònimos e contràrios arrennoare | ctr. imbecrare Frases sos fiados annoant su pilu, sas àrbures annoant sa foza ◊ in montes si annoant sos élighes de sida ◊ si annoant sas isperas che tràmula in s'olia (G.M.Cherchi)◊ no so prus in zoventura, no si m'est annovandhe sa sanna! ◊ sos ammentos mi annoant sentimentos delicados ◊ annoade s'abbonamentu! 2. candho de s'isventura sa trobea isorves e annoas chizu e usos? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu renouveler, mettre à jour Ingresu to renew, to update Ispagnolu renovar, brotar Italianu rinnovare, aggiornare Tedescu erneuern, aufs laufende bringen.

antiànnu , avb: antziannu Definitzione como duos annos, s'annu innanti de s'úrtimu annu passau Terminologia iscientìfica tpc Ètimu ltn. anteannum Tradutziones Frantzesu il y a deux ans Ingresu two years ago Ispagnolu hace dos años, anteantaño Italianu due anni fa Tedescu vor zwei Jahren.

apàlpidu , nm, avb: apàrpidu, apràpida, apràpidu, apràpidus, apràpiu, pràpidu Definitzione su tocamentu chi si faet cun is manos cricandho calecuna cosa (mescamente a s'iscuru)/ avb. a s'apàrpidu/a = a su toca toca, chentza ischire giustu ite e ne inue si tocat o si caminat (o si faet), a su prova prova Sinònimos e contràrios apalpu, apraponis Frases a lugore de istedhos si andhat a s'apàrpidu ◊ a s'apàrpidu sigo in su mundhu rue rue ◊ sa cariasa a denote l'agataimos a s'apràpida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tâtage, à tâtons Ingresu gropingly Ispagnolu tanteo Italianu tasteggiaménto, tastóni, brancichìo Tedescu Tasten, tastend, dauerndes Betasten.

àpara , nf, nm: àparu Definitzione porru de angioni, genia de erba areste chi faet unu pagu che a s’àgiu, ma a cambu meda prus fine, biancu, unu pagu a conca (pagu prus grussa de su cambu) in s'oru de is arraighinas, unu pagu a triàngulu (in setzione), frores biancos a pubusone in punta furriaos conca a bàsciu a bisura de campana, de fragu e sabore forte, bona a papare Sinònimos e contràrios antzangioni, gusaju, porru / cdh. sàmbula Maneras de nàrrere csn: falàresi chei s'àpara in su mese de maju = arrui acomenti fait cust'erba in maju, candu si acaramat e sicat; genia de frastimu: abbasciau chei s'àpara!; vívere a coa de àpara = campare a fàmine, a dilléziu, cun cosighedhas de pagu contu Frases sos amministradores ant intituladu carrelas e piatzas a zente chi a bidha no li at dadu mancu un'àpara ◊ che fuint essidos time time, cun sas ancas modhes che àparu in maju (A.Cossu)◊ amus fatu sa falada chei s'àpara de maju! Terminologia iscientìfica rba, rbz, Allium triquetrum Ètimu ltn. cappara Tradutziones Frantzesu ail à trois angles, ail triquètre Ingresu wild garlic Ispagnolu lágrimas de la virgen Italianu àglio angolare Tedescu Glöckchen-Lauch.

apartàu , pps, agt Definitzione de apartai, -are / a s'apartada = chentza si giare a bíere 3. su Cristos est nàschidu a s'apartada Tradutziones Frantzesu à l'écart Ingresu apart Ispagnolu apartado Italianu in disparte Tedescu beiseite.

apassionàdu , pps, agt: apassionau Definitzione de apassionare; chi s'apentat meda a calecuna cosa Sinònimos e contràrios atelentadu Tradutziones Frantzesu adonné à Ingresu devoted Ispagnolu entregado, apasionado Italianu dèdito Tedescu ergeben.

apatentàdu , agt Definitzione chi tenet o at leau sa patente; nau cun tzacu, chi tenet calecuna calidade mala créschia meda, segura 2. est unu parassita apatentadu, semper chentza fàghere nudha! Tradutziones Frantzesu qui a le permis de conduire Ingresu licensed Ispagnolu cualificado, que posee el permiso de conducir, redomado Italianu patentato Tedescu zugelassen, mit Führerschein versehen.

apènas , nm, avb, cng Definitzione unu tanti pitichedhu, pagu pagu; coment'e cng. inditat tempus, pagu pagu, luego apustis Sinònimos e contràrios acalaizu, addizu, apenedha, impensus, pacu / imperis, impesci Frases daemindhe un'apenas de su chi zughes! ◊ mi mànigo apenas de pane ◊ ndhe li apo dadu apenas, za li bastat 2. so apenas torradu ◊ su pane apenas cotu est budhidu ◊ fiat unu logu illuminau apenas de una candela a carburu ◊ babbai in iscola at apenas apenas imparau a lígere ◊ cussu no depiat nasci, o apenas nàsciu mortu! 3. apenas chi at bidu gai si ndh'est allegradu ◊ apenas dh'iant bia totus si ndi fuant ispantaus ◊ apenas arribbaus ant allutu su fogu in sa forredha Ètimu spn. apenas Tradutziones Frantzesu à peine, un petit peu Ingresu just Ispagnolu apenas Italianu appéna Tedescu kaum.